Η ηφαιστειακή τέφρα είναι ένας δολοφόνος
Έκρηξη του ηφαιστείου de Fuego, Γουατεμάλα Δείτε τον κατακερματισμό σωματιδίων ηφαιστειακής τέφρας. Από Astro Météo 53.
Η ηφαιστειακή τέφρα είναι ένας σιωπηλός δολοφόνος, περισσότερο από τη λάβα: Τι πρέπει να γνωρίζει η Αλάσκα με το όρος Spurr που είναι πιθανό να εκραγεί.
Τα ηφαίστεια προκαλούν δέος με τις θεαματικές εκρήξεις και τα πυρακτωμένα ποτάμια λάβας, αλλά συχνά ο πιο θανατηφόρος κίνδυνος τους είναι αυτό που πέφτει αθόρυβα από τον ουρανό.
Όταν ένα μεγάλο ηφαίστειο εκρήγνυται, καθώς το όρος Spurr φαίνεται κοντά στο να το κάνει περίπου 80 μίλια από το Anchorage της Αλάσκας, μπορεί να απελευθερώσει τεράστιους όγκους τέφρας.
Η λεπτή τέφρα μπορεί να διεισδύσει στους πνεύμονες των ανθρώπων και των ζώων που την εισπνέουν, να δηλητηριάσει τις καλλιέργειες και να διαταράξει την υδρόβια ζωή. Τα παχιά κοιτάσματα τέφρας μπορούν να καταρρεύσουν στέγες, να ακρωτηριάσουν τις επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας και να διαταράξουν τα δίκτυα μεταφορών.
Η τέφρα μπορεί να μην έχει την οπτική επίδραση της λάβας που ρέει, αλλά ως γεωλόγος που μελετά τις καταστροφές, γνωρίζω ότι η τέφρα ταξιδεύει μακρύτερα, διαρκεί περισσότερο και αφήνει βαθιές ουλές.
Ηφαιστειακή τέφρα: Τι είναι και γιατί έχει σημασία;
Η ηφαιστειακή τέφρα σχηματίζεται όταν το παχύρρευστο μάγμα - λιωμένο πέτρωμα από βαθιά κάτω από την επιφάνεια της Γης - εκρήγνυται, σε θραύσματα πετρωμάτων, ορυκτών και γυαλιού που μεταφέρονται σε ένα σχεδόν υπερηχητικό ρεύμα θερμού αερίου.
Πανύψηλα σύννεφα τέφρας ανεβαίνουν αρκετά μίλια στην ατμόσφαιρα, όπου η στάχτη συλλαμβάνεται από ανέμους μεγάλου υψομέτρου που μπορούν να τη μεταφέρουν εκατοντάδες ή και χιλιάδες μίλια. Καθώς η ηφαιστειακή τέφρα εγκαθίσταται πίσω στη Γη, συσσωρεύεται σε στρώματα που συνήθως μειώνονται σε πάχος με την απόσταση από την πηγή της έκρηξης.
Κοντά στη διέξοδο, η στάχτη μπορεί να έχει βάθος αρκετά πόδια, αλλά οι κοινότητες πιο μακριά μπορεί να δουν μόνο ένα μέρος από τη σκόνη.
Κίνδυνος αναπνοής: Κίνδυνοι για την υγεία από την τέφρα
Η εισπνοή ηφαιστειακής τέφρας μπορεί να ερεθίσει το λαιμό και τους πνεύμονες, να προκαλέσει κρίσεις άσθματος και να επιδεινώσει χρόνιες αναπνευστικές παθήσεις.
Τα λεπτότερα σωματίδια αποτελούν τον μεγαλύτερο κίνδυνο επειδή μπορούν να διεισδύσουν βαθιά στους πνεύμονες και να προκαλέσουν θάνατο από ασφυξία στις χειρότερες περιπτώσεις. Τα ήπια, βραχυπρόθεσμα συμπτώματα συχνά υποχωρούν με ανάπαυση.
Ωστόσο, οι μακροπρόθεσμες συνέπειες της έκθεσης στην τέφρα μπορεί να περιλαμβάνουν πυριτίαση, πνευμονική νόσο και πιθανή αιτία καρκίνου. Ο κίνδυνος αυξάνεται σε ξηρές περιοχές όπου η πεσμένη τέφρα μπορεί να εκτοξευθεί ξανά στον αέρα από τον άνεμο ή την ανθρώπινη δραστηριότητα.
Κίνδυνοι για τα κατοικίδια και τα ζώα
Οι άνθρωποι δεν είναι οι μόνοι που κινδυνεύουν. Τα ζώα εμφανίζουν παρόμοια αναπνευστικά συμπτώματα με τους ανθρώπους. Τα κατοικίδια μπορεί να αναπτύξουν αναπνευστική δυσχέρεια, φλεγμονή των ματιών και ερεθισμό των ποδιών από την έκθεση στην τέφρα.
Η κτηνοτροφία αντιμετωπίζει μεγαλύτερους κινδύνους. Εάν τα ζώα που βόσκουν τρώνε ηφαιστειακή τέφρα, μπορεί να βλάψει τα δόντια τους, να φράξει τα έντερά τους και να τα δηλητηριάσει.
Κατά τη διάρκεια της έκρηξης Eyjafjallajökull το 2010 στην Ισλανδία, οι αγρότες συμβουλεύτηκαν να προστατεύουν τα πρόβατα και τα βοοειδή επειδή η τέφρα περιείχε συγκεντρώσεις φθορίου πάνω από το αναγνωρισμένο όριο ασφαλείας των 400 μερών ανά εκατομμύριο. Τα ζώα που έμειναν εκτεθειμένα αρρώστησαν και μερικά πέθαναν.
Βλάβη για τις καλλιέργειες, το έδαφος και το νερό
Το έδαφος και οι καλλιέργειες μπορεί επίσης να καταστραφούν. Η ηφαιστειακή τέφρα μεταβάλλει την οξύτητα του εδάφους και εισάγει επιβλαβή στοιχεία όπως το αρσενικό και το θείο στο περιβάλλον. Ενώ η τέφρα μπορεί να προσθέσει θρεπτικά συστατικά όπως κάλιο και φώσφορο που ενισχύουν τη γονιμότητα, ο άμεσος αντίκτυπος είναι ως επί το πλείστον επιβλαβής.
Η τέφρα μπορεί να πνίξει τις καλλιέργειες, να μπλοκάρει το φως του ήλιου και να φράξει τα μικροσκοπικά μέρη ή τους πόρους στα φύλλα που επιτρέπουν στα φυτά να ανταλλάσσουν αέρια με την ατμόσφαιρα.
Μπορεί επίσης να εισάγει τοξίνες που καθιστούν τα τρόφιμα μη εμπορεύσιμα. Τα λαχανικά, τα οπωροφόρα δέντρα και τα αμπέλια είναι ιδιαίτερα ευάλωτα, αλλά ακόμη και τα εύρωστα δημητριακά και τα χόρτα μπορούν να πεθάνουν εάν παραμείνει στάχτη στα φύλλα ή δηλητήρια που αναδύονται στους βλαστούς.
Μετά την έκρηξη του όρους Pinatubo το 1991, τεράστιες εκτάσεις γεωργικής γης στο κέντρο της Λουζόν στις Φιλιππίνες κατέστησαν μη παραγωγικές για χρόνια λόγω της όξινης τέφρας και του θαμμένου φυτικού εδάφους. Εάν εμφανιστούν πολλαπλές στάχτες σε μια καλλιεργητική περίοδο, η αποτυχία της καλλιέργειας είναι σχεδόν βέβαιη.
Ήταν η αιτία ενός ιστορικού λιμού που ακολούθησε την έκρηξη του όρους Tambora το 1815. Η τέφρα μπορεί επίσης να μολύνει τα επιφανειακά νερά εισάγοντας τοξίνες και αυξάνοντας την οξύτητα του νερού. Οι τοξίνες μπορούν να εκπλυθούν στα υπόγεια ύδατα, μολύνοντας πηγάδια.
Τα λεπτά σωματίδια τέφρας μπορούν επίσης να εγκατασταθούν σε υδάτινες οδούς και να πνίξουν υδρόβια φυτά και ζώα. Κατά τη διάρκεια της έκρηξης Chaitén το 2008 στη Χιλή, η μόλυνση της τέφρας οδήγησε σε εκτεταμένους θανάτους ψαριών στο Río Blanco.
Τέφρα μπορεί να προσγειώσει αεροπλάνα, να κολλήσει υποδομές
Τα σύννεφα τέφρας είναι εξαιρετικά επικίνδυνα για τα αεροσκάφη. Τα σωματίδια υαλώδους τέφρας λιώνουν όταν απορροφώνται σε τουρμπίνες εκτόξευσης, φράζουν τα συστήματα καυσίμου και μπορούν να σταματήσουν τους κινητήρες στον αέρα. Το 1982, η πτήση 9 της British Airways έχασε την ισχύ και στους τέσσερις κινητήρες αφού πέταξε μέσα από ένα σύννεφο τέφρας. Ένα παρόμοιο περιστατικό συνέβη το 1989 στην πτήση 867 της KLM πάνω από την Αλάσκα. Το 2010, η έκρηξη Eyjafjallajökull στην Ισλανδία καθήλωσε περισσότερες από 100.000 πτήσεις σε όλη την Ευρώπη, διακόπτοντας τα ταξίδια για πάνω από 10 εκατομμύρια επιβάτες και κοστίζοντας δισεκατομμύρια δολάρια στην παγκόσμια οικονομία.
Η ηφαιστειακή τέφρα μπορεί επίσης να προκαλέσει όλεθρο στις υποδομές φράσσοντας τα αποθέματα νερού, βραχυκυκλώνοντας ηλεκτρικά συστήματα και καταρρέοντας στέγες υπό το βάρος της.
Μπορεί να διαταράξει τα δίκτυα μεταφοράς, επικοινωνίας, διάσωσης και ηλεκτροδότησης, όπως απέδειξε δραματικά η έκρηξη του όρους Pinatubo το 1991 στις Φιλιππίνες.
Τι να κάνετε κατά τη διάρκεια της τέφρας
Κατά τη διάρκεια μιας εκδήλωσης τέφρας, η πιο αποτελεσματική στρατηγική για να παραμείνετε ασφαλείς είναι να παραμένετε σε εσωτερικούς χώρους όσο το δυνατόν περισσότερο και να αποφεύγετε την εισπνοή σωματιδίων τέφρας.
Όποιος πρέπει να βγει έξω θα πρέπει να φοράει σωστά τοποθετημένη μάσκα N95 ή P2. Οι υφασμάτινες μάσκες παρέχουν μικρή προστασία από τη λεπτή τέφρα.
Δεξαμενές βρόχινου νερού, γούρνες και ανοιχτά πηγάδια θα πρέπει να καλύπτονται και να παρακολουθούνται για μόλυνση. Τα ζώα θα πρέπει να μεταφέρονται σε καθαρούς βοσκότοπους ή να τους δίνονται μη μολυσμένες ζωοτροφές.
Για να μειωθούν οι δομικές ζημιές, η τέφρα θα πρέπει να καθαρίζεται αμέσως από τις στέγες και τις υδρορροές, ειδικά πριν από τις βροχοπτώσεις.
Οι ηλικιωμένοι, τα παιδιά και τα άτομα που είναι άρρωστα διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο, ιδιαίτερα όσοι ζουν σε σπίτια με ανεπαρκή αερισμό. Οι αγροτικές κοινότητες που εξαρτώνται από τη γεωργία και την κτηνοτροφία επηρεάζονται δυσανάλογα από την τέφρα, όπως και τα άτομα χαμηλού εισοδήματος που δεν έχουν πρόσβαση σε καθαρό νερό, προστατευτικές μάσκες ή ασφαλές καταφύγιο.
Οι κοινότητες μπορούν να ενημερώνονται για τους κινδύνους τέφρας μέσω επίσημων ειδοποιήσεων, συμπεριλαμβανομένων εκείνων από τα Συμβουλευτικά Κέντρα Ηφαιστειακής Τέφρας, τα οποία παρακολουθούν τη διασπορά της τέφρας και εκδίδουν έγκαιρες προειδοποιήσεις.
Το Διεθνές Δίκτυο Ηφαιστειακών Κινδύνων Υγείας προσφέρει επίσης κατευθυντήριες γραμμές για την προσωπική προστασία, τον σχεδιασμό έκτακτης ανάγκης και τον καθαρισμό της τέφρας.
Η μακριά ουρά της τέφρας
Η ηφαιστειακή τέφρα μπορεί να πέφτει αθόρυβα, αλλά τα αποτελέσματά της είναι ευρέως διαδεδομένα, επίμονα και δυνητικά θανατηφόρα.
Αποτελεί χρόνια απειλή για την υγεία, τη γεωργία, τις υποδομές και τα υδάτινα συστήματα. Η αναγνώριση του κινδύνου είναι ένα κρίσιμο πρώτο βήμα για την προστασία ζωών.
Ο αποτελεσματικός σχεδιασμός και η ευαισθητοποίηση του κοινού μπορούν να συμβάλουν περαιτέρω στη μείωση της ζημίας.
Γεωδίφης με πληροφορίες από τη σελίδα phys.org
https://phys.org/news/2025-04-volcanic-ash-silent-killer-lava.html