Η προέλευση της γραφής στο Αιγαίο;

Δύο αποτυπώματα σφραγίδων που ανακαλύφθηκαν σε ένα ελληνικό νησί αλλάζουν όλα όσα γνωρίζουμε για την προέλευση της γραφής στο Αιγαίο.

Μια ομάδα αρχαιολόγων ανακαλύπτει δύο σφραγίδες 4.500 ετών στη Θηρασία, οι οποίες θα μπορούσαν να αποτελέσουν ένα βασικό βήμα προς τη γέννηση της γραφής στην Εποχή του Χαλκού.

Στο μικρό νησί Θηρασία , ένα από τα ηφαιστειακά νησιά της Σαντορίνης στο αρχιπέλαγος των Κυκλάδων, μια ομάδα ερευνητών ανακάλυψε δύο αποτυπώματα σφραγίδων που μπορεί να αλλάξουν όλα όσα γνωρίζουμε για την προέλευση της γραφής στο Αιγαίο .

Βρέθηκαν στη θέση Κοίμηση , η οποία χρονολογείται περίπου 4.500 χρόνια πριν , και παρέχουν στοιχεία που αποδεικνύουν ότι οι κάτοικοι της περιοχής πειραματίζονταν ήδη με τη χρήση οργανωμένων συμβόλων, πιθανώς για επικοινωνιακούς σκοπούς, πολύ νωρίτερα από ό,τι πιστευόταν προηγουμένως.

Το εύρημα αποτελείται από τη λαβή ενός μεγάλου αποθηκευτικού πιθαριού που ανακάλυψαν αρχαιολόγοι σε ένα δωμάτιο ενός οικισμού της Εποχής του Χαλκού. Είναι αξιοσημείωτο ότι το θραύσμα κεραμικής διατηρεί δύο ξεχωριστές σφραγίδες που σφραγίστηκαν πριν από την καύση του πιθαριού. Οι ερευνητές τις ονόμασαν THS.1 και THS.2.

Λεπτομέρεια από το πρώτο αποτύπωμα σφραγίδας THS.1. Από: K. Sbonias et al. / V. Papazikou

Η πρώτη σφραγίδα, THS.1, απεικονίζει μια σειρά από αφηρημένα σύμβολα ευθυγραμμισμένα σε τρεις σειρές σαν να σχηματίζουν κάποιο είδος επιγραφής. Μερικά από αυτά τα σύμβολα μοιάζουν με φύλλα, σπείρες ή άλλα σχήματα, αλλά οι ερευνητές δεν γνωρίζουν ακόμη την ακριβή τους σημασία. Είναι διατεταγμένα σε σειρά, γεγονός που οδηγεί τους ειδικούς να πιστεύουν ότι μπορεί να αποτελούν μια πρώιμη προσπάθεια μετάδοσης πληροφοριών - ίσως ονόματα που υποδεικνύουν την ιδιοκτησία των αγαθών ή κάποιο άλλο παρόμοιο είδος μηνύματος.

Η δεύτερη σφραγίδα, THS.2, έχει πιο διακοσμητικό στυλ, με γεωμετρικά μοτίβα τυπικά της κυκλαδικής τέχνης της εποχής, όπως τρίγωνα και μαιάνδρους. Το σχέδιο είναι παρόμοιο με αυτό άλλων σφραγίδων που βρέθηκαν στα ελληνικά νησιά και μπορεί να είχε πιο διακοσμητική ή αναγνωριστική χρήση.

Η προέλευση της γραφής στο Αιγαίο;

Οι πρώτες γνωστές μορφές γραφής στην περιοχή, όπως τα κρητικά ιερογλυφικά ή η Γραμμική Α , εμφανίστηκαν γύρω στο 2000 π.Χ. Ωστόσο, αυτές οι σφραγίδες από τη Θηρασία έχουν χρονολογηθεί μεταξύ 2700 και 2300 π.Χ. , επομένως θα μπορούσαν να είναι ο χαμένος κρίκος σε αυτή τη διαδικασία - ή τουλάχιστον μία από αυτές.

Η μεταγενέστερη εμφάνιση σφραγισμένων λαβών στην Κρήτη υποστηρίζει περαιτέρω τη μη κρητική προέλευση του πιθαριού με την τυπωμένη σφραγίδα από τη Θηρασία, όπως υποδεικνύεται από την πετρογραφική ανάλυση , λένε οι ερευνητές, οι οποίοι επαναλαμβάνουν επίσης ότι δεν πρόκειται για σωστή γραφή , αν και η τακτική διάταξη των συμβόλων στο THS.1 θυμίζει μεταγενέστερα συστήματα και ακόμη και ορισμένα σύμβολα μοιάζουν με αυτά που χρησιμοποιήθηκαν σε μεταγενέστερες κρητικές σφραγίδες.

Πιστεύουν όμως επίσης ότι η χρήση μιας πολύπλευρης σφραγίδας με τρεις χαραγμένες πλευρές είναι ασυνήθιστη για την εποχή, επομένως όποιος τη χρησιμοποίησε πιθανότατα προσπαθούσε να μεταφέρει κάτι πιο περίπλοκο από ένα απλό σήμα ιδιοκτησίας.

Λεπτομέρεια του αποτυπώματος σφράγισης THS.2 και σύγχρονου καλουπιού που δείχνει το κατοπτρικό σχέδιο της αρχικής επιφάνειας σφράγισης. Από: K. Sbonias et al. / V. Papazikou.

Οι επιστημονικές αναλύσεις αποκάλυψαν ότι το βάζο δεν ήταν τοπικό, αλλά ότι ο πηλός πιθανότατα προερχόταν από το νησί της Νάξου, αποτέλεσμα εμπορίου μεταξύ νησιών, επομένως μπορεί να ήταν ετικέτα από τον παραγωγό ή σημάδι κύρους ή εξουσίας - σαν ένα είδος αρχαίου λογότυπου που να προσδιορίζει την προέλευσή του.

Αν και οι ερευνητές δεν έχουν βρει περισσότερα βάζα με τις ίδιες σφραγίδες, το γεγονός ότι χρησιμοποιήθηκαν δύο διαφορετικά, το ένα ίσως «με μορφή κειμένου» και το άλλο διακοσμητικό, υποδηλώνει ένα πιο εξελιγμένο σύστημα για την εποχή από ό,τι πιστευόταν προηγουμένως.

Μια σφραγίδα με μια επιγραφή και το αποτύπωμά της στη λαβή ενός πιθαριού θα μπορούσε να χρησίμευε για να κάνει ένα συγκεκριμένο πιθάρι αναγνωρίσιμο, εκπληρώνοντας τη λειτουργία της αναγνώρισης του προσώπου ή της αρχής στην οποία ανήκε. Συγκεκριμένα, στο πιθάρι της Θηρασίας, το αποτύπωμα που «διαβάζεται» πιο καθαρά  στο πάνω μέρος της λαβής, είναι το THS.1, γεγονός που υποδηλώνει ότι η θέση και η ορατότητα αυτού του συγκεκριμένου αποτυπώματος ήταν σκόπιμες , εξηγούν.

Συμπερασματικά , καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι, αν και τα στοιχεία από την Κοίμηση στη Θηρασία δεν υποστηρίζουν την ύπαρξη ενός πρωτο-συστήματος γραφής στο Αιγαίο κατά την Εποχή του Χαλκού, αναδεικνύουν τα γεγονότα που σχετίζονται με τη διαμόρφωση της γραφής, ιδιαίτερα σε σχέση με τη χρήση των σφραγίδων ως το πρώτο μέσο για την εμφάνιση της πρώιμης γραφής στο Αιγαίο .

Γεωδίφης με πληροφορίες από την σελίδα labrujulaverde

Sbonias K, Tzachili I, Kordatzaki GS. Early Bronze Age seal impressions from Therasia: new evidence for seal use in the Cyclades and the emergence of script in an Aegean context. The Annual of the British School at Athens. doi:10.1017/S0068245425000024

https://www.labrujulaverde.com/en/2025/06/two-seal-impressions-discovered-on-a-greek-island-change-everything-we-know-about-the-origins-of-script-in-the-aegean/