Η πιο θανατηφόρα πλημμύρα συνέβη στην πιο ξηρή χώρα
Η καταιγίδα Daniel έπληξε τη Λιβύη τον Σεπτέμβριο του 2023. Εικόνες VIIRS από τον δορυφόρο NOAA-20.
Η πιο θανατηφόρα πλημμύρα στην Αφρική τα τελευταία 100 χρόνια δεν συνέβη στις βροχερές ισημερινές ζούγκλες της ηπείρου ή κατά μήκος των ισχυρών ποταμών Νείλου, Κονγκό και Νίγηρα. Συνέβη στη Λιβύη, κατά μήκος της ξηρής βόρειας ακτής της.
Όταν ο μεσογειακός κυκλώνας Storm Daniel υποχώρησε από την Ελλάδα για να χτυπήσει τη βόρεια ακτή της Λιβύης τον Σεπτέμβριο του 2023, προκάλεσε ξαφνικές πλημμύρες που στοίχισαν χιλιάδες ζωές και άφησαν περίπου 45.000 ανθρώπους εκτοπισμένους.
Τώρα, νέα έρευνα δείχνει ότι η ενισχυμένη διάβρωση του εδάφους στη Λιβύη φόρτωσε τα νερά της καταιγίδας του Ντάνιελ με υψηλές ποσότητες ιζημάτων, αυξάνοντας την καταστροφική τους δύναμη.
«Η πιο θανατηφόρα πλημμύρα συνέβη στην πιο ξηρή χώρα σε όλη την Αφρική, το μόνο έθνος που δεν έχει καθόλου ποτάμια». Αναλύοντας εικόνες δορυφορικού ραντάρ, οι ερευνητές χαρτογράφησαν τις ζημιές από την καταιγίδα και παρακολούθησαν τα ιζήματα που ξεβράστηκαν από αυτή.
Τα στοιχεία δείχνουν ότι το 66% και το 48% των πόλεων Derna και Susah, αντίστοιχα, υπέστησαν μέτριες ή σοβαρές ζημιές. «Η πιο θανατηφόρα πλημμύρα συνέβη στην πιο ξηρή χώρα σε όλη την Αφρική, το μόνο έθνος που δεν έχει καθόλου ποτάμια», είπε ο συν-συγγραφέας της μελέτης, επιστήμονας τηλεπισκόπησης Essam Heggy του Πανεπιστημίου της Νότιας Καλιφόρνια και του Εργαστηρίου Jet Propulsion της NASA.
Τα αποτελέσματα, που δημοσιεύθηκαν στο Nature Communications, υποδεικνύουν μια διαφαινόμενη απειλή στη Μεσόγειο: ολοένα και πιο καταστροφικές πλημμύρες σε άνυδρες περιοχές που προκαλούνται από τους εντεινόμενους κύκλους ξηρασίας και κατακλυσμού.
Ξηρασία και κατακλυσμός
Η καταιγίδα Ντάνιελ ξεπήδησε πάνω από το Ιόνιο Πέλαγος της Ελλάδας στις αρχές Σεπτεμβρίου του 2023, τροφοδοτούμενη από τις παρατεταμένες θερμοκρασίες της υψηλής θάλασσας μετά από ένα καταιγιστικό καλοκαίρι στη νότια Ευρώπη.
Καταιγίδες όπως ο Ντάνιελ, που μερικές φορές ονομάζονται medicanes, αναμένεται να γίνουν πιο έντονες καθώς η Μεσόγειος θερμαίνεται. Η βροχή έπεσε με χείμαρρους στη νοτιοανατολική Ευρώπη και την Τουρκία, πλημμύρισε πόλεις και σκότωσε δεκάδες ζωές, προτού η καταιγίδα μεταφερθεί νότια στη Λιβύη. Εκεί, η καταστροφή σημειώθηκε μετά την κατάρρευση δύο φραγμάτων ανάντη της Derna.
Το νερό όρμησε κάτω από τον Wadi Derna, μια ξερή κοίτη ποταμού, κατευθείαν στην πόλη. Ο Χέγκυ και ο συνάδελφός του, ο μεταπτυχιακός φοιτητής Τζόναθαν Νόρμανντ, ήθελαν να καταλάβουν πώς η διάβρωση του εδάφους μπορεί να συνέβαλε στη ζημιά που προκλήθηκε από τις καταστροφικές πλημμύρες του Ντάνιελ.
Οι ερευνητές συνέκριναν εικόνες ραντάρ που τραβήχτηκαν από δορυφόρους πριν και μετά την πλημμύρα για να εκτιμήσουν τη διάβρωση του εδάφους και τη ζημιά σε δομές που θα ήταν αόρατες στους οπτικούς δορυφόρους. Μελέτησαν την ευρύτερη λεκάνη απορροής και όχι απλώς τις αστικές περιοχές στην έξοδο της, επιτρέποντάς τους να εντοπίσουν πού διάβρωσε τα εδάφη η καταιγίδα και να παρακολουθήσουν πώς τα νερά των πλημμυρών μετέφεραν τα ιζήματα.
Η Derna, Λιβύη, καλύφθηκε από ιζήματα κατά τη διάρκεια της καταιγίδας Daniel το 2023. Από Lauren Dauphin / NASA Earth Observatory .
Η ανάλυση ραντάρ αποκάλυψε ότι η πλημμυρική διάβρωση σημειώθηκε στο 22%-26% των λιβαδιών, στο 11% των γυμνών εδαφών και στο 11% των αστικών περιοχών εντός της υπό μελέτη περιοχής της λεκάνης απορροής του Wadi Derna.
Το υλικό πλένεται σε ρέματα ή ξηρές κοίτες ποταμών, σχηματίζοντας ρεύματα νερού γεμάτο ιζήματα. Φορτωμένα με χώμα και βραχώδες υλικό, αυτά τα ρυάκια προκάλεσαν μεγαλύτερη καταστροφή από ό,τι θα είχαν διαφορετικά, είπε ο Χέγκυ. Τα φορτωμένα με ιζήματα ρέματα συνέβαλαν στην κατάρρευση φραγμάτων ανάντη της Derna, σύμφωνα με τους ερευνητές. Το αποτέλεσμα υπογραμμίζει την ίσως αδιανόητη σύνδεση μεταξύ ξηρασίας και πλημμύρας.
Καθ' όλη τη διάρκεια του 2021, του 2022 και του 2023, σοβαρές ξηρασίες και κύματα καύσωνα μάστιζαν τη Μεσόγειο.
Τα ξηρά εδάφη είναι λιγότερο συνεκτικά από τα υγρά. Οι ρίζες των φυτών συγκρατούν το έδαφος, αλλά τα ξεραμένα φυτά πεθαίνουν στην ξηρασία. Έτσι, όταν οι βροχές έρχονται τελικά μετά από μια μακρά περίοδο ξηρασίας, τα εδάφη απομακρύνονται πιο εύκολα από την επιφάνεια και παρασύρονται σε πλημμυρικά νερά.
Η συνδυασμένη επίδραση της ξηρασίας και του κατακλυσμού μπορεί να είναι θανατηφόρα.
Πνιγμός στην Έρημο
«Αυτό που μας είπε η καταιγίδα Daniel είναι ότι η περιοχή της Μεσογείου είναι εύθραυστη. Επειδή η καταιγίδα δεν επηρέασε μόνο τη Λιβύη», δήλωσε ο φυσικός γεωγράφος Paolo Tarolli του Università Degli Studi di Padova στην Ιταλία, ο οποίος δεν συμμετείχε στη μελέτη.
Η νέα μελέτη υπογραμμίζει τη σημασία της μελέτης των κινδύνων πλημμύρας στη Μεσόγειο πέρα από την Ευρώπη, η οποία έχει τραβήξει ιστορικά το μεγαλύτερο μέρος της προσοχής των ερευνητών, πρόσθεσε.
Τα εντεινόμενα κύματα ξηρασίας και οι ακραίες βροχοπτώσεις προκαλούν προβλήματα σε όλη την περιοχή. Η βορειοανατολική Ιταλία υπέστη τη σοβαρότερη ξηρασία των τελευταίων 200 ετών το 2022, ακολουθούμενη από δύο πλημμύρες που έσπασαν ρεκόρ μέσα σε μόλις 15 ημέρες η μία από την άλλη τον Μάιο του 2023.
Στην Ελλάδα, όπου η καταιγίδα Ντάνιελ έπεσε για πρώτη φορά στην ξηρά, η καταιγίδα προκάλεσε σημαντικές ζημιές σε γεωργικές εκτάσεις είπε ο Ταρόλι. Πρόσθεσε ότι παρόλο που οι πόλεις αποτελούν συχνά το επίκεντρο των προσπαθειών προσαρμογής στις πλημμύρες, οι σοβαρές πλημμύρες στην ύπαιθρο είναι επίσης σοβαρές, ειδικά επειδή μπορούν να απειλήσουν την επισιτιστική ασφάλεια.
Η μελέτη είναι ένας κώδωνας κινδύνου, είπε ο Heggy. Ελπίζει ότι θα επιστήσει την προσοχή στην ανάγκη προσαρμογής του κλίματος σε ξηρές περιοχές σε όλη τη Μεσόγειο και πέρα από αυτήν.
«Πρέπει να δράσουμε σε μεσογειακή κλίμακα», είπε ο Tarolli. «Πρέπει να συμπεριλάβουμε τις χώρες της Βόρειας Αφρικής στο τραπέζι της συζήτησης». Η προσαρμογή στη νέα κανονικότητα της Μεσογείου θα μπορούσε να λάβει πολλές μορφές.
Ο Χέγκυ επεσήμανε τη σημασία της καλύτερης παρακολούθησης και ανάλυσης των καταιγίδων και των πλημμυρών σε ολόκληρη την περιοχή. Οι υπάρχουσες υποδομές διαχείρισης πλημμυρών, συμπεριλαμβανομένων φραγμάτων όπως αυτό που κατέρρευσε στη Ντέρνα, πρέπει να αξιολογηθούν και να συντηρηθούν, πρόσθεσε.
Ο Tarolli και οι συνάδελφοί του έχουν προτείνει τη δημιουργία ενός πανμεσογειακού ταμείου διαχείρισης κινδύνων καταστροφών. «Θα μπορούσαμε να το είχαμε αποφύγει», είπε ο Χέγκυ για την καταστροφή στη Λιβύη. Χωρίς συστήματα παρακολούθησης και μετριασμού, οι πλημμύρες και οι ξηρασίες στις ερήμους θα είναι όλο και πιο θανατηφόρες, πρόσθεσε.
Γεωδίφης με πληροφορίες από τη σελίδα eos.org
περισσότερα,
1.Cutts, E. (2024), Torrents of sediment-laden water worsened disastrous Libyan floods, Eos, 105, https://doi.org/10.1029/2024EO240470.
2.https://eos.org/articles/torrents-of-sediment-laden-water-worsened-disastrous-libyan-floods
3.Η τραγωδία της Δέρνης
https://geogeodifhs.blogspot.com/2023/09/blog-post_17.html