Η γεωγραφία της Αρχαίας Αγοράς Κω

Η Αγορά της Κω του 2ου αιώνα μ.Χ [Balage Balogh] και του 4ου αιώνα π.Χ,  κάτω .

Θεωρείται μία από τις μεγαλύτερες αγορές του αρχαίου κόσμου,είναι ιωνικού τύπου.Οι Ιταλοί την λέγανε Piccola Roma, δεν είχαν άδικο καθώς η αρχαιολογική ζώνη που βλέπουμε σήμερα είναι μόνο ένα μικρό μέρος από την αρχαία αγορά του 4ου αιώνα π.Χ.Πλήγηκε από τους ισχυρότατους σεισμούς του 199/198 π.Χ,1ου αιώνα π.χ,139μ.Χ, 334μ.Χ, 469μ.Χ και 554 μ.Χ πριν οριστικά χαθεί.Πάνω της τον 14-15ο αιώνα χτίστηκε η Χώρα και το μεσαιωνικό τείχος τα οποία με την σειρά τους βρέθηκαν αντιμέτωπα με τον μέγιστο του 1493μ.Χ.Ο χώρος ανασκάφηκε από Ιταλούς αρχαιολόγους L. Laurenzi και L.Morricone, αρχικά τη δεκαετία του 1920 και αργότερα μετά τον Μεγάλο Σεισμό του 1933. Μόλις ολοκληρώθηκαν οι ανασκαφές, ακολούθησαν αναστηλωτικές εργασίες. Μετά από τον B ́ Παγκόσμιο Πόλεμο η ελληνική Αρχαιολογική Υπηρεσία και ξένες σχολές διεξήγαγαν συμπληρωματικές έρευνες. Σύμφωνα με το Google Earth Pro έχει περίμετρο 800,97μ. και εμβαδόν 35.614 τετρ.μετρ.

23. ΑΓ.ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ

Τα ελληνιστικά πορνεία της Αφροδίτης της Συνοικίας του Λιμανιού και ο Άγιος Δημήτριος της μεσαιωνικής Χώρας που αργότερα κατεδαφίστηκε από τους Ιταλούς για να αναδειχτεί ο Ναός του Ηρακλή του Καλλίνικου του 3ου αιώνα π. Χ που κρυβόταν για 11 αιώνες από κάτω. Στο βάθος η Πύλη του Αγίου Νικολάου με το ορειχάλκινο άγαλμα και η μεσαιωνική Οικία Sans στο βόρειο τμήμα του πρώην μεσαιωνικού τείχους της πόλης, γύρω στο 1937- 4 χρόνια μετά από τον καταστροφικό σεισμό.

22. ΣΥΝΟΙΚΙΑ ΤΟΥ ΛΙΜΑΝΙΟΥ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΑ ΑΓΟΡΑ

Το αρχαίο και το μεσαιωνικό τείχος, η Αρχαία Αγορά και η Συνοικία υου Λιμανιού. Φωτογραφία της δεκαετίας του ΄20.

21. ΤΑΦΟΣ ΤΟΥ ΑΝΤΩΝΑΚΗ ΠΑΝΤΕΛΟΓΛΟΥ

Ο τάφος του μεγάλου ευεργέτη και ξεχασμένου σήμερα Αντωνάκη  Παντέλογλου βρίσκεται μέσα στο αρχαίο τείχος της πόλης . Ο Παντέλογλου πρόσφερε τεράστια ποσά από την περιουσία του για να φτιάξει το διώροφο Παρθεναγωγείο το 1872 στην αυλή του Αγ.Νικολάου, το πρώτο νοσοκομείο της Κω το 1879 στην εκκλησία του Σταυρού όπου στεγάστηκε αργότερα το Ιπποκράτειο Ημιγυμνάσιο,και το διώροφο Αρρεναγωγείο το 1882 απέναντι από τον Αγ.Γεώργιο.Επίσης το υπόλοιπο της περιουσίας του μετά τον θάνατο του το άφησε στην Μητρόπολη Κω για την συντήρηση των σχολικών κτιρίων.

20. ΙΕΡΟ ΤΟΥ ΗΡΑΚΛΗ

Γραφική αποκατάσταση του Ιερού του Ηρακλή Καλλίνικου του 3ου αιώνα π.Χ από βόρεια από τον Ιταλό T.Finamore,1942. Το ιερό βρισκόταν έξω από το νότιο τμήμα του αρχαίου τείχους της πόλης Κω.Για να αναδειχθεί ο αρχαίος ναός έπρεπε να γκρεμιστεί το εκκλησάκι του Αγ. Δημητρίου που βρέθηκε πάνω του μετά τις ανασκαφές των Ιταλών στην Συνοικία του Λιμανιού.

19. ΟΧΥΡΩΜΑΤΙΚΟΣ ΠΥΡΓΟΣ

Οχυρωματικός πύργος  του αμυντικού τείχους στην αρχαία αγορά της πόλης σε σχέδιο του Ιταλού σχεδιαστή T.Finamore,το 1942. Καταστράφηκε μάλλον το 139 μ.Χ από σεισμό που είχε επίκεντρο μεταξύ νότια της Ρόδου και Μεγίστης.

18 .ΑΓ.ΙΩΑΝΝΗΣ ΒΑΠΤΙΣΤΗΣ

Κολάζ φωτογραφιών, του 1936 με μία σχετικά πρόσφατη από την Συνοικία του Λιμανιού της πόλης Κω.Στην ασπρόμαυρη φωτογραφία διακρίνεται αριστερά η εκκλησία του Αγ. Ιωάννη Βαπτιστή [ο Ναύκληρος] του 15ου αιώνα που ήταν κτισμένη δίπλα στο Ιερό της Αφροδίτης και όχι πάνω του όπως μνημονεύεται από ιστορικές πηγές.Μεταφέρθηκε εκτός του αρχ/κού χώρου στο παρκάκι του Αγ.Γεωργίου μετά το σεισμό του 1933 από τους Ιταλούς μόλις τελείωσαν οι ανασκαφές.

Η Συνοικία του Λιμανιού της πόλης Κω και ο Αγ.Ιωάννης Βαπτιστής περίπου 2-3 χρόνια μετά τον σεισμό του 1933.

 17. ΑΓΙΟΙ ΑΝΑΡΓΥΡΟΙ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ;

Εδώ βρισκόταν μία ακόμη εκκλησία της προσεισμικής Χώρας σύμφωνα με ιταλικό χάρτη του 1927-1928. Πρόκειται για αταύτιστο και άγνωστο ναό μέχρι σήμερα, με διαστάσεις 9Χ5μ εκτεινόταν από δυτικά προς ανατολικά. Πιθανότατα  ήταν το εκκλησάκι των Αγίων Αναργύρων της Χώρας που αναφέρεται σε κώδικες της Ιερας Μητρόπολης του 17ου αιώνα. Δεν είναι γνωστό αν έπαθε ζημιές ή σε τι κατάσταση βρισκόταν μετά τον σεισμό του 1933. Γκρεμίστηκε από τους Ιταλούς λόγω των ανασκαφών για την ανάδειξη της αρχαίας αγοράς της πόλης.Η εικόνα των Αγ.Αναργύρων μεταφέρθηκε την δεκαετία του 30 και από τότε φυλάσσεται στο μητροπολιτικό παρεκκλήσι του Ευαγγελισμού. Ενα μαρμαρινο μέλος με σταυρό στην ρωμαική αγορά ίσως είναι από αυτό τον ναό.

16. ΒΑΠΤΙΣΤΗΡΙΟ ΤΗΣ  ΠΑΛΙΟΒΑΣΙΛΙΚΗΣ ΤΟΥ ΑΓ.ΓΕΩΡΓΙΟΥ

Βαπτιστήριο παλαιοβυζαντινό με κολυμβήθρα στα νότια της τρίκλητης βασιλικής του Αγ.Γεωργίου,μιας από τις μεγαλύτερες εκκλησίες της Μεσογείου. Συναντάται πάνω στο τμήμα της αρχαίας στοάς που περιέκλειε το ιερό του Ηρακλή, φτιάχτηκε τέλη του 5ου με αρχές 6ου αιώνα μ.X από ντόπια υλικά. Κοντά του περνούσε το ανατολικό οχυρωματικό τείχος του 4ου αιώνα π.Χ .Το βαπτιστήριο καταστράφηκε το 554 μ.Χ. Πάνω του αργότερα κατασκευάστηκαν σπίτια της μεσαιωνικής Χώρας.

15.ΑΝΑΚΥΛΩΣΗ ΑΡΧΑΙΩΝ ΥΛΙΚΩΝ;

Ανακύκλωση υλικών σε αρχαία αρχιτεκτονικά μέλη στην Συνοικία του Λιμανιού της πόλης Κω. Πως μετέτρεπαν ένα μαρμάρινο ραβδωμένο κίονα δωρικό σε πηγάδι; Εδώ είναι ένα πηγάδι που ποτέ δε ολοκληρώθηκε, όπως μας επισήμανε ο Αχιλλέας Κουτσουράδης.   

14. ΠΑΝΑΓΙΑ ΤΟΥ ΦΟΡΟΥ

Εδώ βρισκόταν η Παναγιά του Φόρου της Χώρας,ίσως από το 1572.Η εκκλησία είχε διαστάσεις 12Χ7μ., εκτεινόταν από δυτικά προς ανατολικά και εφθανε εως την είσοδο του Novavita. Ιδρύθηκε τον 16ο αιώνα επειδή οι Οθωμανοί έβαζαν πολύ ψηλούς φόρους με αποτέλεσμα οι χριστιανοί που δεν ανταποκρίνονταν στις υποχρεώσεις τους έχαναν ακόμη και την ζωή τους. Στο προαύλιο της εκκλησίας, αριστερα της φωτογραφίας, στο ψηλό κυπαρίσσι [Κυπάρισσος του Φόρου] φυλάχτηκε η εικόνα της Παναγιάς από τον Παπά Θεόφιλο [Μουζουράκη]. Η εκκλησία έπαθε ζημιές από τον σεισμό του 1933 και γκρεμίστηκε αργότερα από τους Ιταλούς στο πλαίσιο των ανασκαφών και ανάδειξης της αρχαίας πόλης. Κάτω από την Παναγιά βρέθηκαν σημαντικά αρχαία ευρήματα. Σε αυτή την θέση υπήρχε ένας άγνωστος τεράστιος ναός του 1ου αιώνα μ.Χ και η δωρική ιχθυαγορά του 4ου αιώνα π.Χ

13.ΠΡΩΤΗ ΜΗΤΡΟΠΟΛΗ;

Εδώ βρισκόταν ένας ναός της προσεισμικής Χώρας, έξω από το αρχαίο τείχος και την αγορά. Μάλλον ήταν ο πρώτος μητροπολιτικός ναός της πόλης Κω κατά  το 1773 και 1776.Ονομαζόταν Εκκλησία της Μητρόπολης  και ήταν αφιερωμένος  στην Υπεραγία Θεοτόκο.Επειδή δεν συγκέντρωνε πιστούς ο Αρχιεπίσκοπος Μελέτιος εξέδωσε εγκύκλιο που προέτρεπε παπάδες και πιστούς να εκκλησιάζονται σε αυτό. Μετά το 1800 δεν ξέρουμε τι έγινε. Αργότερα ως μητροπολιτικός ναός αναφέρεται ο Αγ.Γεώργιος, ένα εκκλησάκι που πρέπει να βρισκόταν στον χώρο του τωρινού ναού του Αρρεναγωγείου και το οποίο καταστράφηκε από τον σεισμό του 1863 από το Ρήγμα της Χάλκης. Κοντά στον ναό βρισκόταν ο παλιός Μητροπολιτικός Οίκος που έως το 1896 στέγαζε τους δεσπότες του νησιού.

12. ΕΚΚΛΗΣΑΚΙ ΚΩΝ/ΝΟΥ ΚΑΙ ΕΛΕΝΗΣ

Εκκλησάκι Κων/νου και Ελένης στην αρχαία αγορά της πόλης, δεκαετία 30;Είναι αρχές του 16ου αιώνα ή μετά τον σεισμό του 1493 μ.Χ.Υπήρξε ενοριακός το 1763, συναντάται και το 1702,1802, και το 1816 [Ανδρέας Χατζημιχαήλ]. Επαθε μικρές ζημιές από τον σεισμό του 1933 που όμως αποκαταστάθηκαν. Ο σεισμός του 2017 προκάλεσε εκτεταμένες ζημιές.

11. ΠΟΙΟΣ ΗΤΑΝ Ο ΦΡΟΝΤΙΝΟΣ;

«ἁ βουλὰ καὶ ὁ δ[ᾶμος ἀνέ]θηκαν <Σέξτον Ἰο̣>[ύλι]-

<ον Φροντεῖνον>

ἀνθύπατον, τὸν εὐεργέταν».

Τιμητική επιγραφή για τον ανθύπατο Sextus Iulius Frontinus, ενα γκουρού των υδραγωγείων. Πάνω μέρος στρογγυλής βάσης από λευκό μάρμαρο, σπασμένο στο κάτω μέρος. Βρέθηκε στην Κω - Επιγραφή του 84/5 μ.Χ.Συναντάται σήμερα στην αρχαία αγορά της Κω,κοντά στο Αφροδίσιο.Ο Frontinus [περ.40 -103 μ.Χ] ήταν εξέχων Ρωμαίος πολιτικός μηχανικός, γερουσιαστής στα τέλη του 1ου αιώνα μ.Χ. Ήταν επίσης επιτυχημένος στρατηγός υπό τους Δομιτιανούς.Ωστόσο, είναι πιο γνωστός ως συγγραφέας τεχνικών πρακτικών, ειδικά του De aquaeductu,που ασχολείται με τα υδραγωγεία της Ρώμης.Ο Frontinus περιγράφει την ποιότητα του νερού που παρέχεται από το καθένα, κυρίως ανάλογα με την πηγή τους, είτε πρόκειται για ποτάμι, λίμνη ή πηγή.Δικό του βιβλίο είναι το  Strategematicon libri iii μια συλλογή παραδειγμάτων στρατιωτικών θεμάτων από την ελληνική και ρωμαϊκή ιστορία.Μία πραγματεία για την έρευνα γης έχει αποδοθεί επίσης στον Frontinus.Μια επιγραφή στην Ιερόπολη της Φρυγίας,καθώς και μια σειρά νομισμάτων της Σμύρνης,μαρτυρεί ότι ήταν διοικητής της Ασίας γύρω στο 86 μ.Χ. Προφανώς η επιγραφή εκδόθηκε  κατά την  περίοδο της διοικησης του.Δημοσιεύθηκε στο Inscriptiones Graecae, XII. Inscriptiones insularum maris Aegaei praeter Delum, 4. Inscriptiones Coi, Calymnae, Insularum Milesiarum. - Pars I. Inscriptions Coi insulae: decreta, epistulae, edicta, tituli sacri (nos. 1-423), ed. Dimitris Bosnakis, Klaus Hallof, Kent Rigsby. Berlin and New York 2010. 

10.ΠΑΡΚΑΚΙ ΑΓ.ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΤΟΥ ΑΡΡΕΝΑΓΩΓΕΙΟΥ

Το παρκάκι με τον Αγ.Γεώργιο του Σχολείου της πόλης Κω, αριστερά της φωτογραφίας είχε κατασκευαστεί η διόρωφη Αστική Σχολή Αρρένων ή Αρρεναγωγείο το 1882 με δαπάνη του μεγάλου Κώου ευεργέτη Αντωνίου Παντελόγλου και το Αργύρειο Νηπιαγωγείο το 1902 με δαπάνη μιας ακόμη μεγάλης ευεργέτιδας της Θάλειας Παρθενιάδου στην μνήμη της κόρης της Αργυρώ. Τα κτίρια έπαθαν ζημιές εξαιτίας της ισχυρής σεισμικής δόνησης το 1933 και σήμερα δεν υπάρχουν. Ομως κάποτε εδω χτυπούσε η καρδιά των παιδιών και των δασκάλων στα τέλη του 19ου και αρχές του 20ου αιώνα.Στο χώρο αυτό έκαναν διάλειμμα τα παιδιά του παραρτήματος του Ιπποκρατείου Λυκείου την δεκαετία του 80. Το παρκάκι συναντάται εκτός της αρχαίας αγοράς ωστόσο ήταν ένας ενιαίος χώρος την μεσαιωνική περίοδο.

9. ΑΡΧΑΙΑ ΑΓΟΡΑ,ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΄60

8.ΑΓΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ

Συνοικία του Λιμανιού της Κω γύρω στο 1936. Διακρίνεται το ναύδριο του Αγ.Δημητρίου ακριβώς πάνω από τον Ναό του Ηρακλή Καλλίνικου του 2ου-3ου αιώνα π.Χ. Παρατηρείστε το υψος που βρισκόταν η χριστιανική εκκλησία. Αποθέσεις από το  τσουνάμι του Αγαθια του 554μ.Χ και φερτά υλικά κάλυψαν την τοποθεσία πριν χαθεί και πάνω της φτιαχτεί τον 17ο αιώνα μ.Χ ο Αγ.Δημήτριος. Μετά τον σεισμό του 1933  απομακρύνθηκαν τα ερείπια του Αγ.Δημητρίου για να αναδειχθεί από τους Ιταλούς ο αρχαίος ναός του Ηρακλή στο λιμάνι.

7.ΑΡΧΑΙΟΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΣ ΛΙΜΕΝΟΒΡΑΧΙΟΝΑΣ

Από δω περνούσε ο ανατολικός λιμενοβραχίονας του αρχαίου τείχους της Κω, και κατευθυνότταν στον Πλάτανο του Ιπποκράτη και το Κάστρο. Καταστράφηκε από σεισμό. Ποιό; Του 139 μ.Χ ή του 334 μ.Χ;

6.ΠΑΝΑΓΙΑ ΚΑΤΕΒΑΤΗ

«Παναγιά Κατεβατή»,το εκκλησάκι συναντάται μέσα στην Αρχαία Αγορά της πόλης Κω.Λέγεται Κατεβατή επειδή βρισκόταν χωμένο κάτω από την δυτική αυλή του προσεισμικού Μητροπολιτικού Ναού του Αγ.Νικολάου που καταστράφηκε από τον σεισμό του 1933. Ιδρύθηκε μέσα σε μια θολωτή ρωμαική αποθήκη τον 19ο αιώνα όταν το δάπεδο του σχολείου βρισκόταν τουλάχιστον 5μ. πιο ψηλά από το σημερινό επίπεδο. Τα παιδιά του σχολείου κατέβαιναν στο εκκλησάκι μέσα από μια κυκλική μικρή καταπακτή που ήταν πάνω από την καμάρα. Η ρωμαική αποθήκη καλύφθηκε από φερτά υλικά κυρίως του θηριώδους τσουνάμι του Αγαθία, του 554 μ.Χ όταν οπισθοδρομούσε. Επρεπε να γίνει η ανασκαφή των Ιταλών της δεκαετίας του ΄30 για να αποκαλυφθεί.  Περισσότερα μπορείτε να διαβάσετε ,

 https://geogeodifhs.blogspot.com/2019/09/blog-post_20.html

5. ΠΑΝΑΓΙΑ ΕΛΕΗΜΟΝΗΤΡΙΑ

Μεταξύ 16ου και 19ου αιώνα αλλά και τους νεώτερους χρόνους αρκετοί ναοί ανεγέρθηκαν πάνω στα αρχαία μνημεία της Αγοράς της πόλης Κω.Τουλάχιστον 11 εκκλησάκια υπήρχαν στην Χώρα της Κω πριν από τον καταστροφικό σεισμό του 1933. Η Παναγιά του Φόρου,του Αγ.Ιωάννη Βαπτιστή, του Αγ.Δημητρίου, του Αγ.Γεώργιου Σιγοκρεβαττά, του Αγ.Κωνσταντίνου και Ελένης, του Αγίου Νικολάου της Χώρας, της Παναγιάς Κατεβατής, της Παναγιάς Γοργοπηγής, του Αγ.Γεωργίου του Σχολείου,οι Αγ.Ανάργυροι και η πρώτη Μητρόπολη. Σε αυτή την θέση της φωτογραφίας ίσως βρισκόταν μια άγνωστη μέχρι σήμερα μικρή εκκλησία, η Παναγιά Ελεημονήτρια  της Χώρας σύμφωνα με μαρτυρία του Κωστή Κουτσουράδη την οποία επιβεβαίωσε ο αδελφός του Πάρις.Πριν από χρόνια, τον χώρο τους υπέδειξε η αείμνηστος λαογράφος μας και μητέρα τους Περσεφόνη Κουτσουράδη. Προς τιμή της Παναγιάς ανεγέρθηκε γύρω στο 1995 από την οικ. Κουτσουράδη το εκκλησάκι που σήμερα βρίσκεται στο Πελεζίκι.

4.ΔΕΝΔΡΟΧΡΟΝΟΛΟΓΗΣΗ ΕΥΚΑΛΥΠΤΟΥ;

Δαχτυλίδια δέντρου στο παρκάκι του Αρρεναγωγείου, μπροστά από την Παναγιά Γοργοπηγή αποκαλύπτουν δραματικές κλιματικές ιστορίες του παρελθόντος στο νησί της Κω. Πως από περίπου μία δεκαετία, από το 1955, με βροχερές χρονιές έχουμε περάσει σε έντονες ξηρές περιόδους που διαρκούν έως τις μέρες μας. 

3. ΚΟΚΚΙΝΟ ΜΑΡΜΑΡΟ;

Ενα πανέμορφο κόκκινο μάρμαρο είδα σήμερα, πιθανόν από την αρχαία Ιασό της Καρίας. Πεταμένο και απαξιωμένο στην αρχαία αγορά της πόλης, απέναντι από το μπαράκι Κάκτους. Ήταν από τα πιο γνωστα κόκκινα μάρμαρα του αρχαίου κόσμου. Η πρώην ελληνική πόλη Ιασός συναντάται μεταξύ Μιλήτου και Μύλασας. Ιδρύθηκε από αποίκους τους Αργους τον 8ο αιώνα π.Χ, όμως κατοικήθηκε από την εποχή του Χαλκού.Την μυκηναϊκή περίοδο ήταν νησί, στον ομώνυμο κόλπο. Στις αρχές του 5ου αιώνα π.Χ πήρε μέρος στην Ιωνική επανάσταση των ελληνικών πόλεων εναντίον των Περσών.

2.ΚΩΤΙΚΟ ΜΑΡΜΑΡΟ

«Προστάτεψε με ακόμη και τώρα, σε διαφορετική περίπτωση θα χαθώ για πάντα»... Αρχαία Αγορά της Κω,2023.

1.ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΝΑΣΚΑΦΕΣ 

Μάρτιος 1936, από την ανασκαφή βόρεια της αρχαίας Αγοράς της Κω μόλις 3 χρόνια μετά από τον καταστροφικό σεισμό.

Από τις ανασκαφές των Ιταλών αρχαιολόγων στην αρχαία αγορά της Κω, μέσα δεκαετίας ΄30.

 

Γεωδίφης, Ιούνιος 2021

Πηγές:

1. Ιστορία των σεισμών της Κω, 2018-2023

2. Παλιές φωτογραφίες της Κω/ΦΒ

3.Παιδί της Ρέας, τριλογία

4. Κώια-Ιακ.Ζαρράφτη

5.Ιστορία της νήσου Κω-Β.Χατζηβασιλείου