Τα απόβλητα μας έχουν ήδη φτάσει στο βαθύτερο σημείο της Μεσογείου
Τα θαλάσσια συντρίμμια που προκαλούνται από τον άνθρωπο έχουν ήδη φτάσει στο βαθύτερο σημείο της Μεσογείου.
Τα απόβλητα που παράγονται από ανθρώπινες δραστηριότητες έχουν φτάσει πλέον στο βαθύτερο σημείο της Μεσογείου: το Calypso Deep βάθους 5.112 μέτρων στο Ιόνιο Πέλαγος. Συνολικά 167 αντικείμενα —κυρίως πλαστικά, γυαλί, μέταλλο και χαρτί— έχουν εντοπιστεί στο κάτω μέρος, εκ των οποίων τα 148 είναι θαλάσσια συντρίμμια και άλλα 19 είναι πιθανής ανθρωπογενούς προέλευσης. Αυτά τα αποτελέσματα αντιπροσωπεύουν μία από τις υψηλότερες συγκεντρώσεις θαλάσσιων απορριμμάτων που έχουν εντοπιστεί ποτέ σε μεγάλα βάθη.
Αυτά τα ευρήματα παρουσιάζονται σε άρθρο που δημοσιεύτηκε στο Marine Pollution Bulletin . Οι κύριοι συντάκτες του άρθρου είναι ο Miquel Canals, από τη Σχολή Επιστημών της Γης του Πανεπιστημίου της Βαρκελώνης. Georg Hanke, από το Κοινό Κέντρο Ερευνών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (ΚΚΕρ). Ο François Galgani, από το Γαλλικό Ινστιτούτο Ερευνών για την Εκμετάλλευση της Θάλασσας (IFREMER), και ο Victor Vescovo, από την αμερικανική εταιρεία Caladan Oceanic.
Για να φτάσει στον πάτο της τάφρου - την πιο κρίσιμη πτυχή ολόκληρης της μελέτης - η ομάδα χρησιμοποίησε ένα επανδρωμένο υποβρύχιο υψηλής τεχνολογίας , το Limiting Factor, ένα όχημα βαθιάς βύθισης (DSV). Οι εικόνες του Limiting Factor επιβεβαιώνουν ότι εκτός από τη συσσώρευση σε ακτές, επιφανειακά ύδατα και πιο ρηχούς βυθούς, τα θαλάσσια απορρίμματα φτάνουν και στα βαθύτερα και πιο απομακρυσμένα σημεία της Μεσογείου, μια θάλασσα που πλήττεται ιδιαίτερα από τις ανθρώπινες δραστηριότητες.
Θαλάσσια συντρίμμια στη βαθύτερη Μεσόγειο Θάλασσα
Το Calypso Deep είναι ένα κοίλωμα που βρίσκεται 60 χιλιόμετρα δυτικά της ακτής της Πελοποννήσου στην Ελλάδα, εντός της λεγόμενης Ελληνικής Τάφρου, με αρκετά παρόμοια αλλά πιο ρηχά βυθίσματα. Βρίσκεται σε περιοχή με υψηλή σεισμικότητα λόγω ενεργών ρηγμάτων, περιβάλλεται από αρκετά απότομο, κλιμακωτό ανάγλυφο και έχει κλίσεις χιλιάδων μέτρων και ουσιαστικά επίπεδο πυθμένα. Το εσωτερικό τμήμα της τάφρου, βάθους άνω των 5.000 μέτρων, έχει σχήμα νεφρού και έχει διαστάσεις περίπου 20 km επί 5 km.
Πώς όμως τα σκουπίδια μπήκαν τόσο βαθιά; Τα συντρίμμια στον πυθμένα του Calypso Deep «προέρχονται από διάφορες πηγές, χερσαίες και θαλάσσιες. Θα μπορούσε να έχει φτάσει με διάφορες διαδρομές, όπως μεταφορά μεγάλων αποστάσεων με ωκεάνια ρεύματα και απευθείας απόρριψη», εξηγεί ο Canals, καθηγητής στο Τμήμα Γης και Ωκεανικής Δυναμικής και διευθυντής της έδρας UB για την Αειφόρο Γαλάζια Οικονομία.
«Μερικά ελαφρά απόβλητα, όπως τα πλαστικά, προέρχονται από την ακτή, από όπου διαφεύγουν στο Calypso Deep, μόλις 60 χιλιόμετρα μακριά. Μερικά πλαστικά, όπως οι σακούλες, παρασύρονται ακριβώς πάνω από τον πυθμένα μέχρι να θάψουν μερικώς ή πλήρως ή να αποσυντεθούν σε μικρότερα θραύσματα», λέει.
«Βρήκαμε επίσης στοιχεία για τη ρίψη σακουλών γεμάτη σκουπίδια από τα σκάφη, όπως αποκαλύπτεται από τη συσσώρευση διαφορετικών τύπων απορριμμάτων ακολουθούμενη από ένα σχεδόν ευθύγραμμο αυλάκι. Δυστυχώς, όσον αφορά τη Μεσόγειο, δεν θα ήταν λάθος να πούμε ότι «ούτε μια ίντσα από αυτήν δεν είναι καθαρή», προειδοποιεί ο ειδικός.
Το Calypso Trench παγιδεύει και συσσωρεύει τα ανθρωπογενή υλικά που φτάνουν στο βυθό.
«Είναι μια κλειστή κοιλότητα, η οποία ευνοεί τη συσσώρευση συντριμμιών στο εσωτερικό της. Τα ασθενή ρεύματα στην τάφρο-περίπου 2 εκατοστά το δευτερόλεπτο και, κατ' εξαίρεση, 18- διευκολύνουν επίσης την εναπόθεση ελαφρών συντριμμιών στο κάτω μέρος», σημειώνει ο ερευνητής.
Τα ρεύματα μεταφέρουν επιπλέοντα συντρίμμια κυρίως από το νότιο Ιόνιο και από θαλάσσιες περιοχές νοτιότερα. Τείνουν επίσης να σχηματίζονται επιφανειακές δίνες, συγκεντρώνοντας τα συντρίμμια στην ενδοχώρα.
«Όταν αυτές οι δίνες βρίσκονται πάνω από την Τάφρο της Καλυψώς, ορισμένα συντρίμμια τείνουν να πέφτουν αργά στον πυθμένα, με τη βοήθεια μηχανισμών υποβάθμισης και διεργασιών που αυξάνουν την πυκνότητά τους. Τα επιφανειακά ρεύματα μπορούν επίσης να μεταφέρουν συντρίμμια από την Αδριατική Θάλασσα προς τα βόρεια, μέσω του Στενού του Οτράντο και από τα νερά της βορειοδυτικής Ελλάδας».
Η πρόσβαση στις βαθύτερες θαλάσσιες λεκάνες είναι μια τεράστια πρόκληση που απαιτεί τη χρήση τεχνολογίας αιχμής
Σε αυτή την περίπτωση, η καινοτομία είναι το υποβρύχιο Limiting Factor, που κατασκευάστηκε από την Triton Submarines. Αυτό το όχημα, το οποίο αναπτύσσεται από ειδικά προετοιμασμένα σκάφη, είναι ικανό να μεταφέρει δύο επιβάτες στα βαθύτερα ωκεάνια ορύγματα. Κατά την επιθεώρηση του βυθού, αυτή η μοναδική τεχνολογική συσκευή κινείται αργά —περίπου 1,8 χιλιόμετρα την ώρα— για να αποκτήσει εικόνες καλής ποιότητας.
Στο Calypso Deep, ο Limiting Factor μπόρεσε να καλύψει μια απόσταση ισοδύναμη με 650 μέτρα σε ευθεία γραμμή, κατά τη διάρκεια παραμονής 43 λεπτών κοντά στον πυθμένα.
Ο πυθμένας του Calypso Deep, μιας τάφρου βάθους 5.112 μέτρων στο Ιόνιο Πέλαγος, περιέχει μια από τις υψηλότερες συγκεντρώσεις θαλάσσιων απορριμμάτων στα βαθιά ωκεάνια συστήματα: είναι μια ακόμη μαρτυρία για το όλο και πιο ανησυχητικό ανθρώπινο αποτύπωμα που έχει μετατρέψει τις θάλασσες και τους ωκεανούς σε μια τεράστια χωματερή. Από Caladan Oceanic.
«Σε κάθε κατάδυση, συνήθως αφιερώνεται περισσότερος χρόνος για να κατεβαίνετε και να ανεβείτε το όχημα πίσω στην επιφάνεια παρά να επιθεωρήσετε τον πυθμένα. Κάθε πλήρης κατάδυση συνήθως διαρκεί μερικές ώρες», σημειώνει ο Canals.
Αυτή η τεχνολογία κατέστησε δυνατό τον υπολογισμό της πυκνότητας των θαλάσσιων απορριμμάτων στον πυθμένα της τάφρου, αν και δεν έχουν εντοπιστεί σημαντικές επιπτώσεις στη θαλάσσια ζωή, καθώς είναι ιδιαίτερα φτωχή σε αυτό το χάσμα του Ιονίου. Οι εικόνες αποκάλυψαν μόνο την παρουσία του είδους Coryphaenoides mediterraneus, ενός ψαριού της οικογένειας των macrouridae, και του δεκάποδου Acanthephyra eximia.
«Ωστόσο, σε μέρη με μεγαλύτερη βιοποικιλότητα, υπάρχουν διαφορετικοί τύποι αλληλεπίδρασης μεταξύ των υπολειμμάτων που εναποτίθενται στον πυθμένα και των οργανισμών, όπως ψάρεμα, ταφή, αγκίστρωση ή κατάποση, αλλά και η χρήση υπολειμμάτων ως υπόστρωμα όπου τα ζώα μπορούν να αναπτυχθούν, να κρυφτούν ή να γεννήσουν τα αυγά τους», εξηγεί ο Canals.
Η Μεσόγειος είναι μια από τις πιο μολυσμένες θάλασσες από θαλάσσια απόβλητα.
Τα πρώτα στοιχεία για συντρίμμια στον βυθό του κόσμου χρονολογούνται από το 1975, στο στενό Skagerrak στον Βόρειο Ατλαντικό. Τα φαράγγια και τα θαλάσσια βουνά είναι τα κύρια σημεία συσσώρευσης συντριμμιών, τα οποία μπορούν να ταφούν, να θρυμματιστούν ή να μετακινηθούν από τη βαρύτητα, τα ωκεάνια ρεύματα και άλλους ωκεανογραφικούς παράγοντες.
Σήμερα, η Μεσόγειος είναι μια θαλάσσια περιοχή που πλήττεται ιδιαίτερα από αυτό το περιβαλλοντικό πρόβλημα. Μια μελέτη του 2021 είχε ήδη προσδιορίσει το στενό της Μεσσήνης ως την περιοχή με την υψηλότερη γνωστή πυκνότητα θαλάσσιων απορριμμάτων στον κόσμο. Αυτό είναι ένα πραγματικό hotspot όπου συσσωρεύονται μεγάλες ποσότητες απορριμμάτων.
«Η Μεσόγειος είναι μια κλειστή θάλασσα, περιτριγυρισμένη από ανθρωπότητα, με έντονη θαλάσσια κυκλοφορία και εκτεταμένη αλιευτική δραστηριότητα. Τα στοιχεία που παρέχονται από την έρευνά μας θα πρέπει να ταρακουνήσουν τις παγκόσμιες προσπάθειες, και ιδιαίτερα στη Μεσόγειο, για τον μετριασμό της απόρριψης απορριμμάτων, ειδικά πλαστικών, στο φυσικό περιβάλλον και τελικά στη θάλασσα.
«Ακόμη και η παπική εγκύκλιος Laudato si' του Μαΐου του 2015 πηγαίνει προς αυτή την κατεύθυνση, καθώς και ορισμένες δηλώσεις των παγκόσμιων συνόδων κορυφής της G7, αν και απέχουμε ακόμη πολύ από το να επιτύχουμε μια μεγάλη κοινωνική απήχηση όσον αφορά τα απορρίμματα του βυθού», αναφέρει ο Canals.
Σε αντίθεση με άλλα δημοφιλή μέρη, όπως οι παραλίες ή η ακτογραμμή, «ο πυθμένας του ωκεανού είναι ακόμη σε μεγάλο βαθμό άγνωστος στο κοινωνικό σύνολο, γεγονός που καθιστά δύσκολη την αύξηση της κοινωνικής και πολιτικής ευαισθητοποίησης σχετικά με τη διατήρηση αυτών των χώρων», συνεχίζει ο ερευνητής.
«Είναι απαραίτητο να κάνουμε μια κοινή προσπάθεια μεταξύ επιστημόνων, δημοσιογράφων, μέσων ενημέρωσης, και άλλων ανθρώπων με κοινωνικό αντίκτυπο. Το πρόβλημα είναι εκεί και έχει τεράστιο εύρος, ακόμα κι αν δεν είναι άμεσα ορατό. Δεν πρέπει να το ξεχνάμε», καταλήγει η Canals.
Γεωδίφης με πληροφορίες από το Πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης και την Βικιπαίδεια
περισσότερα,
https://www.eurekalert.org/multimedia/1064258
Georg Hanke et al, Marine litter in the deepest site of the Mediterranean Sea, Marine Pollution Bulletin (2025). DOI: 10.1016/j.marpolbul.2025.117610
https://phys.org/news/2025-03-human-marine-debris-deepest-mediterranean.html#google_vignette
https://www.sciencedirect.com/browse/journals-and-books
