Η θερμοπηγή και το τεκτονικό melange της Πίσω Θέρμης

Το όνομα του ημίθεου Ηρακλή, εκτός από την μηχανική και την γεωλογία συνδέθηκε και με τις θερμές πηγές τις οποίες επισκεπτόταν για να πάρει την μοναδική σωματική του δύναμη. 

Δεν είναι τυχαίο το πέρασμα του Ηρακλή από το νησί της Κω, έναν τόπο πλούσιο σε ιαματικές και θερμές πηγές οι οποίες θεωρούνταν από την αρχαιότητα ότι είχαν θεραπευτικές και υπερφυσικές ιδιότητες.

Η γεωλογική θέση της Κω στο νοτιοανατολικό άκρο του ενεργού ηφαιστειακού τόξου του Νοτίου Αιγαίου, η ηφαιστειότητα του νησιού, η έντονη τεκτονική δραστηριότητα με την παρουσία μεγάλων ρηγμάτων στο Ανώτερο Πλειστόκαινο(τελευταία 126-11 χιλιάδες έτη) και η ύπαρξη σημαντικών γεωθερμικών εκδηλώσεων, με νερά θερμοκρασίας 55 βαθμών Κελσίου καθιστούν την Κω έναν τόπο με ιδιαίτερο γεωθερμικό ενδιαφέρον.

Σύμφωνα με μελέτες στο νησί απαντούν δύο κύριες γεωθερμικές ανωμαλίες(θετική θερμική ροή) στην θερμή πηγή Αγίου Φωκά («Εμπρός Θέρμη»), με νερά θερμοκρασίας 45-46 βαθμών Κελσίου και της θερμοπηγής της Αγίας Ειρήνης («Πίσω Θέρμη»), με νερά θερμοκρασίας 55 βαθμών Κελσίου.

Η Πίσω Θέρμη είναι ίσως η πιο ενδιαφέρουσα περιοχή από πλευράς γεωθερμικών ανωμαλιών. Η θερμοπηγή συναντάται στην ακτογραμμή κοντά στον παλιό μώλο και παρουσιάζει φυσικά θερμά ρευστά. Το νερό της χρησιμοποιήθηκε από πολύ παλιά κυρίως για τις θεραπευτικές του ιδιότητες. Οι ευνοϊκές γεωλογικές συνθήκες της περιοχής προκαλούν την φυσική έξοδο ζεστού νερού. Στην περιοχή υπάρχουν αρχαία κτίσματα πιθανόν βυζαντινής περιόδου ίσως και παλαιότερα. Η πηγή από ότι φαίνεται ήταν γνωστή στους βυζαντινούς.

Όμως, η πηγή της Πίσω Θέρμης είναι ενεργή εδώ και εκατοντάδες χρόνια, είναι θερμότερη & ηλικιακά αρχαιότερη της Εμπρός Θέρμης,ενώ συνεχίζει να ρέει κάτι που καταδεικνύει την ανανεωσιμότητα του γεωθερμικού πόρου. Οι ασυνήθιστα ψηλές τιμές μετάδοσης της θερμότητας(θερμική ροή) προδίδουν τον ενεργό μαγματισμό (ηφαιστειότητα) της περιοχής και τον καθιστούν ως ένα από τα σημαντικότερα γεωθερμικά πεδία της χώρας.

Την θερμοπηγή επισκέφθηκε και ο Ιάκωβος Ζαρράφτης. Όταν βρέθηκε στην εκβολή του χειμάρρου Έξινα, χαρακτηριστικά έγραψε'' Ένθεν μετά 220 βημάτων φαίνονται θερμοπηγαί και περί τα 50 βήματα απώτερον ετέρα πηγή με κρύον ύδωρ υπογαλακτώδους γεύσεως. Δια του ύδατος αυτού έψησα καφέ όστις έμοιαζε καφέ με γάλα. Ου μακράν δε των 230 βημάτων απαντάται αναβράζουσα αρχαία θερμοπηγή με κτίρια υπό το όνομα Πίσω Θέρμη, άνωθεν των οποίων και το υπόγειο μονύδριο Αγία Ειρήνη''.

Αν σήμερα κάποιος επισκεφτεί την περιοχή - εκκλησάκι της Αγίας Ειρήνης- θα δει ότι στη θέση του μονυδρίου υπάρχει ένας ανακαινισμένος υπέργειος ναός με κάποια πρόσθετα βοηθητικά κτίσματα και μία σκάλα με βαθμίδες (σκαλοπάτια) που έχει θεμελιωθεί πάνω σε ένα εντυπωσιακό ογκόλιθο. Στην εκβολή προς την θάλασσα του ομώνυμου ρέματος υπάρχουν θραύσματα πετρωμάτων που έχουν διάφορα μεγέθη. Ξεχωρίζει ένας τεράστιος ογκόλιθος με γωνιώδη χαρακτηριστικά -που μαρτυρά ότι δεν προηγήθηκε μεταφορά σε μεγάλη απόσταση όταν αποκολλήθηκε από ψηλότερα τοπογραφικά σημεία-ιδίας λιθολογικής σύστασης με εκείνο της σκάλας της Αγίας Ειρήνης.

Πρόκειται για έναν εκπληκτικό ογκόλιθο- που εντυπωσιάζει κάθε περαστικό- τον οποίο όμως ο παρατηρητικότατος Ιάκωβος Ζαρράφτης δεν αναφέρει στα Κώια του, πιθανώς λόγω μεταγενέστερης κατάπτωσης του βράχου. Είναι πιθανόν το πέσιμο του να έγινε μετά το 1921, έτος δημοσίευσης και εκτύπωσης των Κώιων(προσωπική εκτίμηση).

Ο σχετικός γριφώδης και εντυπωσιακός ογκόλιθος δεν είναι άλλο από ένα γεωλογικό mélange. Δηλαδή ένα μεγάλης κλίμακας λατυποπαγές σώμα που χαρακτηρίζεται από την έλλειψη συνεχούς στρωμάτωσης με θραύσματα πετρωμάτων όλων των μεγεθών, τα οποία περιέχονται σε ένα παραμορφωμένο λεπτόκοκκο ιστό. Το σύμφυρμα συνήθως αποτελείται από ένα χαοτικό μείγμα μεγάλων μπλοκ με ποικίλες λιθολογίες.

Πριν από την έλευση της θεωρίας των τεκτονικών πλακών στις αρχές του 1970, ήταν δύσκολο να εξηγηθεί το mélange από την άποψη των τότε γνωστών γεωλογικών μηχανισμών. Τα mélange σήμερα συνδέονται με περιοχές ανάστροφων ρηγμάτων που βρίσκονται σε ζώνες ορογένεσης εκεί που δηλαδή σχηματίζονται τα βουνά. Το χαοτικό σύμφυρμα διαμορφώθηκε σε μία περιοχή λεπιώσεων και πτυχώσεων που ονομάζεται πρίσμα επαύξησης και το οποίο συναντάται πάνω από μια ζώνη καταβύθισης τεκτονικών πλακών. Τεκτονικές όσο και ιζηματογενείς διεργασίες μπορούν να σχηματίσουν τα mélange. Ωστόσο, το mélange της Αγίας Ειρήνης είναι τεκτονικό, δημιουργήθηκε σε ενεργό ηπειρωτικό περιθώριο των λιθοσφαιρικών πλακών, το οποίο σε γενικές γραμμές περιέχει υλικό από την μεταβολή του ωκεάνιου φλοιού και χερσαία ηπειρωτικά ιζήματα. Στην ανάμιξη του υλικού συμμετείχαν κυρίως τεκτονικές δυνάμεις και ροή νερού.

Το mélange της Αγίας Ειρήνης αποτελείται από ένα μείγμα διαφόρων τύπων πετρωμάτων όπως φυλίτες ,πηλίτες , κά που περιέχονται σε ένα γκριζο-πράσινο σχιστώδη ιστό. Οι ζώνες melange πιστεύεται ότι είναι σημεία στο φλοιό της Γης, όπου υπήρξε έντονη κίνηση κατά μήκος μεγάλων διαρρήξεων. Τα σπασμένα πετρώματα αποτελούν τα συντρίμμια που αναπτύχθηκαν από την κίνηση κατά μήκος αυτών των ρηγμάτων και έχουν συμπιεστεί προς τα πάνω και, μερικές φορές μέσα, στα υπερκείμενα στρώματα.

Τα τελευταία χρόνια η πηγή δεν παρουσιάζει εντυπωσιακή παροχικότητα(ποσότητα νερού στο χρόνο), βγάζει λίγο νερό επειδή το περισσότερο εγκλωβίζεται στο υπέδαφος. Ωστόσο, πρόκειται για μία χερσαία θερμοπηγή, από τις καλύτερες της Ευρώπης με κατάλληλα νερά για την θεραπεία ηπατιτικών ασθενειών.

Γεωδίφης

Πηγές

1.Ιστορία της νήσου Κω-Β.Χαζηβασιλείου

2.Κώια-Ιάκωβος Ζαρράφτης

3.Γεωθερμική έρευνα στην Κω- Βουγιουκαλάκης.Γ,Χιώτης.Ε

4.Βικιπαίδεια

5.Γεωλογικός χάρτης Κω-ΙΓΜΕ

6.Ορυκτολόγος-Γιάννης Κατσίκης