Μέγας ναός του Ασκληπιού

«Μην γλιστράτε πάνω στη μπανανόφλουδα του μηδενισμού, ακόμα και όταν ακούς στο βρυχηθμό του Τίποτα», Lawrence Ferlinghetti[1919-2021].

Θεωρείται ο μεγαλύτερος ναός της αρχαιότητας που ήταν αφιερωμένος στον θεό της ιατρικής Ασκληπιό, πατέρα του Ποδαλειρίου-ιδρυτή της ιπποκρατικής σχολής της Κω. 

Κάτω του, στον Ιωνικό Ναό Β΄ ή τον παλαιότερο ναό Ασκληπιού που ανεγέρθηκε από τον Πτολεμαίο B' Φιλάδελφο μεταξύ 300-270 π.Χ, βρισκόταν ο περίφημος πίνακας του Απελλή με την «Αναδυόμενη Αφροδίτη» τον οποίο ο Αύγουστος απαλλοτρίωσε το 30 π.Χ για να στολίσει τον ναό του αυτοκράτορα της Ρώμης. 

Είναι του 2ου αιώνα π.Χ. Απαντά εκεί όπου η ενεργός τεκτονική ενός ανήσυχου γεωλογικά τόπου συναντά ένα σημαντικό χώρο λατρείας των αρχαίων Κώων.

Στην πάνω φωτογραφία είναι ότι έχει απομείνει από τον ναό και η Αγία Τράπεζα της μεσαιωνικής εκκλησίας της Παναγιάς Ταρσού, μπροστά από το ιερό δάσος με τα κυπαρίσσια του Ασκληπιείου Κω. Κάτω ο ίδιος χώρος την δεκαετία του '20-'30 πριν από την τεχνική παρέμβαση των Ιταλών.

Το ιερό του Ασκληπιού λένε ότι φτιάχτηκε για να ανταγωνιστεί και να ξεπεράσει τον αρχαιότερο ομώνυμο ναό της Επιδαύρου. Είχε διαστάσεις κατά το 1/3 μεγαλύτερες από τον ναό του Ασκληπιού της Επιδαύρου.

Χτίστηκε γύρω στο 170-160 π.Χ, μετά από τον σεισμό του 198-199 π.Χ που προκάλεσε μεγάλες ζημιές στο Ασκληπιείο Κω. Είχε μέγεθος 31,17 Χ15,96μ.,ύψος 15μ. και προσανατολισμό προς Βορρά.

Εδώ βρίσκονταν τα αγάλματα του Ασκληπιού και της Υγείας, τα οποία δεν διασώθηκαν. 

Ηταν κατασκευασμένος από  ντόπια υλικά από λευκό μάρμαρο του Δίκαιου και θεμελιώθηκε πάνω σε ιγνιμβρίτη της Κεφάλου και το επίστρωμα στο οποίο στηρίζεται η κρηπίδα αρχαίου ναού ήταν από ιώδη ασβεστόλιθο από τα υψώματα της Βουρίνας.

Το κτίριο χωριζόταν σε  πρόναο, σηκό με το λατρευτικό άγαλμα του θεού και οπισθόναο. Ο ναός συνδέθηκε με την εύνοια του Ευμένους του Β ́[197-159 π.Χ] και του Αττάλου του Β ́ [158-139 π.Χ].

Βρίσκεται στο 1ο  και ψηλότερο άνδηρο του Ασκληπιείου,στον ιερό χώρο και αποσκοπούσε στην λατρεία, την στέγαση των αγαλμάτων και την διαφύλαξη των πολύτιμων αναθημάτων του ιερού. 

Πως χάθηκε;

Στον πρόναο του χτίστηκε η μεσαιωνική Παναγία Ταρσού από αρχαία υλικά, από την οποία σήμερα σώζεται η αρχαία τράπεζα της.

Η βυζαντινή εκκλησία έπαθε ζημιές από τον σεισμό του 1493 μ.Χ ένα μέγιστο επεισόδιο του Ρήγματος Κω και από τότε είχε εγκαταλειφθεί.

Ο Μέγα Ναός του Ασκληπιείου είχε διάρκεια ζωής περίπου 6 αιώνων, πιθανότατα καταστράφηκε από τον σεισμό του 334 μ.Χ από το Ρήγμα Ula -Oren του Κεραμεικού Κόλπου.

Ο Γερμανός αρχαιολόγος τι λέει;

O Herzog, στο βιβλίο του, το 1932 στην σελίδα 34 μιλάει για τον μεγάλο ναό του Ασκληπιού. Η απόδοση του κειμένου ελαφρά τροποποιημένη είναι από τον αυτατοποιημένο μεταφραστή της Google, δείξτε την δέουσα κατανόηση, ο γεωδίφης δεν ομιλεί την γερμανική: 

ΜΕΓΑ ΝΑΟΣ Α΄ [ΤΟΥ ΑΣΚΛΗΠΙΟΥ]

Ο ακριβής προσανατολισμός του ναού δεν καθορίζεται από τη λατρεία, αλλά από την ένταξη του οικοδομικού σχεδίου στο τοπίο. Ο ναός είναι κακώς θεμελιωμένος δεν εκτείνεται αρκετά βαθιά. Οι σεισμοί έχουν προκαλέσει βαθουλώματα και μετατοπίσεις που δυσκολεύουν τις μετρήσεις. Ο ναός χτίστηκε σε μία μόνο περίοδο κατασκευής.Προφανώς ολόκληρος ο στερεοβάτης έχει μετατοπιστεί κάπως ως αποτέλεσμα των διαφόρων σεισμών. Μπορεί κανείς να υποθέσει ότι ολόκληρη η αρχαία αρχιτεκτονική παρουσίαζε κάπως μπαρόκ, νεότερες μορφές που ήταν δημοφιλείς στη Μικρά Ασία κατά την ελληνιστική περίοδο.Δεδομένου ότι ο ναός δεν ήταν ιδιαίτερα καλά θεμελιωμένος και η κάτοψη μετατοπίστηκε ως αποτέλεσμα καταστροφικών σεισμών, οι αρμοί ήταν ανοιχτοί στα περισσότερα σημεία.Μόνο τρία θραύσματα της ζωφόρου του τρίγλυφου έχουν σωθεί. Όμως το πίσω μέρος της ζωφόρου όπως αποδεικνύουν οι τρύπες του πείρου στο εσωτερικό του επιστυλίου αλλά και οι αγκύλες ήταν φτιαγμένο από μάρμαρο μέχρι την κορυφή.Οι υδρορροές έφταναν μέχρι τα τελευταία κεφάλια λιονταριών και στις δύο άκρες των μακριών πλευρών του ναού. αυτά ήταν προσαρτημένα πάνω από τον άξονα των γωνιακών στηλών. Είναι βέβαιο ότι πάνω από κάθε άξονα στήλης ήταν τοποθετημένη μια κεφαλή λιονταριού.Η κατασκευή είναι ελληνιστική σε όλη της την εμφάνιση, οι κίονες είναι αρκετά λεπτοί, ελαφρώς κωνικοί με κιονόκρανο που δεν προεξέχει πολύ.Τα θεμέλια των κατασκευών που συνδέονται με τον ναό Α σώζονται αριστερά και δεξιά της πρόσοψής του. Ορισμένοι από τους λίθους φέρουν ελληνικά έργα. Χωρίς βαθύτερες ανασκαφές, λίγα μπορούν να ειπωθούν με βεβαιότητα για αυτά τα σημαντικά λείψανα: το ανατολικό ορθογώνιο, περίπου 6.500μ. τετράγωνο, πιθανότατα στήριζε ένα μεγαλύτερο μνημείο, το οποίο σε αυτή την ψηλή, εκτεθειμένη θέση πρέπει να ήταν ορατό από μακριά. το μικρότερο προς τα δυτικά είναι επίμηκες και ίσως χρησίμευε ως βάση για πάγκο.

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ

Στον Πρόναο του ναού χτίστηκε το Μεσαίωνα μια μικρή βυζαντινή εκκλησία Ο προσανατολισμός της προς τα ανατολικά καθορίζεται από την κάτοψη του Ναού Α και ευθυγραμμίζεται ακριβώς με τον εγκάρσιο άξονά του. Το παρεκκλήσι σχημάτιζε ένα επίμηκες ορθογώνιο με αντίστοιχα μικρότερο νάρθηκα στα δυτικά. Ο επίμηκης σηκός κατέληγε στα ανατολικά με μια μικρή αψίδα, η οποία ήταν στρογγυλή εσωτερικά και πολυγωνική εξωτερικά.Το δάπεδο του παρεκκλησίου σχηματίστηκε από τις μαρμάρινες πλάκες του αρχαίου πρόναου που σώζονταν ακόμη επί τόπου.Η εκκλησία δεν περιείχε στύλους. Το κτήριο ήταν πιθανότατα θολωτό, καθώς ο τοίχος του είναι παχύτερος στα βόρεια από ό,τι στο νότο, όπου ο τοίχος της πόρτας του ναού παρείχε ένα αποδεδειγμένο στήριγμα για τον θόλο.Η διακόσμησή του και η τοιχογραφία του δεν φαίνεται να επιτρέπουν ακριβή χρονολόγηση του ναού με βάση τις σύγχρονες γνώσεις της βυζαντινής τέχνης.Η εκκλησία κατεδαφίστηκε κατά τις ανασκαφές. Γύρω του είχε δημιουργηθεί ένας μικρός οικισμός, καθώς στο επάνω πεζούλι βρίσκονταν ακόμη τα ερείπια κάποιων όψιμων κτισμάτων. Η αρχιτεκτονική τους είναι άγνωστη. Μάλλον χτίστηκαν από τους ίδιους ανθρώπους που καθαγίασαν την εκκλησία. Ήταν μόνο ελαφρά σημειωμένα στην κάτοψη για να μην διαταραχθεί η σαφέστερη δυνατή επισκόπηση του αρχαίου σχεδιασμού της επάνω βεράντας. Γύρω από την εκκλησία βρέθηκαν επίσης μεσαιωνικοί τάφοι.

Σύμφωνα με τα παραπάνω η βυζαντινή εκκλησία μπορεί να είχε σύντομη διάρκεια ζωής. Τον 5ο-6ο αιώνα, ίσως μετά το 469 μ.Χ στο δάπεδο του αρχαίου ναού ιδρύθηκε η παλαιοχριστιανική εκκλησία και μπορεί να καταστράφηκε από σεισμό, πιθανώς το 554 μ.Χ. 

Στις αρχές του 13ου αιώνα μ.Χ [1250-1260] μαρτυρείται η ίδρυση της Παναγιάς Ταρσού η οποία ανήκε ως μετόχι στο Μοναστήρι της Πάτμου. Γύρω της υπήρχε χριστιανικός οικισμός με τάφους που προφανώς καταστράφηκε μαζί με την εκκλησία το 1493 μ.Χ. Τον 18ο-19ο αιώνα η περιοχή ήταν ένα οθωμανικό περιβόλι που ερειπώθηκε.

Γεωδίφης

Πηγές:

1.Kos-R.Herzog,1932

2.Ιστορία των σεισμών της Κω, 2018-2023

3.Ασκληπιείο Κω, η γεωλογία του ιερού χώρου

https://geogeodifhs.blogspot.com/2019/03/blog-post24askepiokos.html

4.Το Ασκληπιείο της Κω-Δ.Μποζνάκης,2014

5.Lo Hestiatorion dell'Asklepieion di Kos- Monica Livadiotti,2013

6.Χάρη Κάντζια, αρχαιολόγος της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας Δωδεκανήσου

7.Παιδί της Ρέας, τριλογία

8.Το Ασκληπιείο της Κω-Ιακ.Ζαρράφτης,1912

9.Αρχεία L.Morricone-L.Laurenzi,saia

10.Ένα φωτογραφικό ταξίδι στο Ασκληπιείο Κω [1901-2014]

https://geogeodifhs.blogspot.com/2019/12/1901-2014.html

11.Geometric Analysis of Temple A of the Asklepieion at Kos-J.R.Senseney,2007

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

Ο μεγαλύτερος ναός της αρχαιότητας του Ασκληπιού, στην Κω, φτιάχτηκε για να ξεπεράσει τον ομώνυμο της Επιδαύρου. Έχει μοναδικά γεωμετρικά, μαθηματικά, αστρονομικά χαρακτηριστικά, με το Πυθαγόρειο τρίγωνο ως βάση του σχεδίου και τις καμπύλες ως κύκλους όπως σωστά απέδειξε ο Κ.Καραθεοδωρή, ευθυγραμμισμένος με τον Αστερισμό του Κόρακα σε ένα ανήσυχο γεωλογικά τόπο πάνω σε ενεργό ρήγμα. Κάτω η γεωμετρία του ναού σύμφωνα με τον J.R.Senseney.

Το Ρήγμα του Ασκληπιείου, το ιερό δάσος από κυπαρίσσια αφιερωμένο στον Απόλλωνα Κυπάρισσο και ο Μέγας ναός του Ασκληπιού.

Την φωτογραφία έστειλε ο  R.Herzog στην Γερμανία όπου μεταξύ άλλων γράφει « ο Μέγας ναός του Ασκληπιείου Κω», 23 Οκτώβρη 1903.

Ο δωρικός ναός του Ασκληπιού της Κω σε αναπάρασταση της Ιταλίδας  M.Livadiotti, 2006.

Μαρμάρινο μέλος από κίονα του Ναού Α του Ασκληπιού, του ψηλότερου άνδηρου.Ασκληπιείο Κω,1903.

Ο ναός του Ασκληπιού κατά τους Herzog-Schazmann.

Η Αγία Τράπεζα της Παναγιάς Ταρσού στον Μέγα ναό του Ασκληπιού.

Ασκληπιείο Κω, γύρω στο 1936. Το δεύτερο άνδηρο που οδηγούσε στον Μέγα ναό του Ασκληπιού, θέα από βορειοδυτικά της σκάλας και η ημικυκλική εξέδρα που έφερε το άγαλμα της Νίκης κατά τον Ιάκωβο Ζαρράφτη, πριν από την αποκατάσταση του αρχαίου μνημείου από τους Ιταλούς αρχαιολόγους και μηχανικούς.

Η Αγία Τράπεζα της βυζαντινής εκκλησίας από δωρικό κίονα της αρχαίας στοάς, κιονόκρανο βυζαντινό και πλάκα από πάνω τους.Από Herzog-Schazmann,1932.

Στο μάρμαρο που βρίσκεται πάνω από τον Μέγα ναό του Ασκληπιού έχει χαραχτεί η λέξη IC.XC- Ιησούς Χριστός και πάνω σε αυτό υπάρχει μια μαρμάρινη πλάκα που σχηματίζει Αγία Τράπεζα. Ο σφόνδυλος κίονα από κωακό μάρμαρο κάτω από το κιονόκρανο της τράπεζας είναι από την Πάνω στοά του 1ου άνδηρου, ενώ το πάνω κιονόκρανο με το επίθημα είναι ιωνικό [Φωτογραφίες-Κ.Κωστογλάκη, 2021].