«Τα νερά φθαρήκαν, ο αέρας μολύνεται»

Η παμπάλαιη πηγή της Βουρίνας, στην Κω.

Να τι μπορούν να μας διδάξουν οι αρχαίοι Έλληνες και οι Ρωμαίοι για το περιβάλλον και τον εαυτό μας. Από Ρωμαίους στρατιώτες σε πολυσύχναστα στρατόπεδα μέχρι αυτοκράτορες που καθαρίζουν ποτάμια, υπάρχουν πολλά μαθήματα που πρέπει να ληφθούν υπόψη.

Σήμερα η επικίνδυνη κατάσταση του περιβάλλοντος είναι συχνά στην επικαιρότητα. Πολλές ιστορίες περιγράφουν πώς η Γη καταστρέφεται από τα ανθρώπινα όντα και συζητούν τρόπους για να αποφευχθεί αυτό. Αυτές οι ανησυχίες δεν είναι καινούριες. 

Πριν από χιλιετίες, στην αρχαία Ελλάδα και τη Ρώμη γνώριζαν ήδη ότι οι άνθρωποι βλάπτουν τον φυσικό κόσμο. Η λογοτεχνία από αυτούς τους αρχαίους χρόνους περιέχει πολλές αναφορές στο περιβάλλον και τις βλάβες που υφίσταται. Πολλές από αυτές τις ιδέες είναι αληθινές σήμερα. Η ρύπανση του εδάφους που καλλιεργούμε, του αέρα που αναπνέουμε και του νερού που πίνουμε έχει σαφείς επιπτώσεις. Μπορούμε μόνο να υποβαθμίσουμε το περιβάλλον για τόσο πολύ καιρό προτού επιστρέψει να μας στοιχειώσει.

Ας εξερευνήσουμε λοιπόν τι μπορούν να μας διδάξουν οι αρχαίοι Έλληνες και οι Ρωμαίοι για τη φύση και τη θέση μας στον κόσμο.

Παράγων καταστροφής 

Ο αρχαίος Ρωμαίος συγγραφέας Πλίνιος ο Πρεσβύτερος, που έζησε τον 1ο αιώνα μ.Χ., ανησυχούσε για τον τρόπο με τον οποίο τα ανθρώπινα όντα κακοποιούσαν τη Γη. Στο έργο του με τίτλο «Φυσική Ιστορία», έγραψε: Αμαυρώνουμε τα ποτάμια και τα στοιχεία της φύσης και τον ίδιο τον αέρα, που είναι το κύριο στήριγμα της ζωής, μετατρέπουμε σε μέσο για την καταστροφή της ζωής. Σκέφτηκε τον πλανήτη ως κάτι που η ανθρωπότητα οφείλει να προστατεύει παρά να βλάπτει, επειδή οφείλουμε την ύπαρξή μας στη μητέρα Γη:

«Είναι ευχάριστο καθήκον μου πρώτα απ' όλα να υπερασπιστώ τον σκοπό της Γης και να τη στηρίξω ως γονέα όλων των πραγμάτων». 

Δύο χιλιετίες αργότερα, τα λόγια του Πλίνιου φαίνονται άμεσα σχετικά με εμάς. Στον σύγχρονο κόσμο, οι ανησυχίες για την υγεία του περιβάλλοντος έχουν γίνει ένα από τα πιο καυτά πολιτικά θέματα. Για παράδειγμα, μια έρευνα πέρυσι σε σχεδόν 20.000 νέους στην Αυστραλία έδειξε ότι το 44% πιστεύει ότι το περιβάλλον είναι το πιο σημαντικό ζήτημα της εποχής μας.

Μια αυξανόμενη κατανόηση 

Οι Ρωμαίοι συγγραφείς παρατήρησαν ότι οι στρατιώτες τους δηλητηρίασαν τελικά το νερό και τον αέρα γύρω από τα στρατόπεδά τους. 

Ο στρατιωτικός συγγραφέας Flavius ​​Renatus Vegetius, που έζησε γύρω στον 4ο και 5ο αιώνα μ.Χ., παρατήρησε: Εάν ένας πολυάριθμος στρατός συνεχίσει πολύ σε ένα μέρος το καλοκαίρι ή το φθινόπωρο, τα νερά φθείρονται και ο αέρας μολύνεται, από όπου προέρχονται κακοήθεις και θανατηφόρες ταραχές, που τίποτα άλλο εκτός από συχνή αλλαγή στρατοπέδων δεν μπορεί να αποτρέψει. 

Οι Ρωμαίοι συγγραφείς είχαν επίσης πολλά να πουν για τη ρύπανση του ποταμού Τίβερη, που διασχίζει τη Ρώμη. Ο βιογράφος Suetonius, ο οποίος γεννήθηκε γύρω στο 70 μ.Χ., μας λέει ότι ο ποταμός είχε «γεμίσει με σκουπίδια και είχε στενέψει από κτίρια που προεξέχουν» προτού ο αυτοκράτορας Αύγουστος (63π.Χ.-14μ.Χ.) αναλάβει δράση για να τον καθαρίσει. Οι κακές πολιτικές είχαν μολύνει τα νερά του ποταμού. Για παράδειγμα, ο αυτοκράτορας Νέρων (37–68 μ.Χ.) πέταξε τεράστιες ποσότητες σάπιων σιτηρών στον ποταμό. Ο Ρωμαίος ποιητής Juvenal (του 1ου και 2ου αιώνα μ.Χ.) αναφέρθηκε στον Τίβερη ως «αναβλύζοντα υπόνομο». Και ο γιατρός Γαληνός (129–216 μ.Χ.) είπε ότι ο Τίβερης ήταν τόσο μολυσμένος που τα ψάρια που αλιεύονταν εκεί δεν ήταν ασφαλή για κατανάλωση.

Μέτρα για την προστασία του περιβάλλοντος 

Οι Έλληνες και οι Ρωμαίοι εισήγαγαν διάφορα μέτρα για την πρόληψη ή τη μείωση της περιβαλλοντικής ζημιάς. Το 420 π.Χ., για παράδειγμα, οι Αθηναίοι εισήγαγαν νόμο για την προστασία του ποταμού Ιλισσού: Απαγορεύεται να μουλιάζουν τα ζώα στον Ιλισσό πάνω από το ιερό του Ηρακλή και να τον μαυρίζουν. Απαγορεύεται η ρίψη των υπολειμμάτων του πλυσίματος στο ποτάμι. Οι σύγχρονοι ερευνητές πιστεύουν ότι αυτό το μέτρο μπορεί να βοήθησε τον Ιλισσό να παραμείνει καθαρός. Αυτό συμβαίνει γιατί οι συγγραφείς που γράφουν τον 4ο αιώνα π.Χ. (μετά την εισαγωγή του νόμου) περιγράφουν τον Ιλισσό ως ένα αγνό και όμορφο ποτάμι.

Άλλα μέτρα για τη μείωση της ρύπανσης ήταν η απαγόρευση της δημόσιας αφόδευσης και της ούρησης. Η απαγόρευση για το πλύσιμο των ρούχων ή η ρίψη σκουπιδιών στα ποτάμια ήταν επίσης συνήθεις. Αλλά είναι απίθανο το κοινό να τηρεί αυτούς τους περιορισμούς όλη την ώρα. Ορισμένοι ηγεμόνες προσπάθησαν επίσης να κάνουν δημόσια έργα όπως η κατασκευή υπονόμων και υδραγωγείων για να καθαρίσουν τη ρύπανση. Για παράδειγμα, ο αυτοκράτορας Νέρβας, ο οποίος κυβέρνησε το 96-98 μ.Χ., ανέλαβε μια σειρά κατασκευαστικών έργων για να κάνει τη Ρώμη πιο καθαρή και υγιέστερη.

 Ο Σέξτος Ιούλιος Φροντίνος (35–103 μ.Χ.), διαχειριστής των υδραγωγείων της Ρώμης, μας λέει ότι χάρη στον Νέρβα: Η εμφάνιση της πόλης είναι καθαρή και αλλοιωμένη, ο αέρας είναι πιο καθαρός και τα αίτια της δυσάρεστης ατμόσφαιρας, που έδινε στον αέρα της πόλης τόσο άσχημο όνομα σε παλιές εποχές, τώρα έχουν αφαιρεθεί.

Η καταστροφή του περιβάλλοντος βλάπτει την υγεία μας 

Κάπου στα τέλη του 1ου ή στις αρχές του 2ου αιώνα μ.Χ., ο Ρωμαίος αριστοκράτης και δικηγόρος Πλίνιος ο Νεότερος (61/62–112 μ.Χ.) έγραψε μια επιστολή στον αυτοκράτορα Τραϊανό, ο οποίος κυβέρνησε το 98-117 μ.Χ. Παραπονέθηκε για ένα θέμα δημόσιας υγείας στην πόλη Άμαστρις, στη Μικρά Ασία: «Ανάμεσα στα κύρια χαρακτηριστικά της Άμαστρης, κύριε, είναι ένας μακρύς δρόμος εξαιρετικής ομορφιάς. Σε όλη τη διάρκεια αυτού, ωστόσο, τρέχει αυτό που ονομάζεται ρέμα, αλλά στην πραγματικότητα είναι ένας βρώμικος υπόνομος, μια αποκρουστική βλεφαρίδα που αναδύει μια επιβλαβή δυσοσμία. Η υγεία και η εμφάνιση της πόλης θα ωφεληθούν εξίσου εάν καλύπτεται και με την άδειά σας αυτό θα γίνει». Ο αυτοκράτορας απάντησε ότι ήταν χαρούμενος που έγινε αυτό: «Υπάρχει κάθε λόγος, αγαπητέ μου Πλίνιε, να σκεπάζεις το νερό που λες ότι διαρρέει την πόλη της Άμαστρης, αν είναι κίνδυνος για την υγεία όσο παραμένει ακάλυπτο». Αυτή η ιστορία δείχνει ότι οι αρχαίοι γνώριζαν ότι η υγεία της γης, του αέρα και του νερού είναι συνυφασμένη με την ανθρώπινη υγεία. Έτσι, όταν το περιβάλλον είναι σε ανθυγιεινή κατάσταση, αυτό είναι επίσης επιζήμιο για την υγεία και την ευημερία μας.

 Ο σύγχρονος κόσμος μπορεί να μάθει από την αρχαιότητα 

Οι αρχαίοι πολιτισμοί ήξεραν πώς να διατηρούνται δροσεροί στη θανατηφόρα ζέστη. Πρέπει να αναστήσουμε αυτή τη χαμένη γνώση τώρα. 

Η κατεδαφισμένη πόλη που επαναστάτησε κατά της Ρώμης «παρέμεινε ακατοίκητη για περισσότερα από 170 χρόνια», αποκαλύπτουν οι ανασκαφές στο Ρωμαϊκό φρούριο λεγεωνάριων, 1.900 ετών που ανακαλύφθηκε δίπλα στον καθεδρικό ναό του Ηνωμένου Βασιλείου.

 Το μήνυμα των αρχαίων Ελλήνων και Ρωμαίων είναι τόσο αληθινό σήμερα για εμάς όσο και για εκείνους. Καθώς η ανθρωπότητα αντιμετωπίζει πολλαπλές περιβαλλοντικές κρίσεις, αξίζει να αναλογιστούμε αυτήν την πανάρχαια γνώση. 

Η ουσία είναι ότι η διατήρηση του πλανήτη σε υγιή κατάσταση είναι καλό όχι μόνο για το περιβάλλον, αλλά και για εμάς τους ίδιους. Σε έναν σύγχρονο κόσμο όπου οι ιστορίες για τη ρύπανση και τα σχετικά περιβαλλοντικά προβλήματα εμφανίζονται συχνά στις ειδήσεις, αυτό το μήνυμα των αρχαίων αξίζει να θυμόμαστε.

Γεωδίφης με πληροφορίες από τη σελίδα The Conversation 

https://theconversation.com/the-waters-become-corrupt-the-air-infected-heres-how-ancient-greeks-and-romans-grappled-with-environmental-damage-236680