Η κοσμοπολίτικη και πολυεθνική κοινότητα του νησιού των Πιθήκων
Η πολυεθνική μεσογειακή κοινότητα ευδοκίμησε στην Ίσκια τον 8ο αιώνα π.Χ.
Λέγεται ότι η Ίσκια είναι απλώς η θρυλική Γη των Φαιάκων. Ο Οδυσσέας, έφτασε εδώ εξουθενωμένος, βούτηξε στα ζεστά νερά του Gurgitiello για να ανακτήσει τις δυνάμεις του και συνάντησε την όμορφη Ναυσικά. Οι Φαίακες ήταν λαός θαλασσοπόρων της ελληνικής μυθολογίας.
Όσον αφορά την προέλευση και την έννοια του Πιθηκούσσαι –το ελληνικό όνομα του νησιού– υπήρχαν διαφορετικές ερμηνείες ακόμη και στην αρχαιότητα: ο Αλεξανδρινός ιστορικός Ξεναγόρας θεώρησε ότι προέρχεται από το pithekos, την ελληνική λέξη για «πίθηκος» και συνέδεσε το όνομα με τη θρυλική παρουσία στην Ίσκια των Κερκόπων, δύο μυθικοί Έλληνες ληστές που προσπάθησαν να ληστέψουν τον κοιμισμένο Ηρακλή αλλά, όταν τους ανακάλυψαν, τους έδεσαν ανάποδα σε ένα κοντάρι και τους μεταμόρφωσε ο Δίας σε μαϊμούδες. Σύμφωνα με μια αξιόπιστη υπόθεση, η παράδοση να δίνονται στα νησιά τα ονόματα άγριων ζώων (όπως το Κάπρι, το «νησί των κατσικιών») μπορεί να αναχθεί στους Έλληνες ναυτικούς της αρχαιότητας που κινήθηκαν προς περιοχές που ήταν άγνωστες και θεωρούνταν γεμάτες πιθανές απειλές.
Το γραφικό μεσογειακό νησί Ίσκια, το οποίο βρίσκεται κοντά στη δυτική ακτογραμμή της Ιταλίας, ήταν το σπίτι μιας κοσμοπολίτικης κοινότητας εποίκων και επισκεπτών στην αρχαιότητα.
Χάρη στην ισοτοπική ανάλυση οστών και δοντιών περισσότερων από 50 ατόμων που βρέθηκαν θαμμένα εκεί, οι ερευνητές μπόρεσαν να επιβεβαιώσουν ότι τον 8ο αιώνα π.Χ. η κοινότητα του νησιού αποτελούνταν από Έλληνες, Φοίνικες και Ιταλούς μετανάστες (συμπεριλαμβανομένων των Ετρουσκων). Έμαθαν επίσης ότι οι γυναίκες έπαιξαν εξέχοντα ρόλο στη διατήρηση της εμπορικής κουλτούρας του νησιού, προσθέτοντας ένα άλλο επίπεδο πολυπλοκότητας στην ανάλυση ενός νησιού όπου η διεθνής συνεργασία ήταν ο κανόνας.
Ανασυγκρότηση ενός πολιτισμού μέσα από τη μελέτη των σκελετών του
Τον 8ο αιώνα π.Χ., το ηφαιστειογενές νησί Ίσκια είδε ένα από τους αρχαίους ελληνικούς οικισμούς στη δυτική Μεσόγειο, ο οποίος έγινε κέντρο συνύπαρξης μεταξύ τοπικών κοινοτήτων, Ελλήνων και Φοινίκων, που συγκεντρώθηκαν από ένα κοινό ενδιαφέρον για ανταλλαγές και εμπόριο. Αυτό αποκαλύφθηκε από μια μελέτη που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό iScience από μια διεθνή ερευνητική ομάδα, η οποία ανέλυσε τα ανθρώπινα λείψανα της νεκρόπολης των Πιθηκουσών- Pithekoussai (στην Ίσκια), καταδεικνύοντας την πολυπλοκότητα των πολιτισμικών και βιολογικών αλληλεπιδράσεων σε αυτό που σήμερα είναι γνωστό ότι ήταν ένα ζωτικό σταυροδρόμι σύνδεσης διαφορετικών πολιτισμών.
Γεωγραφία της Ίσκιας και της γύρω περιοχής (NormanEinstein ).
«Η ενσωμάτωση αρχαιολογικών, ανθρωπολογικών και βιογεωχημικών δεδομένων κατέστησε δυνατή την ανασύσταση των κινήσεων και των αλληλεπιδράσεων μεταξύ των ανθρώπων που κατοικούσαν στο νησί της Ίσκια με ένα επίπεδο λεπτομέρειας που δεν είχε επιτευχθεί ποτέ στο παρελθόν», εξήγησε η Carmen Esposito, συν-συγγραφέας της μελέτης και η Marie Skłodowska-Curie στο Τμήμα Έρευνας του Πανεπιστημίου Bologna. «Αυτά τα αποτελέσματα επιβεβαιώνουν την εικόνα μιας Μεσογείου διαλόγου και κινητικότητας κατά την 1η χιλιετία π.Χ.».
Η αρχαιολογική κληρονομιά της Ischia προσφέρει μια μοναδική εικόνα της δυναμικής της ανθρώπινης κινητικότητας και των βιοπολιτισμικών αλληλεπιδράσεων στην αυγή της Magna Graecia (ο όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει τον ελληνικό αποικισμό της νότιας Ιταλίας) κατά τη Μεσόγειο της Εποχής του Σιδήρου (μεταξύ 8ου και 7ου αιώνα π.Χ). Η μελέτη βασίζεται σε ανάλυση ισοτόπων στροντίου από δόντια και οστά ατόμων που ήταν θαμμένα στη νεκρόπολη «Πιθηκούσσες», πολλά από τα οποία έχουν αναγνωριστεί ως μετανάστες από την αρχαιότητα.
Μια πυροκλαστική ροή που βρέθηκε στους κήπους του Ποσειδώνα, κοντά στην Citara στο νησί Ischia, στην Ιταλία.
«Χάρη στην ανάλυση της αναλογίας ισοτόπων του στροντίου (87Sr/86Sr) σε δείγματα μεταλλοποιημένου οστού και οδοντικού ιστού από περισσότερα από 50 άτομα, θαμμένα και αποτεφρωμένα, η μελέτη μας εντόπισε ένα σημαντικό συστατικό αλλοδαπών στις Πιθηκούσσες, αποκαλύπτοντας μια εξαιρετικά ετερογενή κοινωνία στην οποία συνυπήρχαν Έλληνες και νεοφερμένοι . Όλα αυτά αλληλεπίδρασαν, συμβάλλοντας στη διαμόρφωση μιας πολύπλευρης και κοσμοπολίτικης κοινωνικής ταυτότητας», δήλωσε η Melania Gigante, πρώτη συγγραφέας της μελέτης και καθηγήτρια στο Τμήμα Πολιτιστικής Κληρονομιάς του Πανεπιστημίου της Πάντοβα.
Σε αντίθεση με ό,τι αναμενόταν, τα δεδομένα δείχνουν επίσης ότι η γυναικεία κινητικότητα –όχι μόνο των ανδρών εποίκων και εμπόρων, επομένως– ήταν ένα δομικό στοιχείο στην οικοδόμηση της κοινότητας των Πιθηκουσσών, υποδηλώνοντας ότι οι γυναίκες συμμετείχαν βαθιά στις πολιτιστικές και εμπορικές δραστηριότητες που καθόρισαν τη ζωή στην Ίσκια την πρώτη χιλιετία π.Χ.
Ο Τάφος του Κυπέλλου του Νέστορα
Μία από τις σημαντικότερες πτυχές της έρευνας αφορά τον περίφημο Τάφο του Κυπέλλου του Νέστορα , μια από τις πιο εμβληματικές ταφές των Πιθηκουσσών και της μεσογειακής αρχαιολογίας, που χρονολογείται στο δεύτερο μισό του 8ου αιώνα π.Χ. Ο τάφος είναι γνωστός για την παρουσία ενός κυπέλλου που φέρει μια από τις παλαιότερες επιγραφές στο ελληνικό αλφάβητο που είναι γνωστές μέχρι σήμερα, που θυμίζει το θρυλικό δισκοπότηρο του ομηρικού ήρωα Νέστορα.
Επί δεκαετίες, το νόημα της επιγραφής και η ταυτότητα του νεκρού ήταν θέμα συζήτησης. Μια προηγούμενη μελέτη είχε ήδη δείξει ότι η ταφή περιείχε υπολείμματα ανθρώπων και πανίδας, καταρρίπτοντας την υπόθεση ότι επρόκειτο για αποτεφρωμένο παιδί: τώρα, χάρη στην ισοτοπική ανάλυση, οι μελετητές έχουν διαπιστώσει ότι τουλάχιστον ένα από τα άτομα που θάφτηκαν δίπλα στο πολύτιμο κύπελλο γεννήθηκε τοπικά.
«Ό,τι έχει δημοσιευτεί καλά αντιπροσωπεύει την τρέχουσα κατάσταση της προηγμένης έρευνας στη βιοαρχαιολογία όπου χρησιμοποιούνται οι πιο σύγχρονες τεχνικές που ανοίγουν ορίζοντες γνώσης για το παρελθόν που ήταν ασύλληπτοι μέχρι πρόσφατα», σχολίασε η Alessia Nava, ανθρωπολόγος στο Πανεπιστήμιο La Sapienza της Ρώμης, καθηγήτρια στο Τμήμα Οδοντοστοματολογίας και Γναθοπροσωπικής Επιστήμης. Οι λεπτομέρειες που αποκαλύπτονται από αυτή τη νέα έρευνα βοηθούν να καλυφθούν τα κενά των γνωστών για τον πολιτισμό και την κοινωνία που έχτισαν οι αρχαίοι άποικοι της Ίσκιας, η οποία μέχρι το 700 π.Χ. φιλοξενούσε κάπου μεταξύ 5.000 και 10.000 ανθρώπων.
Κύπελλο του Νέστορα στο μουσείο της Ίσκιας. ( Marcus Cyron / Wikimedia Commons ).
Η Ίσκια φτιάχτηκε για το εμπόριο και ευδοκίμησε για αιώνες
Η Ίσκια είναι ένα μικρό νησί (24 τετραγωνικά μίλια ή 70 τετραγωνικά χιλιόμετρα) που βρίσκεται στο Τυρρηνικό Πέλαγος, κοντά στην είσοδο του Κόλπου της Νάπολης. Απέχει περίπου 19 μίλια (30 χιλιόμετρα) από τη Νάπολη. Το νησί καταλήφθηκε για πρώτη φορά κατά την Εποχή του Χαλκού, ή κατά τη 2η χιλιετία π.Χ., αλλά μόνο κατά διαστήματα.
Τον 8ο αιώνα π.Χ. Έλληνες από το νησί της Εύβοιας δημιούργησαν τον πρώτο μόνιμο οικισμό στην Ίσκια, δημιουργώντας μια αγορά για το εμπόριο με Ετρούσκους που ζούσαν στην ηπειρωτική χώρα της σημερινής Ιταλίας (στα εδάφη της μελλοντικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας). Το αρχικό ελληνικό όνομα για το νησί ήταν Πιθεκούσσαι, και λόγω της επιλογής του τοποθεσίας, η αποικία άκμασε ως εμπορικός κόμβος.
Η νέα έρευνα στον πολιτισμό που δημιουργήθηκε στην Ίσκια αντιπροσωπεύει την πρώτη άμεση μαρτυρία, βασισμένη στην ιστορία ατόμων, που επιβεβαιώνει την ιστορικο-αρχαιολογική ανασυγκρότηση του ελληνικού αποικισμού του 8ου αιώνα π.Χ. Η διεπιστημονική προσέγγιση που υιοθετήθηκε προσφέρει μια νέα ματιά σε μια κρίσιμη φάση της μεσογειακής ιστορίας, ανοίγοντας το δρόμο για μελλοντικές μελέτες σχετικά με τη δυναμική της κινητικότητας και της πολιτιστικής ολοκλήρωσης στην αρχαιότητα.
Η ιστορία των λαών της Μεσογείου είναι μια ιστορία κινητικότητας και μετανάστευσης, εθνικών και διαπολιτισμικών αλληλεπιδράσεων, και θαλάσσιων διασυνδέσεων και δικτύων. Τα αρχαιολογικά αρχεία αποδεικνύουν την ύπαρξη σημαντικών θαλάσσιων επαφών μεταξύ του Αιγαίου και του Μυκηναϊκού κόσμου και της Δύσης.Αυτές οι πρώτες αποστολές ακολουθήθηκαν από εντονότερη κινητικότητα ανθρώπων κατά την πρώιμη Εποχή του Σιδήρου μέχρι την Αρχαϊκή Εποχή.
Από τον 9ο έως τον 6ο αιώνα π.Χ., πολυάριθμοι μόνιμοι οικισμοί και εμπορικές κατοικίες (δηλαδή εμπορικοί οικισμοί) ιδρύθηκαν κατά μήκος των ακτών της Ισπανίας, της Ιταλίας και της Σικελίας, της Βόρειας Αφρικής, της Μικράς Ασίας και της Μαύρης Θάλασσας.
Συγκεκριμένα, οι Έλληνες οικιστές (δηλαδή «ιδρυτές μιας αποικίας») έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην εκλεπτυσμένη και περίτεχνη διαδικασία μετεγκατάστασης ανθρώπων και εθίμων από τους πόλους τους (δηλαδή την ελληνική πόλη-κράτος) σε νέες υπερπόντιες «αποικίες». η εγκατάσταση των ελληνικών αποικιών στις αυτόχθονες περιοχές της νότιας Ιταλίας και της Σικελίας είχε ως αποτέλεσμα την εμφάνιση ετερογενών κοινοτήτων με ντόπιους κατοίκους, με αποκορύφωμα το περίπλοκο πολιτιστικό και ιστορικό φαινόμενο που παραδοσιακά αναφέρεται ως Magna Graecia.
Ο αρχαίος χώρος Pithekoussai, που βρίσκεται στο νησί Ischia στον Κόλπο της Νάπολης (νότια Ιταλία), είναι η ιδανική περίπτωση μελέτης για μια βαθύτερη κατανόηση των πρώιμων ελληνικών κινήσεων στη δυτική Μεσόγειο της Εποχής του Σιδήρου.
Γεωδίφης με πληροφορίες από τη σελίδα iscience
περισσότερα,
https://magazine.unibo.it/archivio/2025/02/25/ischia-nellantichita-era-una-comunita-cosmopolita
https://www.ancient-origins.net/news-history-archaeology/ischia-0021939
https://www.pithecusae.it/en/the-island-of-pithecusae-its-history-and-myths/#:~:text=With%20regard%20to%20the%20origins,Ischia%20of%20the%20Cercopes%2C%20two
Where Typhoeus lived: 87Sr/86Sr analysis of human remains in the first Greek site in the Western Mediterranean, Pithekoussai, Italy
https://www.cell.com/iscience/fulltext/S2589-0042(25)00187-7?_returnURL=https%3A%2F%2Flinkinghub.elsevier.com%2Fretrieve%2Fpii%2FS2589004225001877%3Fshowall%3Dtrue
Το νησί των Πιθήκων
https://geogeodifhs.blogspot.com/2022/01/blog-post_26.html
Ο Εγκέλαδος στο Νησί των Πιθήκων