Αναζητώντας τον Ωρομέδοντα και τον Πρίωνα στην αρχαιότερη οροσειρά της Ελλάδας;

«Ὥς μοι καὶ τέκτων μέγ᾽ ἀπέχθεται, ὅστις ἐρευνῇ ἶσον ὄρευς κορυφᾷ τελέσαι δόμον Ὠρομέδοντος,καὶ Μοισᾶν ὄρνιχες, ὅσοι ποτὶ Χῖον ἀοιδόν ἀντία κοκκύζοντες ἐτώσια μοχθίζοντι.». Θεόκριτος, Θαλύσια του 3ου αιώνα π.Χ.

Στην φωτογραφία τμήμα από την πριονοειδή οροσειρά της Κω, την δεκαετία του ΄30.

Η ψηλότερη κορυφή της αρχαιότερης οροσειράς της Ελλάδας σύμφωνα με τα απολιθώματα της, έχει πανάρχαια ονόματα που έχουν σταματήσει από καιρό να χρησιμοποιούνται. 

Από την δεκαετία του ΄20 πρώτος ο Ιταλός γεωλόγος και εξερευνητής A.Desio έχει ανακαλύψει τις αρχαιότερες μορφές ζωής της χώρας μας στην οροσειρά του Δίκαιου. 

Προϊστορικά ευρήματα , αρχαία λατομεία, λείψανα οικισμών, τοποθεσίες με τοπωνύμια από την εποχή του Ηρακλή, δεξαμενές νερού, πήλινα όστρακα μαρτυρούν έντονη ανθρώπινη δραστηριότητα στην περιοχή για τουλάχιστον 50 αιώνες. 

Ο Δίκαιος περιέχει την κορυφαία προεξοχή τον Ωρομέδοντα, ένα αρχαίο τοπωνύμιο, τουλάχιστον από τον 3ο αιώνα π.Χ, που πρέπει να επανέλθει κατά την προσωπική άποψη μου στα γεωγραφικά δρώμενα της  Κω. 

Προτείνω την διατήρηση του ονόματος της οροσειράς του Δίκαιου στο σύνολο της όπως και της βουνοκορφής του Χριστού, ωστόσο εκτιμώ ότι το Ωρομέδων πρέπει να αντικαταστήσει το σχετικά πρόσφατο Ψηλοβούνι. Επίσης πρέπει να ονομαστεί η ανώνυμη σήμερα πλαγιά της τοποθεσίας των Μαρμάρων, ως σειρά του Πρίωνα. Παρακάτω αναλύω τους λόγους που με οδήγησαν σε αυτή την προσέγγιση.

1.Ωρομέδων σημαίνει ο βασιλιάς, κυριάρχος ή προστάτης των βουνών και προφανώς αναφέρεται στην ψηλότερη κορυφή με τα 842μ σύμφωνα με μέτρηση του ΓΥΣ κατά άλλους 846, που σήμερα ονομάζεται Ψηλό βουνί [Βουνό]. 

Δίπλα του στο ναΰδριο, υπάρχει η δεύτερη ψηλότερη κορυφή με 841μ κατά το ΓΥΣ[844μ. για άλλους]  στη Μονή Σωτήρος Χριστού, ένα τοπωνύμιο που είναι μεταγενέστερο του 11ου αιώνα μ.Χ. Κάτω του τρέχει το Φαράγγι του Χριστού ένα διακριτό χαρακτηριστικό της περιοχής που ήταν γνωστό με άλλο όνομα κατά τους αρχαίους χρόνους. 

Κατά τον Μ.Παξινό το όνομα οφείλεται στον Φοίβο Απόλλωνα, αυτόν που κυβερνά τις ώρες[εποχές]. 

Ο Τάσος Καραναστάσης λέει: « δεν γνωρίζουμε άν το βουνό πήρε κατά τους χριστιανικούς χρόνους το όνομα Δίκιος ή Δίκαιος». Το βέβαιο είναι ότι δεν μαρτυρείται σε αρχαίες επιγραφές ή κείμενα παρά μόνο σε βυζαντινά γραπτά. 

Ο Εμμανουήλ Καρπαθίου αναφέρει ότι ο Δίκιος δεν έλαβε το όνομα του από το εκκλησάκι του Σωτήρος Χριστού, καθώς το τοπωνύμιο προϋπήρχε του εκκλησιδίου και ότι η μονή έλαβε το όνομα της από το όρος. 

Για τον Μιχ.Σκανδαλίδη η αρχαία αφιερωματική επιγραφή, «Πυθόκλεια Διί Σωτήρι», που αναφέρει ο Ζαρράφτης, οδηγεί στην εκτίμηση ότι υπήρχε ναός αφιερωμένος στον Δία ο οποίος συχνά  φέρεται φύλακας του δικαίου, εξάλλου η κόρη του Δίκη αποτελούσε σύνεδρο του στην απονομή της δικαιοσύνης.

Αν λάβω υπόψη την αρχαία αναφορά του Θεόκριτου, την βουνομορφολογία και τις μετρήσεις των υψομέτρων της γεωγραφικής υπηρεσίας στρατού: ο δόμος αφορά τον τρούλο δηλαδή την κάθετη τομή του εδάφους, μια γεωμορφολογική προεξοχή με και κυρίαρχα σημειακά χαρακτηριστικά. Σε αυτή την τοποθεσία στο Ψηλό Βουνό, κοντά στην Ποκού, και όχι στον Χριστό πρέπει να βρισκόταν ο αρχαίος  δόμος του Ωρομέδοντα.

Στο Λεξικό (Liddell-Scott) μέδω σημαίνει: (ἴδε ἐν τέλ.), ἄρχω, κυβερνῶ, βασιλεύω, προστατεύω, ἐν χρήσει παρ’ Ὁμ. μόνον ἐν τῷ μετοχικῷ οὐσιαστ. μέδων, οντος, ὁ, ὡς τὸ μεδέων, μεδέουσα, φύλαξ, προστάτης, ἄρχων, κύριος, Ἀργείων, Δαναῶν, Φαιήκων ἡγήτορες ἠδὲ μέδοντες, ἀρχηγοὶ καὶ προστάται τῶν Ἀργείων κτλ., ἀείποτε ἐν τῷ πληθ. ἐπὶ στρατιωτικῶν ἡγεμόνων, στρατηγῶν, Ὅμ., πλὴν ἐν Ὀδ. Α. 72, ἐπὶ τοῦ Φόρκυνος μέδων ἁλός, ἐξουσιαστής, ἄρχων τῆς θαλάσσης· οὕτω θηλ. Μέδουσα, ὡς ὄνομα τῆς Γοργόνος, Ἡσ. Θ. 276. - μεθ’ Ὅμηρον εὑρίσκομεν αὐτὸ τὸ ῥῆμα μετὰ γεν. τόπου, Κυλλάνας ὃ μέδεις, ἐπὶ τοῦ Ἑρμοῦ, Ἀλκαῖ. 2 (22)· ὃς Αἰγαίου μέδεις πρωνός, ἐπὶ τοῦ Ποσειδῶνος, Σοφ. Ἀποσπ. 341, πρβλ. Ἀριστοφ. Βάτρ. 665· ὡσαύτως ἐπὶ τοῦ Διονύσου, ὅς... μέδεις... Ἐλευσινίας Διοῦς ἐν κόλποις Σοφ. Ἀντ. 1119· - ὡσαύτως, σκῆπτρα μέδοντες, οἱ κρατοῦντες, δηλ. οἱ ἔχοντες τὴν ἐξουσίαν, Ἡλιόδ. παρὰ Φαβρ. 8. σ. 119.

2.Η αρχαία οροσειρά του Πρίωνα, από το πρίων δηλαδή το πριόνι, λόγω του πριονοειδούς σχήματος της αναφέρεται από τον Πλίνιο. Η οροσειρά γεννήθηκε από φυσικές διεργασίες  της τοπικής τεκτονικής μετά το άνοιγμα του Κεραμεικού Κόλπου.Ονομάζεται σήμερα Δίκαιος.

Ενα χρυσόβουλο του Νικηφόρου Γ΄ του Βοτανειάτου του Οκτώβρη 1079, αναφέρει:« Η νήσος η Κώς έχει τι περί αυτήν διακείμενον όρος, ό Δίκαιον εγχωρίως κέκληται, ξηρόν τε και άνικμον και διά τούτο ανθρώπων έρημον. Εν τούτω ο μοναχός Αρσένιος, ώ το επίκλην Σκηνούρης, κελλία δύο εδείματο και μοναχούς εν τούτοις απέκειρε, μεθ’ ων τους ασκητικούς ιδρώτας άχρι και τήμερον διανύειν επείγεται». Το τοπωνύμιο Δίκαιος εμφανίζεται κατά την μεσοβυζαντινή περίοδο.

Ο Πρηών[-ῶνος και ποιητ. τ. πρεών, -όνος]  είναι το προεξέχον τμήμα γης ή όρους και είναι μια λέξη που έχει αναφερθεί τόσο από τον Όμηρο[πρώονες άκροι] ,τον Ησίοδο και τον Πίνδαρο[βουβόται τόθι πρῶνες ἔξοχοι κατάκεινται Δωδώναθεν ἀρχόμενοι]. 

Το πριονοειδές σχήμα είναι ακόμη ορατό, ακόμη και από την θάλασσα, στην τοποθεσία Μάρμαρα.Συναντάται κάτω από το Ψηλό Βουνό, άρα εκτιμώ ότι κυρίαρχη ψηλότερη κορυφή είναι ο Ωρομέδοντας και όχι το του Χριστού χαμηλότερο ύψωμα  με τα 841μ. ή 844 για άλλους.

3. Εἰς τους στίχους 45 και 46 -0 Ειδυλλίου[Θαλύσια του Θεόκριτου] γίνεται λόγος περὶ ὄρος Ωρομέδοντος αναφέρει ο Ιάκωβος Ζαρράφτης ο οποίος προσπαθεί να επεξηγήσει το τοπωνύμιο της ψηλότερης κορυφής της Κω . Γράφει τα παρακάτω:

Τὸ σκοτεινὸν τοῦτο μέρος τοῦ λόγου του πολλοὺς ἔβαλεν εἰς κόπον διαφόρων εξηγήσεων. Οὐχ᾽ ἦ των ὅμως ὁ λόγος ἔχει ὑπ' ὄψιν του όρος. ονομαζόμενον δωρικῷ «Ώρομέδων».Τοῦτο καὶ ὁ σχολιαστὴς αὐτοῦ σημειεῖ, και συγγραφεύς τοῦ Υπομνήματος περὶ Κω Μ. Ο Ραγέ π.χ. πραδέχεται Οὗτος δὲ μάλιστα δίδει τοῦτο τὸ δουν εἰς τὸ βουνὸν τοῦ Προφήτ' Ηλία. Δίδει ὅμως δίκαιον εἰς τὸν ἑαυτόν του, διότι δὲν εὑρίσκει ἄλλο ὄνομα τοῦ βουνού τοῦ Προφήτ' Ἠλία, καὶ διότι ἡ Πλίνιος ονομάζει τὸ τῆς Κῶ ὄρος Πρίονα.

Αλλ' ὁ Λυκίδας μεμφόμενος τοὺς ὑπερηφάνοις καὶ ἐκτιμῶν τοῦς μετριόφρονας συνεπῶς πρὸς τα πίν μετριάφρονα λόγια του Θεοκρίτου, ὡσεὶ ὁ ποιητής ήθελε, να διδάξῃ τὴν μετριοφροσύνην ὡς ἀρεστὴν ἀρετὴν καὶ τὴν ὑπερηφάνειαν ὡς μισητὴν κακίαν, αναφέρει παράδειγμα ίσον μὲ κορυφὴν τὴν ὑψηλοτέραν τῶν ὀρέων της Κω, διὰ νὰ δώσῃ ύψος περισσότερον εἰς τό μίσος διὸ τὴν μισητάν ὑπερηφάνειαν καὶ καταστησῃ οὕτω ταύτην μισητοτέρον Ὑψηλοτέρα δὲ κορυφὴ τῆς νήσου ἦτο καὶ εἶνε τοῦ σημερινοῦ Δίκιου φέροντας τή ὄνομα ἀπό τοῦ Χριστοῦ, επονομαζόμενου Δικαίου, ἐπ᾿ ὀνόματι τοῦ ὁποίου ὑπάρχει ἱδρυμένον ἐπὶ αὐτῆς μοναστήριον παλαιόν, ὅπερ εἰκάζεται, ὅτι πρὶν ἦτο ἐπ᾽ ὀνόματι τοῦ παρὰ Κῴοις λατρευομένου ᾿Απόλλωνας, οὗ τὰ ἐπίθετα Σωτήρ, Δίκαιος καὶ Δαφνίτης παραμένουσιν ἀκουόμενα, τὸ μὲν Σωτὴρ εἰς τὴν πανηγυρικὴν ἡμέραν τῆς ἑορτῆς, τὸ δὲ Δίκαιος εἰς τὴν ἐπωνυμίαν τοῦ ὄρους, καὶ τὸ Δαφνίτης ἐπίσης εἰς τὴν ἐπωνυμίαν τόπου ὑποκάτωθεν τῆς νοτιοανατολικῆς πλευρᾶς τῆς κορυφῆς, ἐφ᾿ ἧς τὸ μοναστήριον, ὄντος μάλιστα ἄλλοτε καταφύτω ἀπὸ δάσος δαφνῶν ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστιν, αναμφιβόλως ἱερὸν ἐκείνου τότε. 

Ο Δίκαιος λοιπὸν οὗτος ὁ σημερινές ὠνομάζετο πάλαι και Ωρομέδων, καὶ διὰ τὴν κορυφὴν αὐτοῦ ὁ Λυκίδας, ὡσεὶ ἐδείκνυε ταύτην εἰς τὸν Θεόκριτον μακρόθεν, ἔλεγε, καθώς καὶ παρακάτω λέγει ὡς παράδειγμα προσόμοιον τὸν κορυφαῖον ποιητὴν ῞Ομηρον.

Ὡς δὲ σήμερον ἡ ὁροσειρά τῆς νήσοὐ ἔχει πολλὰ ὁνόματα, οὕτω καὶ τότε. Καὶ Ὠρομέδων μὲν ὠνομάζεται ο σημερινὸς Δίκιος, ὡς μέδων[προστάτης] τῶν ἄλλων ὀρέων, Πρίων δὲ όλη ὁμοῦ ἡ ὁροσειρὰ διὰ τὸ πριονοειδὲς σχῆμα αὐτῆς.

Φυσικὴ συνέπεια ὅθεν καθυποβάλλει ἡμᾶς εἰς τήν απόδοσιν τοῦ ὑπὸ τοῦ Ραγὲ ἀδίκως ἐπιδοθέντος εἰς τὴν χαμηλὴν κορυφὴν τοῦ βουνοῦ τοῦ Προφήτ᾽ Ηλία Ωρομέδοντος εἰς τὴν ὑψίστην κορυφὴν τοῦ Δίκιου, περὶ οὗ ὁ Θεόκριτος διὰ τοῦ Λυκίδου ποιεῖ λόγον.

Γεωδίφης

Πηγές:

1.Με πληροφορίες από τον Ιάκωβο Ζαρράφτη[Θαλύσια της Κω,1906], ιστοσελίδα dikaiosnet, τον Μιχ.Σκανδαλίδη  και το λεξικό Liddell-Scott

2. Παιδί της Ρέας, τριλογία

3.Dikaiosnet.gr μία σελίδα για τον Δίκαιο και τους οικισμούς του

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

Το όρος Δίκαιος από την Καρδάμαινα.

Ωρομέδων και Πρίων στην Οροσειρά του Δίκαιου. Το όνομα Δίκαιος δεν γνωρίζουμε από που προέρχεται, όμως προϋπήρχε του 1079 μ.Χ, αναγράφεται σε χρυσόβουλο του βυζαντινού αυτοκράτορα Νικηφόρου, πριν χτιστεί το εκκλησάκι του Σωτήρος Χριστού. Μπορεί να έλαβε το όνομα του τα βυζαντινά χρόνια από την αρχαία επιγραφή που αναφέρει ο Ζαρράφτης: «πυθόκλεια Διί Σωτήρι». Ο Δίας  εκτός από κορυφαίος, ύψιστος είναι και Δίκαιος. Άλλωστε κόρη του Δία ήταν η Δίκη. Στα αρχαία χρόνια η ψηλότερη κορυφή λεγόταν Ωρομέδοντας και η οροσειρά του Πρίωνα λόγω του πριονοειδούς σχήματος που παρουσιάζει στο ανάγλυφο των μαρμάρων. 

Σε χάρτη του ΓΥΣ της δεκαετίας του 70, η οροσειρά του Δικαιου με τις ψηλότερες βουνοκορφές .

Θαρσεῖν χρή ... τάχ᾽ αὔριον ἔσσετ᾽ ἄμεινον

(Θάρρος πρέπει να 'χεις ... σύντομα καλύτερο το αύριο θα είναι)

Θεόκριτος, Εἰδύλλια (4.1-4.28), 3ος αιώνας π.Χ.

Μια βουκολική σκηνή με δύο βοσκούς, τον Θύρση και τον Αίπολο.Σε πίνακα του Lodewijk Caspar Valckenaer [1715 – 1785]: η θεοκρίτεια Θύρσις ἢ ᾠδή.

Πανοραμική φωτογραφία του Δίκαιου όρους με τα τοπωνύμια, από την σελίδα http://www.dikaiosnet.gr/DIKAIOS/PanoramaFarbeOnomata.jpg