Καλυθιές Ρόδου, οι θερμομεταλλικές εγκαταστάσεις στην Οδό Υγείας και το νοθευμένο ιαματικό νερό από την Κω
«ARCANO NAM MORBOS ET MEDICAMINA FUNDIT NATURA UT NITENS- HOMO COMPELLENTE DOLORE MENTIS DIVINAE SIBI PARTEMOSTENDATINESSE»
Λατινικό επίγραμμα απαντά στις εγκαταστάσεις των Καλυθιών Ρόδου.
Η παλιότερη γραπτή αναφορά για τις Καλυθιές Ρόδου είναι το 1474 με το όνομα Calathies [Calaties], σύμφωνα με μία εκδοχή από το φυτό κόλυθος ή κολυτέα που ευδοκιμεί στην περιοχή. Ή ακόμη για την καλή της θέα, δες την πάνω φωτογραφία από την δεκαετία ΄30.
Όχι μακριά από το σημείο όπου αποβιβάστηκαν τα ιταλικά στρατεύματα κατοχής στις 4 Μαΐου 1912, συναντάται μια σπουδαία θερμική εγκατάσταση της Μεσογείου.
Σε μια τοποθεσία γνωστή από την ελληνιστική περίοδο με λείψανα αρχαίου τείχους και αρχαίους τάφους.
Η ίδρυση της αποτέλεσε προσωπικό στοίχημα του Ιταλού διοικητή της Δωδεκανήσου Mario Lago, σε ένα νησί που δεν φημιζόταν για τις μεταλλικές πηγές του.Για την λειτουργία και την ανάδειξη της οι Ιταλοί δεν δίστασαν να αναμείξουν νερό της με το πλούσιο σε ιαματικά στοιχεία της Κω.
Σε αντίθεση με την Κω, Νίσυρο και Πάτμο με τα ηφαιστειακά εδάφη και διαδικασίες και με καλύτερες θερμομεταλλικές πηγές, η μη ηφαιστειακή Ρόδος προωθήθηκε επειδή ήταν πρωτεύουσα της Δωδεκανήσου και μεγαλύτερο, πιο γνωστό νησί.
Το πρωτοποριακό υδροθεραπευτικό ίδρυμα της [Stabilimento termale,1928-1930] είχε ως στόχο να ανταγωνιστεί τα διάσημα κέντρα Salsomaggiore και Montecatini και αποτέλεσε μέρος ενός γενικού σχεδίου τουριστικής ανάπτυξης του νησιού, που προετοίμασε ο κυβερνήτης Lago, και το οποίο θα απευθυνόταν σε μια εκλεκτή και πλούσια πελατεία. Ως εκ τούτου τα επόμενα χρόνια μέσα από αυτό πραγματοποιήθηκε μία έντονη τουριστική προβολή της Ρόδου και της Δωδεκανήσου με διάφορους τρόπους.
Το 1933, με την ευκαιρία της ένατης Γενικής Συνέλευσης του διεθνούς συμβουλίου τουρισμού, παρουσιάστηκε μια δημοσίευση για τα νερά των Καλυθιών από τους Alberto Mochi και τον Enea Brunetti με το πρώτο φυλλάδιο τουριστικής προπαγάνδας στα αραβικά, που απευθυνόταν κυρίως στην πελατεία από την Αίγυπτο και τους παραδοσιακούς επισκέπτες των νησιών βασιζόμενη στην αρχαία παράδοση των ιαματικών θεραπειών στο κοντινό νησί της Κω.
Τουλάχιστον από τον 5ο αιώνα π.Χ, ο Αλικαρνασσέας Ηρόδοτος και ο Κώος Ιπποκράτης ερεύνησαν σε βάθος τις πηγές και τα μεταλλικά νερά. Σπουδαίοι γιατροί της ελληνιστικής περιόδου, όπως ο μαθητής του Πραξαγόρα και πρώτος ανατόμος ο Ηρόφιλος [330 π.Χ] και ο Ερασίστρατος [320 π.Χ], ασχολήθηκαν με την υδροθεραπεία, η οποία περιλάμβανε δύο ξεχωριστές θεραπείες, τον θερμαλισμό και την ποσιθεραπεία.
Η Κως ήταν μία αρχαία λουτρόπολη με πασίγνωστες πηγές , όμως οι Ιταλοί προτίμησαν να εφαρμόσουν το υδροθεραπευτικό τους πρόγραμμα στην Ρόδο για τους λόγους που αναφέρθηκαν πιο πάνω.
Νερό από την ιαματική πηγή της Εμπρός Θέρμης, την οποία ονόμαζαν οι Ιταλοί πηγή Ιπποκράτους, μεταφέρονταν με καράβια στη Ρόδο όπου στην Καλλιθέα το αναμείγνυαν με νερό της τοπικής πηγής σε διάφορες αναλογίες. Από αυτές τις αναμίξεις παράγονταν δύο μείγματα: Tο Κολομπακι [μείγμα 1⁄2 νερό από την κώτικη πηγή και 1⁄2 από την πηγή της Καλλιθέας] και το Serena-Γαλήνιο [μείγμα νερού 1/3 από την πηγή του Ιπποκράτους και 2/3 από την πηγή της Καλλιθέας].Ο γιατρός Βασίλης Τσαβαρής αποκάλυψε τη νοθεία και την απάτη γι αυτό διώχτηκε από τους Ιταλούς.
Οι Καλυθιές αποτελούν μέρος του γεωλογικού Σχηματισμού της Ρόδου, το έδαφος όπου φτιάχτηκε η εγκατάσταση, πριν από 12000 χρόνια βρισκόταν κάτω από την θάλασσα για αυτό αποτελείται από θαλάσσιους βιοκλαστικούς ασβεστόλιθους του Πλειστόκαινου.
Μία δεκαπενταετία μετά από την κατάληψη της Δωδεκανήσου έγιναν οι πρώτες αναλύσεις του νερού των Καλυθιών στο εργαστήριο του υγειονομικού γραφείου στη Ρόδο. Μετά από τα πρώτα και όχι τόσο ενθαρρυντικά αποτελέσματα, η ιταλική διοίκηση δίνει εντολή στον υδρολόγο Gustavo Gasperini να πραγματοποιήσει εις βάθος αναλύσεις και στον Pietro Lombardi και τον Armando Bernabiti την ίδρυση μιας θεραπευτικής εγκατάστασης θεραπείας spa.
Με βάση τις οδηγίες που εκπόνησε ο Gasperini, κλινικά ελεγμένες από τον γιο του Carlo Gasperini και τον Dr. Enea Brunetti, η πηγή βρίσκεται στον κόλπο που βρίσκεται στην ανατολική πλευρά του νησιού, περίπου 10 χλμ. από την πρωτεύουσα βτης Ρόδου.
Στον βραχώδη κόλπο των Καλυθιών οι πρώτες εργασίες στοχεύουν στο να κάνουν την πηγή γρήγορα προσβάσιμη στον πληθυσμό μέσω πολυάριθμων εγκαταστάσεων, καθώς είναι απαραίτητο να δοκιμαστούν οι αποτελεσματικές θεραπευτικές ιδιότητες του νερού. Το σπα συνδέεται με την πόλη μέσω ενός δρόμου που ονομάζεται "Via della Salute" δηλαδή Οδό Υγείας, που συνορεύει με μια διπλή σειρά από πλατάνια.
Ο αρχιτέκτονας Lombardi σχεδιάζει τον πρώτο πυρήνα της εγκατάστασης, η κατασκευή της οποίας ξεκίνησε τον Σεπτέμβριο του 1928 - υπό την τεχνική διεύθυνση του μηχανικού Tacconi - από την κατασκευαστική εταιρεία Urban. Από την επόμενη χρονιά, ο αρχιτέκτονας Bernabiti συνέβαλε στη σύνταξη του φακέλλου τουέργου, ολοκληρώνοντας τις εργασίες μετά την απόλυση του Lombardi από τη θέση του επικεφαλής του αρχιτεκτονικού γραφείου.
Με αφορμή το πρώτο περιφερειακό υδρολογικό συνέδριο που έγινε στη Ρόδο τον Ιούλιο του 1929, εγκαινιάστηκε η ίδρυση των βασιλικών ιαματικών λουτρών τα οποία υπόκεινται στον υγειονομικό και κλινικό έλεγχο της ιταλικής διοίκησης και διαχειρίζεται ιδιωτική εταιρεία.
Για θεραπείες χρησιμοποιείται νερό από τρεις πηγές: των Καλιθιών, την Ιπποκράτεια [Εμπρός Θέρμη] και τη Αγία Ειρήνη [Πίσω Θέρμη], που μεταφέρονται από το νησί της Κω. Με την ανάμειξη του νερού των πρώτων δύο και την χρησιμόποιηση του καλύτερου ιαματικού νερού της τρίτης πηγής χωρίς ανάμειξη επιθυμούν να καταστήσουν το προιόν καλύτερο και πιο ανταγωνιστικό.
Το σύστημα θέρμανσης εγκαταστάθηκε από την εταιρεία Brevetti Nafta του Μιλάνου [η ίδια που κατασκεύασε τα συστήματα Montecatini]. Ο κεντρικός πυρήνας της εγκατάστασης που σχεδίασε ο Lombardi είναι διατεταγμένος σε επικλινές έδαφος, προσβάσιμος μέσω μιας κεντρικής σκάλας-που πλαισιώνεται από δύο μικρά κτίρια που περιέχουν γραφεία και εργαστήρια - η οποία κατεβαίνει σε μια δακτυλιοειδή βεράντα [οροφή της υποκείμενης στοάς] που περιβάλλεται από ένα τοίχο τρυπημένο με μοτίβα παστίλιας. Δύο πλευρικές σκάλες με κυματιστά στηθαία σε καταρράκτες οδηγούν στην πηγή και τη στοά του, ακουμπώντας στον βραχώδη τοίχο της κοιλάδας, ανοίγοντας στην πλατεία με μεγάλες καμάρες.Ο τοίχος όπου αντλείται το νερό είναι διακοσμημένος με διάφορα ανάγλυφα πάνελ εμπνευσμένα από θαλάσσια ζωόμορφα μοτίβα και την εικονογραφία του νερού.
Η ροτόντα της πηγής βρίσκεται στη μικρή παραλία στο τέλος του κόλπου: το κτίριο, εμπνευσμένο από την αρχιτεκτονική των οθωμανικών χαμάμ, έχει έναν ημισφαιρικό τρούλο. Μέσα στη ροτόντα, μια κυκλική σκάλα οδηγεί στην κεντρική λεκάνη, στην οποία συγκλίνουν οι πίδακες νερού που ρέουν από τις έξι τρίλοβες κρήνες σε σχήμα αετώματος και στο υδάτινο σώμα της οποίας αντανακλώνται οι ακτίνες του έγχρωμου φωτός που φιλτράρεται από τον θόλο.
Στο θησαυροφυλάκιο μπορείτε να διαβάσετε το επίγραμμα, το οποίο σε ελέυθερη μετάφραση μπορεί να αποδωωθεί, ως εξής:
ΓΙΑ ΜΥΣΤΗΡΙΟ, ΓΙΑ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΚΑΙ ΦΑΡΜΑΚΑ, Η ΦΥΣΗ ΠΑΡΗΓΑΓΕ ΓΙΑ ΝΑ ΣΥΜΜΕΤΕΧΕΙ Ο ΙΔΙΟΣ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ, ΚΑΤΑΚΡΑΤΙΚΟΣ ΜΕ ΤΟΝ ΠΟΝΟ ΤΟΥ ΝΟΥ ΤΟΥ ΘΕΟΥ.
Ακριβώς πέρα από την κύρια πηγή, κατά μήκος της αποβάθρας, ένα φυσικό σπήλαιο έχει προσαρμοστεί ως αναψυκτήριο προστατευμένο από τη ζέστη -η εποχή για θεραπείες είναι το καλοκαίρι- και ως μπαρ για τους επισκέπτες. Το πρώτο αυτό συγκρότημα ακολουθείται από ένα οργανικό σχέδιο, που επινοήθηκε από τον Bernabiti, το οποίο αφορά μια μεγάλη έκταση, ενταγμένη στην περιοχή απομόνωσης και προστασίας των πηγών, που εκτείνεται σε περισσότερα από 100 στρέμματα γης που προορίζεται να μετατραπεί σε πάρκο. Ο σχεδιασμός τοπίου, που πραγματοποιήθηκε από τον Francesco Dessy και από τον επιθεωρητή Musso της αγροτικής υπηρεσίας, προβλέπει την κατασκευή 2000 μέτρων μονοπατιών, ρουστίκ γεφυρών, σωλήνων άρδευσης, δεξαμενών αποθήκευσης καθώς και άλλα έργα τα αοποία απέβλεπαν στην καλύτερη λειτουργία της όλης εγκατάστασης.
Τα θεμέλια για τον ολοκληρωμένο σχεδιασμό της θερμικής μονάδας ήταν από τα πρώτα σχέδια του Lombardi, ο οποίος μπορεί να καυχηθεί τόσο τις υδραυλικές ικανότητες του σε ένα δύσκολο έργο όσο και για την εμπειρία στη δημιουργία των συντριβανιών, που προέρχεται από προηγούμενες ιδέες οι οποίες άγγιζαν τα ρωμαϊκά χρόνια.
Το συγκρότημα Calitea - που ολοκληρώθηκε με το ίδιο πνεύμα από τον Bernabiti - αποκαλύπτει την ικανότητα του αρχιτέκτονα να διαχειρίζεται διαφορετικούς χώρους σύνθεσης και την ικανότητά του να προσαρμόζει την κλασική αξονικότητα του συγκροτήματος, η οποία προβλέπει μια «περιπατητική» διαδρομή, σε ένα ακανόνιστο έδαφος.
Και είναι ουσιαστικά η αρχιτεκτονική αλληλοδιείσδυση του φυσικού τοπίου, η σχέση που εδραιώνεται ανάμεσα στο τεχνούργημα και το φυτικό, πανοραμικό και κλιματικό στοιχείο που συνιστούν τη γοητεία -όχι χωρίς ρητά γραφικά συστατικά, που παραπέμπουν στον ονειροπόληση του εξωτικού. Η επιτυχημένη διακοσμητική διατύπωση ενός «μεσογειακού» λεξιλογίου με την ευρύτερη έννοια συνοδεύεται από μια λειτουργική οξυδέρκεια που κάνει την εγκατάσταση ένα είδος ρυθμιστικής μεμβράνης που ελέγχει την ένταση του φωτός, του αερισμού και της θερμοκρασίας, λειτουργώντας εξίσου με αρχιτεκτονικά όργανα και με τη βοήθεια της φύσης.
Στις μέρες μας τα λουτρά, αφού πέρασαν από συνθήκες φθοράς έως και καταστροφής, πλέον επαναλειτουργούν από την 1η Ιουλίου του 2007.Μετά από χρόνια αδιαφορίας και εγκατάλειψης, οι εγκαταστάσεις αποκαταστάθηκαν και άνοιξαν ξανά για το κοινό, διεκδικώντας πάλι την χαμένη δόξα τους.
Γεωδίφης
Πηγές:
1. Παιδί της Ρέας, τριλογία
2. Πηγές Καλυθιών Ρόδου, η ιστορία τους
https://kallitheasprings.com/el/history/
3.Architettura coloniale italiana nel Dodecaneso,1912-1943
4. Η θερμοπηγή της Αγίας Ειρήνης Κω
https://geogeodifhs.blogspot.com/2013/07/melange.html
5.Που οφείλεται η ανάβλυση της πηγής της Εμπρός Θέρμης;
https://geogeodifhs.blogspot.com/2012/08/blog-post_7.html
6. Παλιές Φωτογραφίες της Κω/ΦΒ.
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ
Οι κύριοι πρωταγωνιστές, το νερό των ιαματικών πηγών της Εμπρός Θέρμης και της Πίσω Θέρμης[Αγ.Ειρήνη] της Κω και των Καλυθιών Ρόδου για ποσιθεραπεία. Κοντά γινόταν και θεραπεία με αμπέλια σταφυλιού [αμπελοθεραπεία] σε ειδική εγκατάσταση στο Σπίτι του Αμπελουργού. Εξ ορισμού, «ιαματική» είναι μια πηγή από την οποία ρέουν υπόγεια ύδατα που έχουν θερμοκρασία άνω των 20°C. Δεδομένου ότι αυτό το νερό μπορεί να προέρχεται από πολλές χιλιάδες μέτρα βάθος, συνήθως δεν είναι μόνο ζεστό, αλλά περιέχει και πολλά μέταλλα, τα οποία πιστεύεται ότι έχουν θετική επίδραση στον οργανισμό. Το ιαματικό νερό που έρχεται στην επιφάνεια από μια πηγή χρησιμοποιείται τελικά για διάφορες μορφές θεραπείας ως μέρος μιας θερμικής θεραπείας ή σπα. Αυτό περιλαμβάνει, για παράδειγμα, το μπάνιο ή την εισπνοή ιαματικού νερού ή τη λήψη του με τη μορφή ποτού.
Στο ηφαιστειακό τόξο της χώρας μας οι πιο σημαντικές γεωθερμικές-ρηγματογενείς πηγές της Κω, του Αγ.Φωκά [Ιπποκράτεια, με 45 βαθμούς Κελσίου] και της Αγ.Ειρήνης με 46 βαθμούς Κελσίου. Από το ΙΓΜΕ.Οι ιαματικές πηγές προκύπτουν όπου συναντώνται 3 χαρακτηριστικά.Υπάρχει ένας μεγάλος πόρος υπόγειων υδάτων, μια ρωγμή στον φλοιό της γης σε μια περιοχή με υψηλή ηφαιστειακή δραστηριότητα ή βαθιά ρεύματα.Ο συνδυασμός αυτών των 3 παραγόντων κάνει το ζεστό νερό που περιέχει μέταλλα να φτάσει στην επιφάνεια της γης. Φυσικά, η θερμοκρασία του νερού μπορεί να διαφέρει πολύ. Ως απόλυτος υπερθετικός στην Ευρώπη, μπορεί να αναφερθεί ο αυστριακός δήμος του Bad Blumau. Εδώ μετρήθηκε το ιαματικό νερό στους 107 °C. Αλλά και τα περίφημα ιαματικά λουτρά του Άαχεν και του Καρλσμπάντ έχουν επίσης θερμοκρασία νερού πάνω από 70 °C.
Η πηγή των Καλυθιών ήταν γνωστή από παλιά. Τον Αύγουστο και τον Σεπτέμβριο, πολλοί έφταναν με τις οικογένειές τους στις Καλυθιές και έμεναν σε προσωρινά καταλύματα είτε σε φυσικές κοιλότητες των γύρω βράχων.
Λέγονταν «Βασιλικές Πηγές της Καλλιθέας» για να τονιστεί το μεγαλείο τους. Ο Ιταλός Βασιλιάς, Βιτόριο Εμμανουέλε, τίμησε με την παρουσία του τα εγκαίνια της, η οποία γιορτάστηκε την 1η Ιουλίου του 1929.
Το τέλος του Β 'Παγκοσμίου Πολέμου οι εγκαταστάσεις παρήκμασαν. Ο ερχομός των Γερμανών μετέτρεψε το συγκρότημα σε σωφρονιστήριο. Εγινε προσπάθεια να ξανανοίξουν, για να κλείσουν το 1967.
