Η αιφνιδιαστική στροφή της σοβιετικής πολιτικής για τα Δωδεκάνησα, Ιούνιος 1946

«Το πρόβλημα με τις ελεύθερες εκλογές είναι ότι ποτέ δεν ξέρεις πώς θα εξελιχθούν»Vyacheslav Molotov, πορτρέτο του από την Προεδρική Βιβλιοθήκη των ΗΠΑ.

O λαός της Φινλανδίας ήταν αυτός που επινόησε το όνομα για τις αυτοσχέδιες βόμβες γνωστές ως μολότοφ, μια απλή εμπρηστική συσκευή που προορίζεται για την έναρξη πυρκαγιάς ή σύγκρουσης. Όταν οι σοβιετικές δυνάμεις επιτέθηκαν στη Φινλανδία το 1939, ο Vyacheslav Molotov ισχυρίστηκε ότι τα πολεμικά αεροπλάνα μετέφεραν τρόφιμα στη χώρα από αέρος και όχι βόμβες. Οι Φινλανδοί απάντησαν βαφτίζοντας τις βόμβες «τα ψωμιά του Μολότοφ» και προσφέρθηκαν να τις συνοδεύσουν με ποτά ή κοκτέιλ.

Είναι γνωστό ότι ο Στάλιν και ο Τσώρτσιλ, κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, προσπάθησαν να δελεάσουν την Τουρκία προσφέροντάς της ορισμένα παράκτια νησιά στο Αιγαίο, προκειμένου να την πείσουν να πολεμήσει στο πλευρό των Συμμάχων ή τουλάχιστον να παραμείνει αυστηρά ουδέτερη. Επιπλέον, ο Στάλιν είχε συνδέσει το ζήτημα των Δωδεκανήσων με την Τρίπολη (σημερινή Λιβύη), για την οποία η Σοβιετική Ένωση είχε υποβάλει αίτημα να της ανατεθεί η εντολή. Αλλά, σε μια απροσδόκητη τροπή της πολιτικής, η Σοβιετική Ένωση συναίνεσε στην παραχώρηση των Δωδεκανήσων στην Ελλάδα, στη συνάντηση των Υπουργών Εξωτερικών που προετοίμαζαν τη Διάσκεψη Ειρήνης του Παρισιού. Η δήλωση έγινε στις 27 Ιουνίου 1946 από τον Υπουργό Εξωτερικών Βιατσεσλάβ Σκριάμπιν, γνωστότερο ως Μολότοφ, με μοναδικό όρο την αποστρατιωτικοποίηση των νησιών. Έτσι, πριν καν συγκληθεί η Διάσκεψη Ειρήνης, το ζήτημα των Δωδεκανήσων είχε πάρει ευνοϊκή τροπή για την Ελλάδα μετά από ένα σκληρό παζάρι.

«Η ιστορία αναφέρει πώς το δημιουργηθέν αδιέξοδο έληξε με τη δήλωση του σοβιετικού υπουργού Β.Μολότοφ ,πως η τότε ΕΣΣΔ δεν θα είχε αντίρρηση να δοθούν τα νησιά στην Ελλάδα. Η μεταστροφή της ΕΣΣΔ παραμένει μυστήριο ,όσο και διεξάγεται έρευνα, που  ανέκαθεν συνιστώ ενθέρμως στα αρχεία του ρωσικού πλέον υπουργείου εξωτερικών ,που εύχομαι να είναι πια προσβάσιμα. Εικάζω πώς ο λόγος έγκειται στην αυξανόμενη δυσαρέσκεια της ΕΣΣΔ προς τον Τίτο, που εκδήλωνε τάσεις απεξάρτησης από τη Μόσχα» αναφέρει ο καθηγητής Αχιλλέας Κουτσουράδης.

Ποιος ήταν ο Βιατσεσλάβ Μιχαήλοβιτς Μολότοφ;

Ο Vyacheslav Molotov [1890 - 8 Νοεμβρίου 1986] ήταν Σοβιετικός πολιτικός, διπλωμάτης ο οποίος αποτέλεσε ηγετική φυσιογνωμία στην κυβέρνηση της Σοβιετικής Ένωσης από τη δεκαετία του 1920 έως τη δεκαετία του 1950, ως ένας από τους στενότερους συμμάχους του Ιωσήφ Στάλιν. 

Ο Μολότοφ διετέλεσε Πρόεδρος του Συμβουλίου των Λαϊκών Επιτρόπων (επικεφαλής της κυβέρνησης) από το 1930 έως το 1941 και Υπουργός Εξωτερικών από το 1939 έως το 1949 κατά την εποχή του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, και ξανά από το 1953 έως το 1956. Αποτέλεσε ένα σημαντικό παράγοντα του οποίου η θετική συγκατάθεση συνέβαλε τα μέγιστα για την επιστροφή της Δωδεκανήσου στη μητέρα Ελλάδα.

Τα Δωδεκάνησα βρίσκονταν υπό ιταλικό έλεγχο κατά την περίοδο της πολιτικής δράσης του Μολότοφ

Ενώ ο Μολότοφ ήταν εξέχουσα προσωπικότητα στην εξωτερική πολιτική και διπλωματία της Σοβιετικής Ένωσης, ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, οι δηλώσεις του επικεντρώνονταν κυρίως σε ζητήματα που σχετίζονταν άμεσα με τα σοβιετικά συμφέροντα και το ευρύτερο γεωπολιτικό τοπίο της εποχής, όπως το Σύμφωνο Μολότοφ-Ρίμπεντροπ. Τα Δωδεκάνησα δεν αποτελούσαν σημαντικό σημείο διαμάχης ή συζήτησης για τη Σοβιετική Ένωση εκείνη την εποχή.

Οι ελληνικές κυβερνήσεις αναγκάστηκαν να δώσουν έναν δύσκολο διπλωματικό αγώνα προκειμένου να διασφαλίσουν τη μόνιμη και επίσημη ενσωμάτωση των Δωδεκανήσων στο Ελληνικό Κράτος. Η τύχη των νησιών τυπικά συνδεόταν με το ευρύτερο πεδίο των ειρηνευτικών διαπραγματεύσεων μεταξύ των νικηφόρων και των ηττημένων εθνών του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Ωστόσο, πολιτικά, εξαρτιόταν από την εύθραυστη ισορροπία δυνάμεων και τα συμφέροντα των κύριων πρωταγωνιστών της εποχής του Ψυχρού Πολέμου, τα οποία μόλις έρχονταν στο προσκήνιο. Από το τέλος του πολέμου μέχρι το καλοκαίρι του 1946, η Ελλάδα αντιμετώπιζε συνεχώς αναβλητικότητα και αόριστες υποσχέσεις εκ μέρους των νικηφόρων δυνάμεων σχετικά με το ζήτημα των Δωδεκανήσων. Ένα σημείο καμπής επιτεύχθηκε κατά τη Διάσκεψη των Υπουργών Εξωτερικών της Αγγλίας, της Γαλλίας, των ΗΠΑ και της ΕΣΣΔ στις 27 Ιουνίου 1946 στο Παρίσι. Κατά τη διάρκεια της συνάντησης, σε μια ξαφνική αλλαγή στάσης της ΕΣΣΔ, ο Βιατσεσλάβ Μολότοφ ήρε τις επιφυλάξεις του, σύμφωνα με τις οποίες το καθεστώς των νησιών συνδεόταν με αυτό του Πορθμού και των πρώην ιταλικών αποικιών. Ο δρόμος προς την ένωση ήταν πλέον ανοιχτός.

Η είδηση ​​έγινε δεκτή με ενθουσιασμό και γέμισε με αισιοδοξία την ελληνική αντιπροσωπεία στη Διάσκεψη Ειρήνης του Παρισιού. Στο Παρίσι, στις 21 Σεπτεμβρίου 1946, εγκρίθηκε ομόφωνα η Ένωση των Δωδεκανήσων με την Ελλάδα. Παρ' όλα αυτά, οι υπόλοιπες αξιώσεις που είχε θέσει το ελληνικό κράτος κατά τη Διάσκεψη, σχετικά με τη Βόρεια Ήπειρο, τα ελληνοβουλγαρικά σύνορα και το ύψος των πολεμικών αποζημιώσεων, δεν ικανοποιήθηκαν. Ορισμένα ζητήματα παρέμειναν ανοιχτά όσον αφορά τα Δωδεκάνησα, όπως η ακριβής οριοθέτηση των συνόρων της περιοχής και ο βαθμός αποστρατιωτικοποίησης, καθώς και η τύχη της περιουσίας του ιταλικού κράτους και των εποίκων. Η Συνθήκη Ειρήνης υπογράφηκε στο Παρίσι στις 10 Φεβρουαρίου 1947, ενώ το Υπουργείο Εξωτερικών ανακοίνωσε ότι η διαδικασία παραχώρησης της διοίκησης στις ελληνικές αρχές θα ξεκινούσε αμέσως. Η Ελλάδα επικύρωσε τη Συνθήκη στις 22 Οκτωβρίου 1947 και ενέκρινε επίσημα την Ένωση στις 9 Ιανουαρίου 1948, μεταφέροντας αναδρομικά την έναρξη ισχύος της στις 28 Οκτωβρίου 1947, σε μια συμβολική χειρονομία.

Η απόφαση  των υπουργών Εξωτερικών  των Μεγάλων Δυνάμεων για την  παραχώρηση της Δωδεκανήσου στην Ελλάδα

Στις 25 Απριλίου του 1946 συνήλθε στο Παρίσι το Συμβούλιο των Υπουργών Εξωτερικών των τεσσάρων Μεγάλων Δυνάμεων (ΗΠΑ, ΕΣΣΔ, Βρετανίας, Γαλλίας), για να καταρτίσει τα σχέδια των Συνθηκών Ειρήνης με την Ιταλία, Βουλγαρία, Ρουμανία, Ουγγαρία, Φινλανδία και Αυστρία. Οι εργασίες διεξήχθηκαν σε δυο φάσεις. Η πρώτη από 25 Απριλίου μέχρι 16 Μαΐου και η δεύτερη από 15 Ιουνίου μέχρι 4 Ιουλίου. Κατά τη δεύτερη φάση, ως τις 27 Ιουνίου καμιά πρόοδος δεν είχε σημειωθεί. 

Ξαφνικά, όμως, εκείνη την ημέρα συνέβηκε κάτι απροσδόκητο που αφορούσε τις ελληνικές διεκδικήσεις. Ο Αμερικανός Υπουργός των Εξωτερικών Byrnes πρότεινε στους συναδέλφους του: «Η συνεδρίαση θα τελειώσει καλά αν διακανονιζόταν και το θέμα των Δωδεκανήσων». Με έκπληξη ακούστηκε ο Ρώσος συνάδελφός του Molotov να απαντά: «Η Σοβιετική Αντιπροσωπεία δεν έχει αντίρρηση». 

Ο Άγγλος Υπουργός Bevin δεν μπορούσε να πιστέψει και ρώτησε: «Δηλαδή ο κ. Μολότοφ θέλει να πει ότι συμφωνεί να δοθούν τα Δωδεκάνησα στην Ελλάδα;» Και ο Μολότοφ απάντησε: «Μάλιστα, αυτή είναι η έννοια των λόγων μου». Και τότε ο Byrnes θα αναφωνήσει: «Αφήστε μου ένα ή δύο λεπτά της ώρας να συνέλθω!». Έτσι η Ελλάδα ανάμεσα στη δίνη των αλληλοσυγκρουόμενων συμφερόντων των δυο κυρίως Μεγάλων Δυνάμεων (Αμερικανών και Σοβιετικών) αποκτούσε επιτέλους τα Δωδεκάνησα.

Αυτή η πιο πάνω στιχομυθία είναι η μόνη επίσημη γραπτή μαρτυρία, που  είδε μέχρι σήμερα το φως της δημοσιότητας εκ μέρους  του ενός από   τους πρωταγωνιστές εκείνους, του Αμερικανού Υπουργού των Εξωτερικών Byrnes. ( Βλ.  James F. Byrnes,  Cartes sur table (speaking frankly), New York 1947, σελ.  260 - 261.)   

Πού  οφειλόταν  η αιφνιδιαστική στροφή της σοβιετικής πολιτικής υπέρ των ελληνικών δικαίων δεν έγινε  επίσημα  γνωστό. Σίγουρα, όμως, εξισορροπούσε τα συμφέροντα των δυο Υπερδυνάμεων και τη σφαίρα επιρροής τους στην περιοχή των Βαλκανίων και της Ανατολικής Μεσογείου. 

Η απόφαση αυτή των Υπουργών των Εξωτερικών θα εγκριθεί στη Διάσκεψη  Ειρήνης του Παρισιού στις 10 Φεβρουαρίου του 1947 και θα κυρωθεί από τις Μεγάλες Δυνάμεις στη Νέα Υόρκη, για να επακολουθήσει αργότερα η προσάρτηση των Δωδεκανήσων στην Ελλάδα.

Γεωδίφης 

Πηγές:

1. Ιστορία της Νήσου Κω, Β.Χατζηβασιλείου,1990

2.https://foundation.parliament.gr/en/diplomatic-front-1946-1947

3.Πως προέκυψε η 7η Μαρτίου ως χρονικό σύμβολο, άρθρο του Αχιλλέα Κουτσουράδη

https://geogeodifhs.blogspot.com/2021/03/7.html

4. https://www.prlib.ru/en/item/1293313, Προεδρική Βιβλιοθήκη ΗΠΑ

5.The history of the Molotov cocktail

https://www.nationalgeographic.com/history/article/history-of-the-molotov-cocktail