Ναός C ίσως του Απόλλωνα
Σε ταχυδρομική κάρτα του 1980, ένας ακόμη ναός από το Ασκληπιείο Κω.
Αφιερωμένος πιθανώς στον πατέρα του Ασκληπιού,Απόλλωνα και γιο της Κώας Λητούς. Βρέθηκε από τον Γερμανό αρχαιολόγο R.Herzog στις αρχές του προηγούμενου αιώνα στο μεσαίο άνδηρο του Ασκληπιείου Κω.
Ο κορινθιακός ρωμαικός ναός
Γνωστός ως C του 2ου μισού αιώνα μ.Χ, είναι χτισμένος πάνω σε αρχαιότερο και με διαφορετικό προσανατολισμό ναό, μετά από τον σεισμό του 139 μ.Χ των 7,5 βαθμών, με επίκεντρο μεταξύ Ρόδου και Μεγίστης, επι του Ρωμαίου αυτοκράτορα Αντωνίνου του Ευσεβούς. Έχει αρκετά κοινά στοιχεία με το μεγάλο πρόπυλο της αρχαίας Αγοράς της πόλης, ιδίας ακριβώς περιόδου.
Το γεγονός αυτό μαρτυράει ότι ο σεισμός προκάλεσε μεγάλες ζημιές τόσο στην πόλη, την Καρδάμαινα, την Κέφαλο και το Ασκληπιείο Κω.
Είναι φτιαγμένος από ντόπια υλικά, από τραβερτίνη, ιγκνιμβρίτη, μάρμαρο.
Στη θέση του υπήρχε παλαιότερος βωμός ίσως του Απόλλωνα, από τον οποίο διασώζονται τρίγλυφος και δωρικοί σφόνδυλοι από ιγκνιμβρίτη της Κεφάλου ηλικίας 10,4 εκ.ετών. Στα βόρεια του είχαν ανασκαφεί δύο δεξαμενές μη γνωστής χρονολόγησης.
Οι Ιταλοί αρχαιολόγοι ήθελαν να τον αναστηλώσουν όμως μεσολάβησε ο πόλεμος και έτσι δεν έγινε ποτέ η τεχνική παρέμβαση τους. Οι εργασίες αποκατάστασης υπάρχουν στην μελέτη του Mario Paolini, αλλά ποτέ δεν ολοκληρωθηκαν. Διακρίνονται ακόμη αρχιτεκτονικά μέλη από το γείσο του ναού στο έδαφος.
Ο Γερμανός αρχαιολόγος λέει:
O Herzog, στο βιβλίο του, το 1932 σχετικά με τον ναό C περιγράφει τα παρακάτω. Η απόδοση του κειμένου ελαφρά τροποποιημένη είναι από τον αυτατοποιημένο μεταφραστή της Google, δείξτε την δέουσα κατανόηση, ο γεωδίφης δεν ομιλεί την γερμανική:
ΝΑΟΣ ΑΝΤΩΝΙΝΩΝ C
Σε εμφανέστατη θέση στο ανατολικό τμήμα του μεσαίου άνδηρου, μεταξύ του κτιρίου Ε και του βωμού, αλλά με λοξή κατεύθυνση προς τα παλαιότερα αυτά κτίρια και προς την κύρια κατεύθυνση του πεζουλιού, υπάρχει ναός , ένα από τα καλύτερα διατηρημένα μνημεία του Ασκληπιείου. Οι διάφοροι παλαιότεροι τοίχοι κάτω από το ναό στη σημερινή τους ακάλυπτη κατάσταση είναι άσχετοι για τον μεταγενέστερο ναό. Για να εξαχθούν συμπεράσματα από αυτούς τους τοίχους, θα έπρεπε να ανασκαφούν και να καταστραφεί η κακή κατασκευή, κάτι που δεν θα ήταν μεγάλη απώλεια και θα είχε μεγάλο όφελος για την αρχική εμφάνιση του.Αυτή τη στιγμή έχουμε μπροστά μας τα ερείπια ενός ναού στην τοποθεσία, η πρόσοψη του οποίου βλέπει δυτικά. Με βάση τις μορφές τέχνης, ο ναός πρέπει να αποδοθεί στην ύστερη εποχή των Αντωνίνων, δηλαδή στο δεύτερο μισό του 2ου αιώνα, μετά τον Αδριανό. Το κτίριο ανήκει στην κατηγορία των κορινθιακών ναών. Οι κολώνες σε μεγάλες αποστάσεις και οι συνθήκες θυμίζουν ετρουσκικά μοντέλα. Υπάρχουν επίσης ναοί από την περίοδο των Αντωνίνων στη Μικρά Ασία που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για σύγκριση, π.χ. στην Παμφυλία και την Πισιδία. Ο στυλοβάτης σχηματίζει ένα ορθογώνιο πλάτους 10.320 μ. και μήκους 15.470 μ. Όλες οι πέτρες της στρώσης, ιδιαίτερα οι πλάκες του υποστηρικτικού εξωτερικού δακτυλίου, είναι κακοσχεδιασμένες και λαξευμένες ώστε να παρέχουν σταθερή βάση για τις μαρμάρινες πλάκες. Ο ναός έχει δάπεδο από χυτή τοιχοποιία με χοντρό ασβεστολιθικό μωσαϊκό και σκαλοπάτι από ακανόνιστους λίθους τοίχου, πολλά ή και συνεχόμενα σπόλια, συμπεριλαμβανομένης μιας πέτρας επιγραφής που βρήκα κατά τη διάρκεια της έρευνας (1922) στη θέση στυλοβάτη, κάτω από το βόρειο τείχος του σηκού. Αυτή η στήλη χρονολογείται από το 3ο αιώνα π.Χ. Η κατάσταση διατήρησης του ναού είναι η συνηθισμένη, η νότια και η ανατολική πλευρά καλύτερα; Από την αρκετά άφθονη αρχιτεκτονική, εκτός από μια βάση τίποτα δεν παραμένει in situ. Στη νότια και ανατολική πλευρά σώζονται σε μεγάλο βαθμό στη θέση τους οι μαρμάρινες στυλοβάτες πλάκες που στήριζαν τους κίονες.Στο επίπεδο του στυλοβάτη βρίσκεται το άνω άκρο της ασβεστολιθικής ευθυμερίας του τοιχώματος του σηκού, ακολουθούμενο από ένα προφίλ βάσης, το οποίο σώζεται μόνο στα ΝΑ. Οι τοίχοι του σηκού δεν έχουν καμία σχέση με τους άξονες των κιόνων.Ο πάγκος που απεικονίζεται βρέθηκε στον Ναΐσκο του Ξενοφώντα , και άλλα θραύσματα τέτοιων πάγκων υπάρχουν αλλά δεν φαίνονται.Η έρευνα παρακολούθησης (1922) έδειξε ότι ο εγκάρσιος τοίχος σχημάτιζε τον ανατολικό ακραίο τοίχο ενός παλαιότερου κτιρίου, πάνω από το οποίο υψωνόταν το ανατολικό άκρο της τετράγωνης βάσης του ρωμαϊκού λατρευτικού αγάλματος. Ο πυρήνας της λατρευτικής βάσης έχει διατηρηθεί· είναι κατασκευασμένος από πορώδεις λίθους που προέρχονται από παλαιότερα κτίρια.Η υπόθεση ότι ο ναός είναι ιωνικός είναι απίθανη, αφού η κορινθιακή τεχνοτροπία είναι σχεδόν βέβαιη με γείσα μεταγενέστερης εποχής.Το επιστύλιο έχει μόνο δύο περιτονίες εξωτερικά, με το πάνω μέρος να είναι πολύ ψηλότερο από το κάτω. Το προφίλ των μπλοκ επιστυλίου δεν έχει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, αλλά είναι στη συνήθη τότε μορφή.Το γείσο είναι εκεί σε πολλά κομμάτια. Είναι όψιμο και ακατέργαστο, έχει ελάχιστη διακόσμηση, όπως εναλλασσόμενες ροζέτες με λουλούδια και αστέρια στην κάτω όψη της κρεμαστής πλάκας.Χαρακτηριστικές είναι οι ρωμαϊκές τρύπες για την ανύψωση των πλακών από την εκτεταμένη σίμη τρέχει μια ημικυκλική υδρορροή μαρκίζας στις μεγάλες πλευρές του ναού.Έχει τρυπήσει κεφάλια λιονταριών σαν γκρεγκόλι.Η ελεύθερη επιφάνεια του γείσου κλίνει ελαφρώς προς τα έξω για να διευκολύνει την αποστράγγιση των ομβρίων υδάτων.[Αρχιτεκτονικό].Το αέτωμα ήταν εντελώς λείο, χωρίς εικονιστική διακόσμηση. Το τύμπανο αποτελείται από οκτώ μαρμάρινους όγκους πάχους 0,380 μ.,οι οποίοι σταδιακά στένευαν προς την οξεία γωνία στο μπροστινό μέρος.Ο ψηλότερος σύνδεσμος βρίσκεται με αντιαισθητικό τρόπο στον άξονα του αετώματος.Τέτοιου είδους παραστάδες ήταν συνηθισμένες και στις επαρχίες κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους.Ολόκληρο το κτίριο ήταν συχνά κατασκευασμένο από σπόλια. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι αυτός ο ναός όχι μόνο αποτελείται από παλαιότερο υλικό στα θεμέλιά του, αλλά και ότι έχει χτιστεί πάνω σε παλαιότερα κατάλοιπα. Κατά τις ανασκαφές, ένας παλαιότερος ναός εικάζεται ότι βρίσκεται κάτω από τον μαρμάρινο ναό C, ο άξονας του οποίου δεν αντιστοιχεί στον ναό C. Η υπόθεση αυτού του ναού έχει αποδειχθεί εσφαλμένη μέσω μεταγενέστερων ερευνών. Παλαιότερο από το ναό, υπάρχει ακόμη εγκάρσιος τοίχος κάτω από το σηκό. Αυτός ο τοίχος έχει πρόσοψη με ανατολική όψη. Ως εκ τούτου, σχημάτισε την ανατολική πρόσοψη ενός πρώιμου ελληνιστικού κτιρίου που είχε τελειώσει προς αυτή την κατεύθυνση. O τοίχος μπορεί να εντοπιστεί βορειότερα έξω από το ναό. Δείχνει τη χαρακτηριστική τεχνολογία και τη δομή των παλαιότερων κτιρίων της περιοχής (π.χ. τις αίθουσες της ταράτσας III), έχει θεμέλιο δύο στρωμάτων από λεπτό πορώδες.Το επίπεδο του εδάφους στα δυτικά του ναού είναι τώρα χαμηλότερο από ό,τι ήταν παλιά. Εκτός από τα παλαιότερα κατάλοιπα που αναφέρθηκαν, λίγοι ογκόλιθοι από πόρους είναι επίσης ορατοί στα νότια του ναού. Παλαιότεροι πορώδεις τοίχοι κατεδαφίστηκαν επίσης συχνά για να χρησιμοποιηθεί αυτό το παλιό υλικό ως θεμέλια για το σηκό του Ναού C. Δεν μπορούμε λοιπόν να μιλήσουμε για παλαιότερη θεμελίωση ναού από πορώδες, γιατί αυτό το υλικό χρησιμοποιείται κυρίως για επαναχρησιμοποίηση σε αυτό το σημείο. Οι παλαιότεροι τοίχοι στα ανατολικά του ακραίου τοίχου είναι από τα κτίρια που έχουν καταστραφεί ολοσχερώς, από τα οποία το Ε είναι το μόνο που εξακολουθεί να υψώνεται ελαφρώς πάνω από το επίπεδο του εδάφους. Σε όλη την ιστορία, οι ναοί χτίστηκαν με μεγαλύτερα υλικά, με ισχυρότερους τοίχους και ακόμη πιο φαρδιά θεμέλια. Αυτή η προσπάθεια ήταν ακόμη μεγαλύτερη σε παλαιότερες εποχές, καθώς τα σχέδια των ναών σχεδιάζονταν να είναι πολύ ισχυρότερα και βαρύτερα από ό,τι ήταν δομικά απαραίτητο.Τέλος, ο ναός C χτίστηκε σε μεταγενέστερη περίοδο. Αν είχε αντικαταστήσει έναν παλιό ναό, θα υπήρχε μέχρι τον 2o αιώνα μ.Χ. Αλλά τότε θα έπρεπε να υπάρχουν περισσότερα κομμάτια αρχιτεκτονικής ενσωματωμένα στα θεμέλια του C. Για όλους αυτούς τους λόγους φαίνεται σκόπιμο να εγκαταλείψουμε αυτή την προηγούμενη υπόθεση ενός παλαιότερου ναού.
Γεωδίφης
Πηγές:
1. Kos-R.Herzog,1932
2. Ιστορία των Σεισμών της Κω, 2018-2023
3.Ιστορία της Νήσου Κω-Β.Χατζηβασιλείου
4. Παλιές Φωτογραφίες της Κω/ΦΒ
5. Αρχείο L.Morricone/saia
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ
Η σχεδιαστική αναπαράσταση του Ναού C και της εξέδρας δεξιά, από τους Herzog-Shatzmann,1932.
