Διάταγμα της Σάμου τιμά δικαστές της αρχαίας Κω

Η αρχαία Τέως και Λέβεδος σε απόσπασμα χάρτη του 1799 του Jean-Denis Barbié, γνωστού ως Barbié du Bocage- Γάλλου γεωγράφου και χαρτογράφου, κοσμήτορα της Σχολής Καλών Τεχνών του Παρισιού..

Η Κως και η Σάμος ήταν υπό την κυριαρχία των Αντιγονιδών όπως είναι γνωστό από μια σειρά από διατάγματα που βρέθηκαν και στα δύο νησιά.

Μία μαρμάρινη στήλη σπασμένη στο πάνω μέρος και πολύ φθαρμένη, ειδικά στη δεξιά πλευρά βρέθηκε στο Ασκληπιείο της Κω από τον Ιταλό αρχαιολόγο L.Laurenzi το 1930, ο οποίος λέει τα εξής σχετικά με την επιγραφή.

Το διάταγμα

Το πρώτο μέρος του κειμένου (βλ. 1 έως 30) περιέχει ένα προβούλευμα της Σάμου προς τιμήν των δικαστών και των πληρεξουσίων που ήρθαν από την Κω για να επιλύσουν τις διαφορές των Σαμίων. 

Το δεύτερο μέρος (στ. 30-34) αναφέρεται σε λαϊκή έγκριση με τροπολογία. Η ηλικία του εγγράφου μπορεί να διαπιστωθεί με σαφήνεια, αναγνωρίζοντας στην εύκολη πλάκα, στο τέμενος της οποίας, για να αφιερωθεί εκείνη την εποχή (εδ. 24), πρέπει να είχε τοποθετηθεί αντίγραφο του διατάγματος, του Δημητρίου Πολιορκητή που ανέλαβε τον βασιλικό τίτλο το 306 π.Χ., επομένως το έγγραφο μπορεί να τοποθετηθεί μεταξύ αυτής της ημερομηνίας και του 301 π.Χ., έτος της μάχης της Ιψού, μία μάχη της εποχής των Διαδόχων του Μ. Αλεξάνδρου, η οποία δόθηκε στην περιοχή της Φρυγίας, στη Μικρά Ασία.. 

Το κείμενο παρουσιάζει τις ευρύτερες ομοιότητες με τα άλλα τιμητικά διατάγματα της Σάμου, τα οποία κατέχουμε, αλλά μπορούν να σημειωθούν κάποιες διαφορές. Η μνεία του «οικονόμος» είναι στην πραγματικότητα νέα. Ο οικονομικός δικαστής στη Σάμο κατά την Πτολεμαϊκή περίοδο ήταν γνωστός ως ταμίας. Θα πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι το διάταγμα απονέμει υπηκοότητα και προξενεία σε χαρακτήρες που είναι ήδη πρόξενοι. Αυτό σημαίνει ότι αυτή η προξενία ήταν καθαρά τιμητική και ότι οι τύποι του τιμητικού διατάγματος είχαν πλέον γίνει άκαμπτοι.

Η πρακτική της ανάθεσης της διαιτητικής διαδικασίας σε ξένους δικαστές έχει ήδη καταδειχθεί με σαφήνεια! Αξίζει επίσης να θυμηθούμε ότι δικαστές Κώοι βρίσκονται, στα χρόνια του διατάγματος που εξετάζουμε, και στο Ίλιο και από τότε υπάρχει και ένα ανέκδοτο έγγραφο που βρέθηκε πρόσφατα στο Ασκληπιείο που περιέχει μια διαιτητική απόφαση Κώων δικαστών μεταξύ δύο ιωνικών πόλεων. Και θα πρέπει επίσης να θυμηθούμε πώς οι νόμοι της Κω πρέπει να εκτιμήθηκαν από τους Αντιγονίδες, γιατί είναι γνωστό ότι ο Αντίγονος έδωσε στην Τέω και στην Λέβεδο,αρχαίες ιωνικές πόλεις, που συνενώθηκαν από συνοικισμό περίπου το 304  π.Χ,  τη νομοθεσία  Κώων .

Στο σαμιώτικο κείμενο υπάρχει μια ιδιαιτερότητα που πρέπει να σημειωθεί, δηλαδή πώς οι πρόξενοι που διορίστηκαν δίπλα στους δικαστές είχαν τη λειτουργία να τους συνοδεύουν, αφού στη λαϊκή τροπολογία δεσμεύεται «τοις προξένοις  τοις αγαγούσι  τα δικαστήρια» να προβλέπει η δημοσίευση του διατάγματος της Κω και η δημόσια ανακήρυξη τιμών. 

Προφανώς οι πρόξενοι είχαν στην υπόθεση της διαιτητικής απόφασης, για την οποία μιλά το διάταγμά μας, την ιδιότητα των δικασταγωγών, αξιωματούχοι γνωστοί στον ελληνικό κόσμο, ως επιφορτισμένοι με τη συνοδεία των δικαστών, και που δεν ήταν συμπολίτες τους, αλλά ανήκαν, όπως παρατήρησε ο Holleaux, η πόλη που είχε ζητήσει την απόφαση. 

Η απόδοση του χαρακτηρισμού των δικασταγωγών στους πρόξενους είναι μια ιδιαιτερότητα που δεν συναντάται σε άλλες περιπτώσεις. Αξιοσημείωτο ιστορικό ενδιαφέρον είναι επίσης η αναφορά του «τέμενος» της βασίλισσας Φίλας Α΄ επειδά τα τεμένη αφιερωμένα σε διαδόχους και σε πριγκίπισσες σπανίως αναφέρονται σε φιλολογικές και επιγραφικές πηγές, για την εποχή του Δημητρίου θυμίζει αυτό που αφιέρωσαν οι Ρόδιοι στον Πτολεμαίο Σωτήρα (Διοδ., ΧΧ, 100) και λίγο μετά αυτό που έθεσε στην Κω προς την Αρσινόη Φιλάδελφο.

Η επιγραφή που βρέθηκε στο Ασκληπιείο Κω.

Αρχαία επιγραφή

[καὶ] ἀναγράψαι αὐτο̣ὺς εὐεργέτας τοῦ δήμου το[ῦ Σαμίων καὶ στε]-

[φα]νῶσαι αὐτοὺς χρυσῶι στεφάνωι καὶ ἀναγγεῖλαι τ̣ὸν̣ ἱερ[οκή]-

[ρ]υκα Διονυσίων τραγωιδοῖς ἐν τῶι θεάτρωι ἐπ’ ὀνόματος ἕκαστον

πατρόθεν, ὅτι ὁ δῆμος ὁ Σαμίων στεφανοῖ τοὺς δικαστὰς καὶ το[ὺ]-

5 [ς] προξένους τοὺς παραγενομένου[ς] ἐκ Κῶ̣ δικάσ̣αντ̣α̣ς Σ[α]μίοις

[τὰ]ς δίκας ὀρθῶς καὶ δικαίως, τῆς δ’ ἀναγγελίας ἐπιμεληθῆνα[ι]

[τὸ]ν ἀγωνοθέτην μετὰ τοῦ δημιουργοῦ· εἶναι δὲ αὐτοῖς καὶ εἴσ-

π̣λουν καὶ ἔκπλουν ἀσυλεὶ καὶ ἀσπονδὶ καὶ ἐ̣μ πολέμωι καὶ ἐν̣ εἰρήνηι, δ̣-

ε̣δόσθαι δὲ αὐτοῖς καὶ προεδρίαν ἐν τοῖς ἀγῶσι πᾶσιν ο̣ἷ[ς ἡ] πόλις τ̣ίθησ[ι],

10 εἶναι δὲ αὐτοῖς καὶ ἔφοδον ἐπὶ τὴν βουλὴν καὶ τὸν δῆμον, ἄν [τ]ο̣υ δέ[ω]ντ̣α̣[ι],

π̣ρώτοις μετὰ τὰ ἱερὰ καὶ τὰ βασιλικά, ἐπιμελε̣[ῖσ]θαι δ̣ὲ α̣[ὐτ]ῶν [κ]α̣ὶ̣ τὰ [ἀρ]-

χεῖα ἀεὶ τὰ ἐνεστηκότα, ἐάν του τυγχάνωσι δεό̣[με]ν̣οι, [ε]ἶναι δὲ α̣[ὐ]-

τοὺς καὶ προξένους τῆς πό̣λεως, δεδ[ό]σσθαι δὲ̣ αὐτοῖς καὶ πολειτεία[ν]

[ἐ]φ’ ἵσηι καὶ ὁμοία̣ι καὶ ἐπιψηφίσαι τὸν δῆμον ἐν ἀρχαιρεσίαις κα̣[τ]ὰ τ̣ὸν [νό]-

15 μον, τοὺς δὲ πρυτάνεις τοὺς πρυτανεύοντας τὸμ μῆνα τ̣[ὸν Ἀν]θεσ[τη]-

[ρι]ῶνα προαγαγεῖν ὑπὲρ τῆς πολειτ̣είας καὶ τῆς προξενίας, ὅπως ὁ δῆμο[ς]

διαψηφίσηι καθότι ἐν τῶι νόμωι γέγραπται· ἐὰν δέ τινε̣[ς α]ὐ̣τῶν βούλ[ω]ντα[ι]

ο̣ἰκεῖν ἐν Σάμωι, εἶναι αὐτοῖς ἀτέλειαν ὧν ἂν εἰσά[γ]ωνται καὶ <ἐὰν> ἐξάγε̣[ιν]

βούλωνται τούτων τι, ἀτελῆ ἐξαγέτωσαν, ταῦτα δὲ ὑπ[ά]ρχειν αὐτοῖς καὶ ἐκ̣-

20 γ̣όνοις· ὅπως δὲ πάντες εἰδῶσ[ι]ν τὰ ἐψηφισμέν[α Σαμίο]ις περὶ τῶν̣

[δ]ικαστῶν καὶ τῶν προξένων, τὸγ γραμματέα τῆς βου̣[λ]ῆς ἀναγράψα[ι]

τ̣ὸ ψήφισμα τόδε εἰστήλας λιθίνας δύο καὶ στῆσα[ι μί]αμ μὲν εἰς τὸ

[ἱ]ε̣ρὸν τῆς Ἥρας, τὴν δὲ μίαν, ὅταν αἱ τῆς βασιλίσσης Φίλας τιμα[ὶ]

συντελεσθῶσι, εἰς τὸ τέμενος τὸ ἀποδειχθὲν Φίλαι, τὸν δὲ οἰκον[ό]-

25 μον εἰς τὸ ἀνάλωμα ὑπηρε̣τῆσαι· ἑλέσθαι δὲ καὶ πρεσβευτὴν εἰς Κῶν,

ὅστις τό τε ψήφισμα ἀποίσει καὶ ἀξιώσει τὸν δῆμον ψηφίσασθαι, ὅ-

π̣ως ἀναγραφὲν ἐν στήληι ἀνατεθῆι εἰς ἱερὸν οὗ ἂν ὁ δῆμος ψηφίσ[η]-

ται, καὶ ἀναγγείλωσι καὶ παρ’ αὐτοῖς τὰς τιμὰς τὰς δεδομένας τ̣ο̣[ῖς]

δικασταῖς καὶ τοῖς προξένοις καθότι καὶ παρ’ ἡμῖν.  

30 [ἔ]δοξε τῶι δήμωι, vac. Ἐπήρατος Φιλτέω εἶπε· τὰ μὲν ἄλλα [καθάπερ]

Βάττος καὶ Ἑρμόδικος· τὸ δὲ ψήφισμα τόδε ἀποστε[ῖλαι τοὺς]

πρυτάνεις καὶ τὸν οἰκονόμον εἰς Κῶ τοῖς πρ[ο]ξ[ένοις τοῖς]

[ἀ]γαγοῦσι τὰ δικαστήρια καὶ ἀξιοῦν πο[ιῆ]σα̣[ι αὐτοὺς πάντα]

[κα]τὰ τὰ γεγραμμένα.

 

Γεωδίφης

Πηγές:

1.Clara Rhodos, L.Laurenzi

2.Διάταγμα της Σάμου προς τιμήν των κριτών Κώων,Ασκληπιείο, τέλη 4ου αιώνα π.Χ.Clara Rhodos 10 (1941), https://inscriptions.packhum.org/text/349702?hs=1570-1576

Φίλα Α΄ βασίλισσα του Βασιλείου της Μακεδονίας,294 -288 π.Χ.