Ο γεωμύθος της «πετρωμένης» πριγκιποπούλας
Η Τέλενδος ήταν ενωμένη με την Κάλυμνο; Χωρίστηκε μετά από ισχυρό σεισμό μαζί με ολόκληρη την πόλη της αρχαίας Ποθαίας [την πρωτεύουσα της τότε Τελένδου] όπως λένε οι χρονογράφοι;[φωτογραφία-Βικιπαίδεια].
Τα ύστερα βυζαντινά χρόνια «ο βασιλιάς Τέλεντος είχε μια κόρη πεντάμορφη, που την έλεγαν Πόθα. Κι’ αυτή αγάπησε το βασιλόπουλο του Καστελλιού και για να δει αν την αγαπά κι’ εκείνο, μια Μεγάλη Παρασκευή, που ο κόσμος γύριζε τους Επιτάφιους με αναμμένες λαμπάδες, έστησε την αναμμένη λαμπάδα της επάνω σε ασποΐλους, που έδεσαν αναμεταξύ τους, και την έβαλε στη θάλασσα. Άν η λαμπάδα έφτανε ώς απέναντι στο Καστέλλι χωρίς να σβήσει, το βασιλόπουλο την αγαπούσεν, αλλιώς …….. Η λαμπάδα όμως έσβησε στο πρώτο ελαφρύ φύσημα του αγέρα, έσβησε κι ο κόσμος γύρω…. Κ’ η άτυχη η Πόθα, η βασιλοπούλα, τρελή από ερωτικό καημό, πήδηξε στη θάλασσα και πνίγηκε. Κι ο βασιλιάς για να τιμήσει την μοναχοκόρη του έχτισε την καινούρια πόλη και την ονόμασε με το όνομα της κόρης του Πόθια» με αυτόν τον τρόπο ο Καλύμνιος συγγραφέας, Γίωργης Ν. Κουκούλης μας εξιστορεί τον μύθο της Πόθας.
Η ιστορία της πριγκιποπούλας δεν τελειώνει εδώ. Κάποιοι πάνε παρακάτω και λένε «από την απέναντι πλευρά ο εκλεκτός της καρδιάς της, Ανδρόνικος όταν αντιλήφθηκε ότι το κερί είχε σβήσει προτίμησε να μείνει για πάντα στην θάλασσα. Από τότε το πρόσωπο της Πόθας έμεινε πετρωμένο στην πλαγιά του βουνού του μικρού νησιού. Στα ανοικτά της ακτής το πριγκιπόπουλο κείτεται στον πάτο της θάλασσας μαρμαρωμένο ανάμεσα στα φύκια με τα μάτια ανοικτά να κοιτάει την Πόθα του».
Την παραπάνω τραγική ιστορία διηγούνται οι κάτοικοι της Τελένδου για να εξηγήσουν πώς σχηματίστηκε ένα φυσικό χαρακτηριστικό στο ύψωμα της νησίδας που φαίνεται ότι μοιάζει με το πρόσωπο της πριγκιποπούλας.
Ωστόσο, ο μύθος της πανέμορφης Πόθας εκτός από την ιστορία αγάπης και πόνου περιέχει σημαντικές πληροφορίες για το γεωπεριβάλλον της ευρύτερης περιοχής.
Η Τέλενδος απέχει 880μ. απο τις Μυρτιές της Καλύμνου. Ο Δίαυλος Τελένδου-Καλύμνου [δες χάρτη] στο πιο στενό του τμήμα έχει βάθη που φτάνουν τα 48μ. Είναι άγονος και βραχώδης τόπος όμως με πλούσια γεωλογική ιστορία. Αποτελείται από ασβεστόλιθους, δολομίτες και σχιστοψαμμίτες 300-150 εκ.ετών που δημιουργήθηκαν στην αρχαία θάλασσα της Τηθύος.Τα νεώτερα πετρώδη θραύσματα και οι αποθέσεις υλικών χειμάρρων [ηλικίας 5-2.5εκ.χρόνων] αποσπάστηκαν από τις πλαγιές της Ράχης και έπεσαν ως αποτέλεσμα φυσικοχημικής αποσάθρωσης και διάβρωσης. Οι κυρίαρχες διαδικασίες που υποβάθμισαν την πλαγιά του βουνού -και δημιούργησαν το πρόσωπο της Πόθας- σε μεγάλο βαθμό ήταν το κλίμα της περιοχής [θερμοκρασία, ποσότητα βροχοπτώσεων κ.λπ.].
Το όνομα της Τελένδου θεωρείται προελληνικό και σημαίνει περιοχή [-ινδος] στο άκρο μακράς λωρίδας γης [-τελ-]. Η νησίδα των 4,64 χλμ2 πρωτοκατοικήθηκε από Φοίνικες, Λέλεγες και Κάρες. Γνώρισε μεγάλη ακμή στην αρχαιότητα ιδιαίτερα την παλαιοχριστιανική εποχή [4-6ου αιώνα π.Χ] όμως μετά από ένα μεγάλο σεισμό καταστράφηκαν οι βασιλικές και καταποντίστηκε τμήμα από τον τότε παραλιακό οικισμό του.
Επικρατεί η άποψη ότι η Τέλενδος ήταν ενωμένη με την υπόλοιπη Κάλυμνο και ότι ο καταστροφικός σεισμός του 554 μ.Χ. χώρισε τις δύο γειτονικές στεριές όταν βυθίστηκε το ενδιάμεσο τμήμα. Δείγμα της ενώσεως που υπήρχε είναι τα ερείπια που βρίσκονται στο βυθό της θάλασσας μεταξύ των δυο νησιών τα οποία είναι ορατά, όταν οι καιρικές συνθήκες το επιτρέπουν.
Αρχαιολογικά, ιστορικά δεδομένα αποδεικνύουν ότι πράγματι ο σεισμός συνέβη επι βασιλείας του Ιουστινιανού και προκάλεσε μεγάλες ζημιές στην πρωτοχριστιανική Κάλυμνο, την Ψέριμο και στα γύρω νησιά.
Ο σεισμός του 554μ.Χ, είχε μέγεθος 7+, επιφανειακό υπόκεντρο και προήλθε από το κανονικό Ρήγμα Κω. Συνοδεύτηκε από τσουνάμι τουλάχιστον 25 μ. που διείσδυσε στην ενδοχώρα της Κω. Η ακολουθία κυμάτων χτύπησε την Κάλυμνο όμως σε μικρότερο βαθμό και το ύψος τους πρέπει να μην ξεπέρασε τα 3-5μ.
Το συμβάν είχε ολέθριες επιπτώσεις στην Κω, την χερσόνησο Αλικαρνασσού, την χερσόνησο Κνίδου και γενικά όσες περιοχές βρίσκονταν σε μία ακτίνα τουλάχιστον 50χλμ. από το σεισμικό επίκεντρο. Οι ζημιές ήταν τρομερές ιδιαίτερα για παράλιους οικισμούς με χαλαρά εδάφη όπως η αρχαία Μύνδος, ο Εμπορειός Καλύμνου, η Ψέριμος, το Κάβο Κριός κά. Ομως η περιοχή που πλήγηκε περισσότερο ήταν κατά μήκος των ακτών του Δίαυλου Κω-Νισύρου, κοντά στο επίκεντρο. Εκεί έγινε η ανύψωση τουλάχιστον 2 μέτρων με την ταυτόχρονη βύθιση μεγάλου τμήματος χερσαίας γης. Ακόμη σήμερα υπάρχουν ίχνη από τον τρομερό σεισμό στους πρόποδες της οροσειράς του Δίκαιου.
Η καταστροφή από τον μοιραίο σεισμό που σημειώθηκε στην Τέλενδο, όσο και στην απέναντι ακτή πράγματι ήταν απερίγραπτη. Η συνσεισμική καθίζηση κάποιων μέτρων παρέσυρε μαζί της σε ανύποπτο χρόνο κτίσματα στον βυθό της θάλασσας. Κάτω από αυτές τις συνθήκες ίσως γεννήθηκε ο γεωμύθος που περιέχει τον ξαφνικό χαμό νέων ανθρώπων και σχεδόν ταυτίζεται με τα φυσικά στοιχεία που το προξένησαν. Οι πρωταγωνιστές δεν είναι θεοί αλλά ανθρώπινοι χαρακτήρες που παλεύουν, παρασύρονται και μένουν για πάντα στο νερό. Με το πέρασμα του χρόνου ο μύθος μετατράπηκε σε λαϊκό παραμύθι όπου κυριαρχεί η πετρωμένη πριγκιποπούλα.
Ο σεισμός του 554 μ.Χ [περισσότερα,Ο πιο καταστροφικός σεισμός της Κω] ήταν πράγματι κάτι μοναδικό και έμεινε στην μνήμη των κατοίκων της Καλύμνου ως ο πιο φονικός στην ιστορία της. Ωστόσο γεωλογικά, σεισμολογικά και βυθομετρικά δεδομένα δεν μπορούν να προτείνουν το γεγονός ότι η Τέλενδος χωρίστηκε από την Κάλυμνο από το συγκεκριμένο περιστατικό. Η Τέλενδος υπήρξε μακριά λωρίδα ή άκρα της Καλύμνου όμως σε προγενέστερες γεωλογικές περιόδους. Τότε που η στάθμη της θάλασσας ήταν χαμηλότερη.
Μεγάλους σεισμούς δεν δίνουν τα ρήγματα της Καλύμνου. Ομως το νησί περιβάλλεται από σημαντικά υποθαλάσσια σεισμικά κέντρα που είναι σε θέση να δώσουν ισχυρότατους σεισμούς. Το Ρήγμα Gokova, το Ρήγμα Κω και η συστάδα ρηγμάτων της Αμοργού και Αστυπάλαιας έχουν δώσει κατά το παρελθόν σημαντικές σεισμικές ακολουθίες.
Από το πρόσφατο περιστατικό της 21ης Ιουλίου 1017, που προήλθε από το Gokova, υπήρξαν ζημιές σε σπίτια και σε εκκλησίες στην Κάλυμνο. Το 1956 το ρήγμα της Αμοργού προξένησε μεγάλες καταστροφές στο λιμάνι της Καλύμνου. Ωστόσο, οι μεγάλοι σεισμοί από το Ρήγμα Κω ήταν οι πιο καθοριστικοί στην ιστορία της Καλύμνου. Ο σεισμός του 411π.Χ κατέστρεψε αρχαία μνημεία της, και ο σεισμός του 1493μ.Χ γκρέμισε τα μεσαιωνικά κάστρα της Καλύμνου. Οι σεισμοί από την λεκάνη της Κω πάντοτε δημιουργούν προβλήματα και καταστροφές στο νησί της Κάλυμνας και αυτό το γνώριζε καλά ο Γιώργης Κουκούλης, ένας από τους μεγάλους δασκάλους της καλύμνιας γης.
Ο γεωμύθος της Πόθας δεν απευθύνεται μόνο στα βάθη της ψυχής μας. Εχει πολλά να διδάξει, είναι ένα κλειδί για να γνωρίσουμε καλύτερα το φυσικό περιβάλλον μιας ενεργής τεκτονικά περιοχής που δεν λέει ποτέ να ησυχάσει.
Με την ευκαιρία θα ήθελα να συγχαρώ το Αναγνωστήριο -Αι Μούσαι[ιδρύθηκε το 1904] για την εξαιρετική ιστοσελίδα του, την αξιόλογη δράση και ανιδιοτελή προσφορά του. Η πρόσβαση σε θέματα πολιτισμικής παράδοσης της Καλύμνου πλέον έχει γίνει ευκολότερη για όλους.
Γεωδίφης
Πηγές
1.Η Κάλυμνα της ιστορίας- Γίωργης Ν. Κουκούλης
2.Αναγνωστήριο-Αι Μούσαι, mousai.gr/
3.Γεωλογικός Χάρτης Καλύμνου-ΙΓΜΕ
4.Απόσπασμα τοπογραφικού χάρτη Καλύμνου-Γ.Υ.Σ
5.Βικιπαίδεια
6.Με το βλέμμα των περιηγητών, el.travelogues.gr/
Η Κάλυμνος σε χάρτη του 1658[Boschini Marco]
Το επίκεντρο και το Ρήγμα Κω, υπεύθυνο για τον σεισμό που κατέστρεψε τον παράλιο οικισμό της Τελένδου. Οι συνέπειες του σεισμού ήταν ολέθριες ιδιαίτερα για τα μέρη που βρίσκονται μέσα στον κύκλο. Με κίτρινο σημειώνονται οι τοποθεσίες με σημαντική καθίζηση εδάφους.
