Υγρό από άρωμα...
Υγεία η κόρη της Κώας Ηπιόνης και του Θεσσαλού Ασκληπιού σε καρτ ποστάλ του 1980.
Θεωρείται από τους ειδικούς το ωραιότερο μαρμάρινο άγαλμα στον κόσμο αφιερωμένο στη θεά της Υγείας. Απαντά σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Κω.
Τι θα λέγατε αν κάποιος σας πρότεινε ότι κατά την αρχαιότητα ήταν ζωγραφισμένο,στολισμένο με ύφασμα και αρωματισμένο με μύρα και έλαια.
Μια μελέτη αποκαλύπτει ότι τα ελληνικά και ρωμαϊκά αγάλματα δεν ήταν μόνο ζωγραφισμένα και στολισμένα με υφάσματα και κοσμήματα, αλλά και αρωματισμένα.
Μια πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύτηκε στο Oxford Journal of Archaeology αποκάλυψε μια ελάχιστα εξερευνημένη πτυχή της αρχαίας τέχνης: τη χρήση αρωμάτων και αρωματικών ουσιών στα ελληνορωμαϊκά γλυπτά . Αυτή η έρευνα, με επικεφαλής την αρχαιολόγο Cecilie Brøns, προτείνει έναν νέο τρόπο κατανόησης της κλασικής τέχνης, αμφισβητώντας την παραδοσιακή αντίληψη της γλυπτικής ως μια καθαρά εικαστική μορφή τέχνης.
Η ελληνορωμαϊκή τέχνη μελετάται εδώ και αιώνες μέσα από το φακό της οπτικής της εμφάνισης. Ωστόσο, η έρευνα της Brøns τονίζει ότι αυτά τα γλυπτά δεν ήταν μόνο πολυχρωμικά και στολισμένα με υφάσματα και κοσμήματα, αλλά και εμποτισμένα με αρώματα .
Αυτή η πρακτική, που τεκμηριώνεται σε λογοτεχνικά και επιγραφικά κείμενα, υποδηλώνει ότι η αισθητηριακή εμπειρία των αρχαίων θεατών ήταν πολύ πιο πλούσια από ό,τι πιστεύαμε προηγουμένως.
Ρωμαϊκά ελληνικά αγάλματα αρώματα
Η έρευνα βασίζεται σε μια σειρά κλασικών κειμένων που περιγράφουν πώς αρωματίζονταν αγάλματα θεών και επιφανών μορφών . Για παράδειγμα, ο Ρωμαίος ρήτορας Κικέρων αναφέρει το έθιμο να αλείφεται με αρώματα το άγαλμα της Άρτεμης στη Σεγκέστα. Ομοίως, ο ποιητής Καλλίμαχος περιγράφει σε ένα επίγραμμα ότι το άγαλμα της Βερενίκης Β', βασίλισσας της Αιγύπτου, ήταν υγρό από άρωμα .
Τα αρώματα δεν χρησιμοποιήθηκαν μόνο για τον καλλωπισμό των γλυπτών αλλά εξυπηρετούσαν και μια τελετουργική λειτουργία . Στην αρχαία Ελλάδα και τη Ρώμη, οι θεοί τιμούνταν με εξωτικά αρώματα και αρωματικά έλαια. Στο ιερό της Δήλου , επιγραφικές επιγραφές περιγράφουν λεπτομερώς το κόστος και τη σύνθεση των αρωμάτων που χρησιμοποιούνται για την κοσμησία (στολισμό) των αγαλμάτων της Άρτεμης και της Ήρας. Αυτά περιελάμβαναν ελαιόλαδα, κερί μέλισσας, natron (ανθρακικό νάτριο) και αρώματα τριαντάφυλλου.
Ένα από τα πιο συναρπαστικά ευρήματα της έρευνας είναι η σύνδεση μεταξύ των εργαστηρίων αρωμάτων που ανακαλύφθηκαν στη Δήλο και της πρακτικής της αρωματοποίησης αγαλμάτων . Έχουν βρεθεί εγκαταστάσεις που υποδηλώνουν την τοπική παραγωγή αρωμάτων, επιβεβαιώνοντας ότι τα αρώματα που χρησιμοποιούνται σε τελετουργίες θα μπορούσαν να είχαν κατασκευαστεί στο ίδιο νησί.
Η εφαρμογή των αρωμάτων στα γλυπτά πραγματοποιήθηκε με τη χρήση ειδικών τεχνικών όπως η γάνωσις [ganosis- μια διαδικασία μείωσης της λάμψης του μαρμάρου ειδικά σε γυμνά μέρη όπως ασκούνταν από γλύπτες στην κλασική αρχαιότητα], η οποία περιελάμβανε την εφαρμογή κεριών και ελαίων για τη διατήρηση και την ενίσχυση της επιφάνειας των αγαλμάτων. Ο Βιτρούβιος και ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος αναφέρουν στα γραπτά τους τη χρήση ποντιακού κεριού και ειδικών ελαίων για να αποτρέψουν τον αποχρωματισμό των γλυπτών και να τους δώσει μια ιδιαίτερη λάμψη. Στην Κω χρησιμοποιούσαν ντόπια έλαια, ανθόνερο, μύρα και κερί μέλισσας.
Από την άλλη πλευρά, η κόσμηση[ kosmesis] περιελάμβανε τη χρήση υφασμάτων, κοσμημάτων και αρωμάτων σε αγάλματα, μια πρακτική που ενίσχυε την ιδέα ότι αυτές οι θείες εικόνες αντιμετωπίζονταν ως ζωντανά όντα . Από αυτή την άποψη, ο Παυσανίας αφηγείται ότι το άγαλμα του Δία στην Ολυμπία αλείφθηκε με ελαιόλαδο για να προστατεύσει το ελεφαντόδοντο του από το υγρό κλίμα.
Αν και ο χρόνος έχει σβήσει τα περισσότερα από τα αρώματα που εφαρμόζονταν στην αρχαιότητα, κάποια ίχνη έχουν διασωθεί . Αξιοσημείωτη περίπτωση είναι το πορτρέτο της Βασίλισσας Βερενίκης Β' , ένα πτολεμαϊκό γλυπτό του 3ου αιώνα π.Χ., όπου στην επιφάνειά του έχουν εντοπιστεί ίχνη κεριού μέλισσας , υποδεικνύοντας ότι μπορεί να έχει περιποιηθεί με αρωματόλουτρο.
Ένα άλλο παράδειγμα είναι η χρήση λουλουδιών και γιρλάντες για τον στολισμό των αγαλμάτων, προσθέτοντας μια προσωρινή αλλά σημαντική οσφρητική διάσταση. Φεστιβάλ όπως το Floralia[ μια γιορτή της αρχαίας ρωμαϊκής θρησκείας προς τιμήν της θεάς Φλώρας] στη Ρώμη περιλάμβαναν τη διακόσμηση γλυπτών με γιρλάντες από τριαντάφυλλα και βιολέτες, γεμίζοντας το περιβάλλον με ένα εορταστικό άρωμα.
Αυτό αλλάζει δραστικά την αντίληψή μας για την ελληνορωμαϊκή γλυπτική. Παραδοσιακά, τα αγάλματα μελετώνται από φορμαλιστική προοπτική, εστιάζοντας στην τεχνική και την οπτική σύνθεση. Ωστόσο, το γεγονός ότι αυτά τα γλυπτά σχεδιάστηκαν επίσης για να μυρίζονται υποδηλώνει ότι η κλασική τέχνη προσέλκυσε μια πιο πλούσια και πιο περίπλοκη πολυαισθητηριακή εμπειρία .
Η χρήση αρωμάτων και ελαίων στην αρχαία τέχνη δεν ήταν απλώς διακοσμητική ήταν μέρος μιας συμβολικής και θρησκευτικής γλώσσας που προίκισε στα γλυπτά μια πιο απτή παρουσία. Αυτή η αισθητηριακή διάσταση θα μπορούσε να εξηγήσει γιατί ορισμένες θρησκευτικές εικόνες λατρεύονταν τόσο πολύ και γιατί η διατήρηση και ο εξωραϊσμός τους θεωρούνταν πράξεις αφοσίωσης.
Γεωδίφης
Πηγές:
1.Brøns C. (2025) The Scent of Ancient Greco-Roman Sculpture , Oxford Journal of Archaeology, doi:doi.org/10.1111/ojoa.12321 .
2.https://www.labrujulaverde.com/en/2025/03/a-study-reveals-that-greek-and-roman-statues-were-not-only-painted-and-adorned-with-textiles-and-jewelry-but-also-perfumed/
3.Μήτηρ απάντων