Οι σεισμοί της Τουρκίας εκτόπισαν τον φλοιό της Γης κατά εκατοντάδες μίλια
«Όταν τελειώσει η καταιγίδα, δεν θα ξέρεις καν πώς τα κατάφερες και βγήκες ζωντανός. Δεν θα είσαι καν σίγουρος αν τελείωσε πραγματικά. Αλλά δεν υπάρχει αμφιβολία για ένα σημείο. Και είναι ότι εσύ, έχοντας βγει από αυτόν τον άνεμο, δεν θα είσαι ο ίδιος με αυτόν που μπήκε σε αυτόν». H. Murakami, Kafka on the beach.
Οι δύο δονήσεις μετατόπισαν ολόκληρη την πλάκα της Ανατολίας προς τα δυτικά, ένα φαινόμενο που καθιστά αναγκαία την επανεκτίμηση των υπαρχόντων μοντέλων σεισμικότητας.
Οι ρωγμές στο έδαφος, όπως αυτές που άνοιξαν κοντά στο Γκαζιαντέπ, το επίκεντρο ενός από τους σεισμούς, είναι συνηθισμένες. Αυτό που ήταν ασυνήθιστο αυτή τη φορά ήταν ότι ολόκληρη η Ανατολία μετατοπίστηκε. Φωτογραφία-Halil Fidan (Anadolu Agency/Getty Images).
Οι σεισμοί που έπληξαν τη νοτιοανατολική Τουρκία τα ξημερώματα της 6ης Φεβρουαρίου 2023 και ακολούθησε δεύτερος το μεσημέρι της επόμενης ημέρας, ώθησαν τους επιστήμονες να επανεκτιμήσουν όσα γνωρίζουν για τη σεισμολογία. Σύμφωνα με έρευνα που δημοσιεύτηκε στο Science , αυτοί οι δύο σεισμοί εκτόπισαν τον φλοιό της Γης εκατοντάδες μίλια από τα επίκεντρά τους, επηρεάζοντας όχι μόνο τη ζώνη τριβής αλλά και μετατοπίζοντας ολόκληρη την πλάκα της Ανατολίας προς τα δυτικά. Αν και η κίνηση ήταν μόλις ένα εκατοστό (0,4 ίντσες), αυτό αντιπροσωπεύει σχεδόν το ήμισυ της μέσης ετήσιας μετατόπισης της πλάκας. Για τους σεισμολόγους, τα γεγονότα έχουν ξεπεράσει αυτό που θα μπορούσε να αναμενόταν με βάση τα υπάρχοντα μοντέλα που χρησιμοποιούνται για την πρόβλεψη του σεισμικού κινδύνου.
Η Τουρκία είναι ιδιαίτερα ευάλωτη στους σεισμούς, κάθεται στην κορυφή της πλάκας της Ανατολίας, που περιβάλλεται από την Ευρασιατική πλάκα στα βόρεια, την Αραβική και την Αφρικανική πλάκα στο νότο και την Ευρασιατική και την πλάκα του Αιγαίου στα δυτικά. Ο φλοιός της Γης, που επιπλέει στον μανδύα, χωρίζεται σε πολλές τεκτονικές πλάκες που είτε αποκλίνουν, είτε συγκλίνουν είτε γλιστρούν η μία δίπλα στην άλλη, κάτι που προκαλεί τους σεισμούς. Τείνουν να συμβαίνουν κατά μήκος των ρηγμάτων στα όρια των πλακών. Οι σεισμοί του Φεβρουαρίου έγιναν κατά μήκος του ρήγματος της Ανατολικής Ανατολίας. Παρά τη μακρά και τραγική ιστορία της Τουρκίας με τους σεισμούς, δεν υπήρξαν μεγάλα σεισμικά γεγονότα κατά μήκος αυτής της γραμμής του ρήγματος ή στα νοτιοανατολικά για περισσότερο από έναν αιώνα. Οι πιο πρόσφατες καταστροφές σημειώθηκαν κοντά στη σύγκλιση με την Ευρασιατική πλάκα.
Η μακρά περίοδος σχετικής ηρεμίας πιθανότατα επέτρεψε τη δημιουργία πίεσης στην περιοχή, γεγονός που θα μπορούσε να εξηγήσει την τεράστια ισχύ των σεισμών του 2023, ο ένας ήταν 7,8 και ο άλλος 7,5 Ρίχτερ. Ο αντίκτυπος ήταν καταστροφικός, με σχεδόν 60.000 νεκρούς , αμέτρητους τραυματίες και εκτεταμένη καταστροφή υποδομών. Ωστόσο, αυτό που έχει εκπλήξει περισσότερο τους επιστήμονες είναι το πόσο μακρύτερα αυτοί οι δύο σεισμοί έχουν εκτοπίσει τον φλοιό της Γης.
«Κανονικά, μπορούμε να μοντελοποιήσουμε τις μετατοπίσεις που σχετίζονται με έναν σεισμό χρησιμοποιώντας ελαστικά μοντέλα που εξηγούν την καμπυλότητα της Γης και τη γεωμετρία του ρήγματος», λέει ο Philippe Vernant, γεωλόγος στο Πανεπιστήμιο του Μονπελιέ και συν-συγγραφέας της μελέτης Science . «Αυτό που προκαλεί έκπληξη σε αυτήν την ακολουθία σεισμών είναι ότι οι μετατοπίσεις σε μακρινό πεδίο που παρατηρούνται στην πλάκα της Ανατολίας είναι πολύ υψηλές».
Οι χάρτες σεισμικότητας βασίζονται σε μεμονωμένους σεισμούς, αλλά αυτό που βλέπουμε είναι ότι δεν συμβαίνει αυτό: τα γεγονότα του παρελθόντος συνδέονται με μελλοντικά, είτε επιταχύνοντας είτε καθυστερώντας τους επόμενους σεισμούς.
Julián García Mayordomo, από το Γεωλογικό και Μεταλλευτικό Ινστιτούτο της Ισπανίας.Ο Vernant και οι συνεργάτες του βασίστηκαν σε δεδομένα από ένα δίκτυο αισθητήρων GNSS (εδαφικά συστήματα γεωεντοπισμού) που χρησιμοποιούν τρεις μεγάλους δορυφορικούς οργανισμούς: το αμερικανικό GPS, το ευρωπαϊκό Galileo και το Russian Glonass. Διαπίστωσαν ότι ο φλοιός της Γης μετατοπίστηκε έως και 700 χιλιόμετρα (περίπου 435 μίλια) από τα επίκεντρα των σεισμών. Αυτό είναι πέρα από το εύρος των παραδοσιακών μοντέλων σεισμικότητας, τα οποία συνήθως παρακολουθούν τα κύματα που προέρχονται από το επίκεντρο. Η πρόσφατη χρήση συστημάτων GNSS στη σεισμολογία επιτρέπει στους επιστήμονες να ανιχνεύουν αλλαγές στο υψόμετρο και τη θέση του εδάφους γύρω από το επίκεντρο. Μια πρόσφατη μελέτη που χρησιμοποίησε δεδομένα από χιλιάδες συσκευές GPS έδειξε ακόμη ότι θα μπορούσαν να προβλεφθούν μεγάλοι σεισμοί.
Το δεύτερο σημαντικό εύρημα είναι ότι αυτή η μετατόπιση δεν περιορίστηκε στη ζώνη του ρήγματος, η οποία συνήθως αναμένεται κατά τη διάρκεια ενός σεισμού. Αντίθετα, ολόκληρη η πλάκα της Ανατολίας μετατοπίστηκε κατά ένα εκατοστό (0,4 ίντσες) προς τα δυτικά. «Ένα εκατοστό δεν είναι πολύ σε σύγκριση με τα τέσσερα με πέντε μέτρα [13 έως 16 πόδια] ολίσθησης στο ρήγμα. Αλλά ένα εκατοστό σε ένα μέρος όπου δεν θα έπρεπε να έχει παρατηρηθεί μετατόπιση είναι πολύ σημαντικό», εξηγεί ο Vernant, ειδικός στα ρήγματα και τη σεισμική δραστηριότητα.
Προσθέτοντας στην πολυπλοκότητα, η Αραβική πλάκα - η οποία αποτελεί το νότιο τμήμα του ρήγματος όπου σημειώθηκαν οι σεισμοί - δεν παρουσίασε αισθητή μακρινή μετατόπιση, παρά το γεγονός ότι ήταν η περιοχή όπου σημειώθηκαν πολλές καταστροφές και απώλειες ζωών, ειδικά στη Συρία.
«Η πλάκα της Ανατολίας κινήθηκε περισσότερο από το αναμενόμενο, ενώ η Αραβική πλάκα μόλις κινήθηκε», σημειώνει ο Vernant. Ως αποτέλεσμα, η Μικρά Ασία τεντώνεται και έλκεται προς την πλάκα του Αιγαίου, αντί να ωθείται από την Αραβική πλάκα.
«Πάντα εκπλήσσομαι όταν το συγκρίνω με τη γεωπολιτική: ανεξάρτητα από το τι κάνουν οι Ευρωπαίοι, η Ανατολία έλκεται προς την Ευρώπη με ρυθμό περίπου 24 χιλιοστά το χρόνο», αστειεύεται ο Vernant.
Ο Χουάν Σότο, καθηγητής δομικής γεωλογίας και τεκτονικής στο Πανεπιστήμιο του Τέξας στο Όστιν, τονίζει ότι η προς τα δυτικά κίνηση της πλάκας της Ανατολίας προς τη ζώνη καταβύθισης του Ελληνικού Τόξου ήταν ήδη γνωστή. «Αυτό που είναι νέο σε αυτή τη μελέτη είναι ότι αναλύει, χρησιμοποιώντας δορυφορικά δεδομένα, πώς όλη η παραμόρφωση έχει κατανεμηθεί στην επιφάνεια. Σχεδόν τα πάντα ήταν γνωστά για τους δύο μεγάλους σεισμούς πέρυσι- πώς δημιουργήθηκαν, πώς κατανεμήθηκε η παραμόρφωση κατά μήκος των ρηγμάτων, η προέλευση των σεισμών - αλλά αυτό που είναι νέο εδώ είναι ότι διαπίστωσαν ότι όχι μόνο η παραμόρφωση επεκτάθηκε κατά μήκος του ρήγματος, αλλά και ότι επηρέασε το εσωτερικό των πλακών», εξηγεί.
Ο Soto υπογραμμίζει ότι μία από τις σημαντικότερες συνεισφορές της μελέτης είναι η διαπίστωση ότι ολόκληρη η πλάκα υφίσταται παραμόρφωση και συσσωρεύει ενέργεια, η οποία στη συνέχεια απελευθερώνεται κατά τη διάρκεια μεγάλων σεισμών. «Αυτό δεν συμβαίνει με κάθε ρήγμα ή κάθε σεισμό», σημειώνει. «Πρόκειται για σεισμούς που παράγουν τεράστια ποσότητα ενέργειας. Αυτή η ενέργεια διασπείρεται, κατανέμεται και αναγκάζει άλλες περιοχές της πλάκας να μετατοπίζονται και να συνεχίζουν να σπάνε».
Κτίρια και υποδομές που άντεξαν τις επιπτώσεις του πρώτου σεισμού κατέρρευσαν με τον δεύτερο λίγες ώρες αργότερα. Στην εικόνα, που τραβήχτηκε στις 16 Φεβρουαρίου 2023, η καταστροφή του Χατάι, στη νότια Τουρκία. Burak Kara (Getty Images).
Αυτή η έρευνα ανοίγει την πόρτα σε μια ανησυχητική πιθανότητα: οι σεισμοί στο νότιο ρήγμα θα μπορούσαν να αποσταθεροποιήσουν το ήδη επισφαλές βόρειο ρήγμα, το οποίο ευθύνεται για τους περισσότερους από τους σεισμούς στη Μικρά Ασία τον περασμένο αιώνα. Ο Philippe Vernant σημειώνει: «Η μέση ετήσια μετατόπιση της πλάκας είναι 24 χιλιοστά ετησίως προς τα δυτικά σε σχέση με την Ευρασιατική πλάκα. Το πώς αυτό επηρεάζει το χρονοδιάγραμμα για τον επόμενο σεισμό στη Θάλασσα του Μαρμαρά [βορειοδυτικά της πλάκας της Ανατολίας], είτε προχωρά είτε καθυστερεί, παραμένει μυστήριο».
Ο Julián García Mayordomo, ειδικός στη γεωλογία των σεισμών στο Γεωλογικό και Μεταλλευτικό Ινστιτούτο της Ισπανίας (IGME), επισημαίνει ότι «καμία κίνηση δεν συμβαίνει εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά — ή τουλάχιστον δεν θα έπρεπε». Αυτό το «δεν πρέπει» είναι που κάνει τόσο σημαντικά τα ευρήματα των δύο σεισμών στην Τουρκία το 2023. «Τα παραδοσιακά μοντέλα αποτυγχάνουν να εξηγήσουν τόσο μεγάλες μετατοπίσεις τόσο μακριά», προσθέτει.
Σύμφωνα με τον García Mayordomo, μία από τις σημαντικότερες συνεισφορές αυτής της μελέτης είναι η κατανόηση ότι «αυτό που συνέβη πριν από 20 χρόνια μπορεί να επηρεάσει τη μελλοντική σεισμική δραστηριότητα, αν και ακόμα δεν γνωρίζουμε πώς». Και συνεχίζει: «Οι χάρτες σεισμικότητας βασίζονται σε μεμονωμένους σεισμούς, αλλά αυτό που βλέπουμε είναι ότι δεν ισχύει αυτό: γεγονότα του παρελθόντος συνδέονται με μελλοντικά, είτε επιταχύνοντας είτε καθυστερώντας τους επόμενους σεισμούς».
Γεωδίφης με πληροφορίες από την εφημερίδα elpais
https://english.elpais.com/science-tech/2024-10-18/turkey-earthquakes-displaced-the-earths-crust-by-hundreds-of-miles.html