«ἐκχωρῆσαί τ̣ινι, ἢ̣ δόλῳ τινὶ πονηρῶι μετα̣κεινῆσαι· ε̣ἰ δ̣ὲ μή, βούλομαι τὸν τοῦτο π̣οιήσαντα ὑπεύθυνον ἔ̣σεσ̣θαι τῶι φίσκῳ ἐνθύμιον̣ ἔχοντα ὡς̣ παριδόντα μὲν τὰ περὶ τούτων νενομοθετημένα ἀσεβήσαντα δὲ ἰς τοὺς καταχθονίους θεοὺς τῆς στήλης».
Βόρεια και όμορα της Μεγάλης Βασιλικής του Άη Γιώργη, βρίσκεται το Τζαμί της Λότζιας του 1786 που κατασκευάστηκε από αρχαίο υλικό της πόλης, από τον ναύαρχο Γαζή Χασάν Πασά.
Το τέμενος βρέθηκε αντιμέτωπο με τους σεισμούς του 1863, 1869, 1926 ,1933 και το 2017. Δίπλα στο τζαμί υπήρχε ένα ολόκληρο συγκρότημα, το της Μουφτιάς.
Η οροφή του τεμένους είναι ξύλινη ενώ δεν έχει χρησιμοποιηθεί καρφί για την κατασκευή της. Ο θόλος δεν υπάρχει και είναι επίπεδος μια ιδιαιτερότητα που συναντάται μόνο σε λίγα τζαμιά.
Στην θέση του τεμένους υπήρχε παλαιότερα η παλαιοβασιλική και η αρχαία Ανατολική Στοά, δηλαδή το εμπορικό κέντρο που λειτούργησε από τον 4ο αιώνα π.Χ έως αρχές του 3ου αιώνα μ.Χ και πλήγηκε από τους σεισμούς του 198-199 π.Χ, του 139μ.Χ και το 334 μ.Χ.
Κατά τον αρχαιοδίφη Ιάκωβο Ζαρράφτη οι 5 μαρμαροκολώνες του νάρθηκα του Γαζή Χασάν φέρονται να είναι παρμένες από τον Αγ.Ιωάννη 7 Βήματα. Εάν έχουν έτσι τα πράγματα μπορεί να προέρχονται από τον αρχαίο ναό του Απόλλωνα του Πυθίου, που βρισκόταν στον Αμπάβρη.
Επίσης ενδιαφέρουσα είναι η επιγραφή ρωμαϊκής περιόδου που δημοσιεύθηκε από τους Paton-Hicks. Η επιγραφή είναι πλάγια εντοιχισμένη στο τζαμί κοντά στον πλάτανο, σε κάποιο ύψος από το έδαφος. Διαβάζεται με γυαλί, αναφέρουν. Υπάρχει μια τρύπα στην πέτρα [στις γραμμές 16 και 17], αλλά προφανώς έγινε πριν από την χάραξη της επιγραφής, καθώς δεν λείπουν γράμματα.
«Είναι πλάγια εντοιχισμένη στο τζαμί[της Λότζιας, τοποθετήθηκε το 1786;] κοντά στον πλάτανο [του Ιπποκράτη], σε κάποιο ύψος από το έδαφος. Διαβάζεται με γυαλί. Υπάρχει μια τρύπα στην πέτρα [στις γραμμές 16 και 17], αλλά προφανώς έγινε πριν από την χάραξη της επιγραφής, καθώς δεν λείπουν γράμματα. Ένας επιτάφιος μη συνηθισμένος στα νησιά, αν την συγκρίνετε με την επιγραφή Νο. 376 που βρέθηκε στην Καρδάμαινα. Και οι δύο έχουν χαρακτηριστικά που τα διακρίνουν από τις συνηθισμένες επιγραφές αυτής της κατηγορίας. Ορισμένες παρατηρήσεις για το θέμα παρέχονται στα παραρτήματα του βιβλίου[μου]. Για το δόλῳ [π]ονηρῶι = dolo malo, cp. μια επιγραφή από τη Σμύρνη (Αρχ. Ν. Σ. τόμ. xxx. σελ. 52)», αναφέρει ο Σκωτσέζος αρχαιολόγος στο βιβλίο του Inscriptions of Cos[Paton-Hicks].
Ένας επιτάφιος γράφει ο W.Paton μη συνηθισμένος στα νησιά άν την συγκρίνετε με μία επιγραφή που βρέθηκε στην Καρδάμαινα. Και οι δύο έχουν χαρακτηριστικά που τα διακρίνουν από τις συνηθισμένες επιγραφές αυτής της κατηγορίας.
Ίσως είναι το μόνο τζαμί της χώρας μας και όχι μόνο με αρχαία ελληνική επιγραφή. Μήπως ήταν κρυπτοχριστιανός ο Γαζή Χασάν ή από μητέρα χριστιανή; Η επιλογή της θέσης του τζαμιού έγινε επειδή γειτνιάζει με το Οθωμανικό Νεκροταφείο ή ακόμη επειδή στα θεμέλια του υπάρχουν τα λέιψανα της παλαιοβασιλικής του Αη Γιώργη, η οποία χάθηκε το 554 μ.Χ από σεισμό και τσουνάμι. Ο Άη Γιώργης είναι ένας άγιος που τον σέβονταν και τον τιμούσαν οι μουσουλμάνοι.
Όλοι οι σεισμοί που έπληξαν την Κω από τον 18ο αιώνα μ.Χ και μετά έχουν αφήσει τα ίχνη τους στο ιερό μουσουλμανικό τέμενος.
Τελευταία ο σεισμός της 21ης Ιουλίου 2017 έχει προκαλέσει μεγάλες ζημιές και στον μιναρέ. Η κατάρρευση του πανύψηλου μιναρέ σε μία περιοχή με μεγάλη επισκεψιμότητα και με ιδιαίτερο τουριστικό ενδιαφέρον δεν είναι απίθανη.
Δεν κατέρρευσε επειδή είχε τοποθετήσει σίδερα στις πέτρες του μιναρέ ο αείμνηστος εργολάβος Γ.Πεταλάς, σε συντήρηση της δεκαετίας του ́60.
Όμως η κατάσταση του έχει επιβαρυνθεί ακόμη περισσότερο μετά τις έντονες βροχοπτώσεις των περασμένων χειμώνων. Οι ξηρές περίοδοι μετά από έντονα υγρές δεν είναι τόσο αθώες. Το ζήτημα χρήζει ιδιαιτέρας προσοχής.
Συχνά η Συνοικία του Λιμανιού καταπονείται από ισχυρές σεισμικές δονήσεις εξαιτίας των κακών γεωτεχνικών συνθηκών του εδάφους και της γειτνίασης της με σημαντικές τεκτονικές δομές της ευρύτερης περιοχής. Επίσης επηρεάζεται από τα απομακρυσμένα ρήγματα της Ρόδου. Ομως άν ο σεισμός προέρχεται από τα γειτονικά ρήγματα προκαλεί ανεπανόρθωτες ζημιές.
Γεωδίφης
Πηγές:
1.Inscriptions of Cos- Paton-Hicks, 1891
2. Αη μου Γιώργη βούθα μου, e-book
3. Κώια-Ιακώβου Ζαρράφτη
4. Ιστορία των σεισμών της Κω, 2018-2023
5. Αρχείο Morricone/Saia
6.Παλιές φωτογραφίες της Κω/ΦΒ
7.Καθηγητής Θεολογίας, Θεόφιλος Μουζουράκης
8.Αρχαιοφύλακας,Κώστας Κωστογλάκης
9.Καθηγητής ΑΠΘ, Αχιλλέας Κουτσουράδης
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ
Η στοά της δεκάτης στο Τζαμί της Λότζιας, πλατεία του Άη Γιώργη του λιμανιού της Κω, δεκαετία ΄20.
Ιούνιος 1936, Πλατεία Πλατάνου του Ιπποκράτη με το τζαμί της Λότζιας και την μαυριτανική κρήνη του Μάριο Παολίνι που σήμερα δεν υπάρχει λόγω του σεισμού του 2017. Aρχείο Morricone.
Το τζαμί της Λότζιας σε ταχυδρομική κάρτα.
Σε δορυφορικό χάρτη ,τα τζαμιά του λιμανιού της Κω.
Το εσωτερικό του τζαμιού του Γαζή Χασάν, την δεκαετία του ́30.
Μάιος 1936, η γέφυρα της Λ.Φοινίκων, το Τζαμί της Λότζιας και ο Πλάτανος του Ιπποκράτη από το μεσαιωνικό Κάστρο της Κω. Αν ήμασταν στην ίδια ακριβώς θέση στις αρχές του 6ου αιώνα μ.Χ θα βλέπαμε τον μεγαλειώδη ναό της Συνοικίας του Λιμανιού, του Αη Γιώργη- μία από τις μεγαλύτερες βασιλικές της Μεσογείου, στη θέση του τζαμιού. Τον 4ο αιώνα π.χ ακριβώς πάνω από τον πλάτανο αφιερωμένο στον πατέρα της ιατρικής, περνούσε το αρχαίο αμυντικό τείχος της πόλης που εκτεινόταν στο Ιπποκράτειο Λύκειο, την Αγία Τριάδα και υπό μορφή δακτυλίου κατέληγε στο κτίριο-κάστρο της ΔΕΗ. Πριν από τον 5ο αιώνα π.Χ αυτό το μέρος ήταν κάτω από την θάλασσα.
