Η σκληρή πραγματικότητα των χρυσωρυχείων στην Πτολεμαϊκή Αίγυπτο

Γενική άποψη του Τομέα 44 στην Ghozza που κοιτάζει βόρεια. Από M. Kačičnik / Ινστιτούτο γαλλικής  ανατολικής αρχαιολογίας.

Οι αρχαιολόγοι αποκαλύπτουν τη σκληρή πραγματικότητα των χρυσωρυχείων στην Πτολεμαϊκή Αίγυπτο.

Μια πρόσφατη αρχαιολογική ανακάλυψη στην ανατολική έρημο της Αιγύπτου αποκάλυψε τη σκληρή πραγματικότητα που αντιμετώπιζαν οι μεταλλωρύχοι κατά την περίοδο των Πτολεμαίων. Κατά τη διάρκεια των ανασκαφών στην τοποθεσία Ghozza, μια ομάδα Γάλλων ερευνητών ανακάλυψε σιδερένια δεσμά που χρησιμοποιούνται για να αλυσοδένουν τους εργάτες των ορυχείων χρυσού , επιβεβαιώνοντας την ύπαρξη καταναγκαστικής εργασίας σε αυτές τις επιχειρήσεις κατά τον 3ο αιώνα π.Χ.

Η Αίγυπτος ήταν πάντα μια χώρα πλούσια σε ορυκτές πηγές και ο χρυσός της ήταν περιζήτητος από την αρχαιότητα. Κατά τη διάρκεια του Νέου Βασιλείου (1500-1000 π.Χ.), η εξόρυξη στην Ανατολική Έρημο έφτασε στην πρώτη της μεγάλη ακμή, αλλά ήταν κατά την εποχή των Πτολεμαίων (332-30 π.Χ.) που η εκμετάλλευση χρυσού έφτασε στο απόγειό της. 

Οι Πτολεμαίοι, κληρονόμοι της κατάκτησης της Αιγύπτου από τον Μέγα Αλέξανδρο, χρειάζονταν πόρους για να χρηματοδοτήσουν τις στρατιωτικές τους εκστρατείες, τα αρχιτεκτονικά τους έργα και να διατηρήσουν την εξουσία τους στην περιοχή.

Τα ορυχεία χρυσού πολλαπλασιάστηκαν κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, με περίπου 40 ενεργές επιχειρήσεις υπό τον έλεγχο των Πτολεμαίων. Ανάμεσά τους ήταν το Samut North, μια τοποθεσία που ανασκάφηκε το 2014 και αποκάλυψε ένα οργανωμένο σύστημα παραγωγής με εργαζόμενους περιορισμένους σε κοιτώνες υπό αυστηρή επίβλεψη. Ωστόσο, η πρόσφατη ανακάλυψη στο Ghozza προσφέρει μια πιο σύνθετη προοπτική για την οργάνωση της εργασίας σε αυτά τα ορυχεία.

Σιδερένια δεσμά στο πάτωμα της αίθουσας 44.15. Από: B. Redon.

Οι ανασκαφές στο Ghozza, που ξεκίνησαν το 2020, έχουν αποκαλύψει δύο φάσεις κατοχής για αρκετά χρόνια στο δεύτερο μισό του 3ου αιώνα π.Χ. Σε αντίθεση με το Samut North, η Ghozza φαίνεται να είχε οργανωθεί ως ένα χωριό με δρόμους, οικιστικά συγκροτήματα, διοικητικά κτίρια, ακόμη και λουτρά , υποδηλώνοντας μια διαφορετική κοινωνική δομή.

Ενώ το Samut North χρησιμοποιούσε συλλογικούς μύλους για να συνθλίψει τον χαλαζία, ο Ghozza αποκάλυψε στοιχεία χειροκίνητης λείανσης με πέτρες, τα οποία θα μπορούσαν να υποδεικνύουν ένα πιο διαφοροποιημένο σύστημα παραγωγής.

Μια από τις πιο ενδιαφέρουσες ανακαλύψεις ήταν ο μεγάλος αριθμός οστράκας (θραύσματα αγγείων που χρησιμοποιούνται για τη γραφή), τα οποία παρείχαν πληροφορίες για την καθημερινή ζωή των ανθρακωρύχων . Ορισμένες επιγραφές υποδηλώνουν ότι ορισμένοι εργάτες αμείβονταν, θέτοντας το ερώτημα της ποικιλομορφίας του εργατικού δυναμικού σε αυτό το ορυχείο.

Ένα πλήρες σετ σιδερένια δεσμά από το Room 44.15. Από: M. Kačičnik / Ινστιτούτο γαλλικής αρχαιολογίας.

Ωστόσο, η ανακάλυψη δεσμών τον Ιανουάριο του 2023 σε μια περιοχή αποθήκευσης και παραγωγής μετάλλων στην Ghozza παρέχει απτές αποδείξεις ότι ορισμένοι ανθρακωρύχοι εργάζονταν ενώ ήταν αλυσοδεμένοι . Οι ερευνητές βρήκαν δύο σετ δεσμών: ένα με επτά δακτυλίους για πόδια και δύο αρθρωτούς συνδέσμους, προσεκτικά διατεταγμένους σε ένα λάκκο μέσα σε ένα διάδρομο και ένα άλλο με τέσσερις συνδέσμους και διάσπαρτα θραύσματα δακτυλίου σε ένα άλλο δωμάτιο.

Αυτά τα δεσμά, σχεδιασμένα αποκλειστικά για να συγκρατούν τον άνθρωπο, στερεώνονταν γύρω από τους αστραγάλους και μπορούσαν να αφαιρεθούν μόνο με εξωτερική βοήθεια. Ενώ επέτρεπαν τη χρήση των χεριών, το περπάτημα μαζί τους ήταν δύσκολο και εξαντλητικό, μετατρέποντας την εργάσιμη μέρα σε ένα συνεχές μαρτύριο.

Η ύπαρξη αυτών των δεσμών ταιριάζει με τις περιγραφές του Αγαθαρχίδη , ενός Έλληνα ιστορικού του 2ου αιώνα π.Χ., ο οποίος αφηγήθηκε πώς οι ανθρακωρύχοι στην Αίγυπτο ήταν αιχμάλωτοι πολέμου και καταδικασμένοι εγκληματίες που εργάζονταν ακατάπαυστα, μέρα και νύχτα, με αλυσοδεμένα τα πόδια τους. Αν και τα αρχαία κείμενα είχαν ήδη αναφέρει αυτές τις πρακτικές, τα αρχαιολογικά στοιχεία για δεσμά σε ορυχεία είναι εξαιρετικά σπάνια, καθιστώντας αυτή την ανακάλυψη εξαιρετικά σημαντική για την κατανόηση της δουλείας στην Πτολεμαϊκή Αίγυπτο.

Εικόνα ενός αλυσοδεμένου άνδρα σε μια κύλικα που βρέθηκε στη Νάπολη, χρονολογείται στο 490–480 π.Χ. Από: Εθνικό Μουσείο Αρχαιοτήτων, Λέιντεν.

Η ανακάλυψη στη Ghozza αποκάλυψε επίσης ομοιότητες μεταξύ της τεχνολογίας εξόρυξης που χρησιμοποιείται στην Αίγυπτο και αυτής της Ελλάδας . Τα δεσμά που βρέθηκαν σε αυτό το ορυχείο θυμίζουν αυτά που ανακαλύφθηκαν στο Λαύριο, ένα ορυχείο αργύρου στην Ελλάδα , όπου εργάζονταν σκλάβοι υπό παρόμοιες συνθήκες. Επιπλέον, οι τεχνικές σύνθλιψης χαλαζία στο Samut North έχουν επίσης παραλληλισμούς με τον Λαύριο, υποδηλώνοντας ότι Έλληνες και Μακεδόνες μηχανικοί έφεραν τις τεχνικές τους γνώσεις στην Αίγυπτο υπό την κυριαρχία των Πτολεμαίων.

Η ανακάλυψη δεσμών στο Ghozza επιβεβαιώνει ότι τουλάχιστον μέρος του εργατικού δυναμικού στα ορυχεία των Πτολεμαίων εργαζόταν υπό εξαναγκασμό. Ωστόσο, η οργάνωση του οικισμού υποδηλώνει ότι δεν ήταν όλοι οι ανθρακωρύχοι σκλάβοι ή αιχμάλωτοι. Η έλλειψη σαφών περιοχών περιορισμού και οι αποδείξεις των μισθών σε ορισμένες περιπτώσεις εγείρουν ερωτήματα σχετικά με την κοινωνική σύνθεση του πληθυσμού των ορυχείων και τον βαθμό κινητικότητας των εργαζομένων του.

Υπάρχουν ακόμα πολλά που πρέπει να ανακαλύψετε στη Ghozza. Πάνω από το ήμισυ της τοποθεσίας έχει ανασκαφεί και η έρευνα συνεχίζεται για την αναζήτηση περισσότερων ενδείξεων για τη ζωή αυτών των ανθρακωρύχων. Ωστόσο, αυτή η ανακάλυψη παρέχει ήδη μια αποκαλυπτική άποψη της ανθρώπινης εκμετάλλευσης στα ορυχεία χρυσού της Πτολεμαϊκής Αιγύπτου, υπενθυμίζοντάς μας ότι ο πλούτος αυτού του πολιτισμού είχε επίσης υψηλό ανθρώπινο κόστος.

Γεωδίφης με πληροφορίες από τη σελίδα labrujulaverde

Redon B. Iron shackles from the Ptolemaic gold mines of Ghozza (Egypt, Eastern Desert). Antiquity. Published online 2025:1-7. doi:10.15184/aqy.2025.39

https://www.labrujulaverde.com/en/2025/03/shackled-with-iron-chains-archaeologists-reveal-the-harsh-reality-of-gold-mines-in-ptolemaic-egypt/