Ίσως το παλαιότερο ναΰδριο της μεσαιωνικής Χώρας

Μπροστά από την είσοδο της Παλιάς Μητρόπολης της πόλης Κω βρίσκονται ερείπια ενός ναΰδρίου, άγνωστου σε πολλούς, του οποίου η προέλευση του ονόματος αποτελεί σπαζοκεφαλιά για τους γνώστες των εκκλησιαστικών θεμάτων του τόπου.

Ενώ, η αναζήτηση της ρίζας της λέξης δεν οδηγεί κάπου με ασφάλεια [Σιγώ= καταπαύω και σιωπώ, «βασταζοντες εν κρεβαττω παραλυτικον» κατά Μάρκον, μεσαιωνική ελληνική κρεβάτιον<κραβάτιον] τα πράγματα ευτυχώς γίνονται πιο κατανοητά ξεκλειδώνοντας τα υπάρχοντα δεδομένα.

Λεγόταν και «Άγιος Γεώργιος ο Φτωχός» μου είπε ο καθηγητής θεολογίας Θεόφιλος Μουζουράκης. Τα ερείπια του είναι από το 1933. 

Αυτό που βλέπουμε σήμερα είναι ένα μικρό μέρος τόσο από το ιερό όσο και τις αγιογραφίες του. Στο ερείπιο παρατηρούνται επαναχρησιμοποιημένα αρχ. μέλη από ντόπια υλικά της Αρχαίας Αγοράς της πόλης. Από ασβεστόλιθο, τραβερτίνη και μάρμαρο δηλαδή υλικά της κωακής γης.

Ο ναΐσκος συναντάται μέσα στον οικισμό της Χώρας δίπλα στο ανατολικό τμήμα του μεσαιωνικού τείχους της πόλης του 16ου αιώνα μ.Χ. Κοντά στο αρχαίο οχυρωματικό τείχος του 4ου αιώνα π.Χ. Λίγα μέτρα πιο βόρεια βρίσκεται το σπίτι που σκοτώθηκε ο Ιακ.Ζαρράφτης και η κόρη του κατά την διάρκεια του σεισμού του 1933.

Αν επιδίωκα να το χρονολογήσω αποκλειστικά και μόνο με γεωλογικά εργαλεία τότε θα έλεγα ότι βρίσκεται πάνω από τις αποθέσεις του τσουνάμι του Αγαθία του 554 μ.Χ. Από όσο μπόρεσα να διακρίνω, κείται σε στρώματα της μεσαιωνικής περιόδου. Πρέπει να φτιάχτηκε μετά τον 14ο-15ο αιώνα ίσως μετά τον μέγιστο σεισμό του 1493 μ.Χ. Υπάρχει ένα θέμα με την μερική καταπάτηση του αλλά αυτό δεν αλλάζει την εκτίμηση μου.

Το εκκλησάκι στο δάπεδο φέρει «κανονάκια»[πάνω φωγραφία] εξαιτίας ρευστοποίησης από σεισμό. Είναι κάτι που έχω παρατηρήσει σε αρκετούς βυζαντινούς ναούς της πόλης. Δεν είναι παράξενο καθώς οφείλεται σε κακές γεωτεχνικές συνθήκες του εδάφους και των γεωλογικών σχηματισμών.  

Το εκκλησάκι άν επαθε ζημιές τον 180 αιώνα ή το 1863 ή ακόμη το 1926 δεν είναι δυνατόν να απαντηθεί προς το παρόν. Το βέβαιο είναι ότι η κατάσταση στην οποία βρίσκεται είναι μετά τον σεισμό του 1933.

Ωστόσο, από τα γνωστά ιστορικά στοιχεία προκύπτει ότι στον χώρο της μεσαιωνικής Χώρας  υπήρχαν 3 εκκλησίες του Αγ.Γεωργίου. Η Παλαιοβασιλική του Λιμανιού του 6ου αιώνα που ανέφερε ο Ζαρράφτης ,καταστράφηκε από τον σεισμό του 554 μ.χ, και ο Αγ.Γεώργιος του Αρρεναγωγείου του 18ου-19ου αιώνα. Τι μπορεί να συνέβη;

Μπορώ να δώσω μία λογική εξήγηση κάνοντας χρήση ενός σημαντικου εγγράφου που μου κοινοποίησε πριν από καιρό ο τουρκολόγος Ευθύμης Μαχαίρας, τον οποίο ευχαριστώ με την ευκαιρία. 

Χρονολογείται στις 25 Απριλίου 1863[6 Ζίλκαντε 1279/17 Απριλίου 1279] και γράφει:«Είθε ο θεός να μας προστατεύει. Το πέμπτο βράδυ του παρόντος μηνός ήτοι  11 βράδυ του μήνα Απριλίου, 12 λεπτά πριν τις τέσσερις, λόγω του βίαιου σεισμού που έλαβε χώρα καταστράφηκαν  στην καρδιά της Κω, εκτός από ένα μοναστήρι,  λεγόμενο Μητρόπολη του Αϊ Γιώργη, δέκα σπίτια. Επίσης, 150 σπίτια υπέστησαν ζημιές. Στα χωριά υπήρξαν κάποιες ζημιές. [Ευχή στα αραβικά]Δεν υπήρξαν θύματα. Μετά από κέλευση υψηλού φιρμανιού κατόπιν εντολής του Μεγάλου Βεζίρη.  Το έγγραφο φέρει σφραγίδες τοπικών αξιωματούχων.

Προς τον Καϊμακάμη της Κω:« Όσον αφορά  την επικοινωνία … της αναφοράς που στάλθηκε σε σχέση με τον σεισμό που έλαβε χώρα το πέμπτο βράδυ του παρελθόντος μηνός, έγινε κατανοητό ότι σε αυτό το επίπονο γεγονός [ευχή στα αραβικά] δεν υπήρξαν καθόλου θύματα, αν και καταστράφηκαν 10 σπίτια μαζί με ένα μοναστήρι, και υπέστησαν ζημιές μέχρι και 150 σπίτια, συνάμα με μερικές ζημιές που έλαβαν χώρα στα χωριά. Λόγω της επικίνδυνης κατάστασης  των σπιτιών αυτών, διεξάγοντας έρευνα και εξακριβώνοντας το πώς θα βελτιωθεί η κατάσταση, να ξεκινήσετε αμέσως τις δέουσες διαδικασίες και βοήθειες, και όλα αυτά θα τα κάνετε με συναίνεση και προθύμως.»Μετεγγράφηκε από το απεσταλμένο. 

Η καταστροφή του Αγ.Γεωργίου μέσα από τα οθωμανικά αρχεία, του Αρρεναγωγείου στην Χώρα  οφείλεται  στο τρομερό σεισμικό γεγονός με μέγεθος 7,5 βαθμών του 1863, από το Ρήγμα της Χάλκης. Από καιρό έχω υποστηρίξει ότι τα μεσαιωνικά μνημεία του νησιού υπέστησαν σοβαρή καταστροφή το οποίο παραβλέπουν ερευνητές και ιστορικοί.Από το τραγικό συμβάν μου έλειπε μόνο η ιστορική τεκμηρίωση. Τώρα μπορώ με βεβαιότητα να πω ότι η αρχική εκτίμηση μου επιβεβαιώνεται.

Ο Αγ.Γεώργιος είναι από τους δημοφιλέστερους αγίους σε ολόκληρο το χριστιανικό [και μη] κόσμο. Γιορτάζεται και από τους μουσουλμάνους, αποτελεί από τους περισσότερο τιμώμενους αγίους στη Μικρά Ασία. Έγινε δημοφιλής στην Ευρώπη κατά το 10ο αιώνα, με αποτέλεσμα κατά το 15ο αιώνα η γιορτή του να είναι ίση σε σημασία και δημοφιλία με αυτή των Χριστουγέννων. Στην καρδιά των Κώων ήταν ιδιαίτερα αγαπητός ως άγιος.

Στα Κώια του ο Ζαρράφτης δεν αναφέρει το εκκλησάκι κάτι που σημαίνει ότι μάλλον δεν γνώριζε την ύπαρξη του. Αρα μπορούμε να υποθέσουμε ότι είναι παλαιότερο από τον 19ο αιώνα.

Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω μπορώ να υποθέσω ότι η ιστορία του Αγ.Γεωργίου Σιγοκρεβαττά πάει πίσω, πριν από το 1863. Το ναΰδριο με κάθε επιφύλαξη φτιάχτηκε τον 15ο-16ο αιώνα και έπαθε ζημιά από σεισμό, πριν από τα τέλη του 18ου αιώνα που αναφέρεται ο Αγιος Γεώργιος του Αρρεναγωγείου ως μετόχι του ναού της Αγίας Μαρίνας. Αν έχουν έτσι τα πράγματα ίσως είναι από τους παλαιότερους άν όχι ο παλαιότερος ναός της μεσαιωνικής Χώρας.

Με αυτή την προσέγγιση πιθανόν εξηγείται η προσωνυμία του «Φτωχού» που του έχει αποδοθεί.Φτάνει να το αντιπαραθέσουμε με τα μεγαλύτερα και πιο σπουδαία ομώνυμα λατρευτικά ιδρύματα του Λιμανιού και του Αρρεναγωγείου. Δεν είναι απίθανο να ήταν μία «φτωχική» μεταγενέστερη λύση σε μία εξαθλιωμένη οικονομικά Κω, μετά την επαναφορά στην κανονικότητα, από την τρομερή φυσική καταστροφή του 554 μ.Χ. Το γεγονός αυτό μας λέει ότι οι Κώοι ποτέ δεν είχαν ξεχάσει τον μεγάλο Ναό του Αγ.Γεωργίου, το καμάρι τους, που δέσποζε στο λιμάνι της πόλης. 

Φαίνεται ότι συνέχισαν να εκδηλώνουν την πίστη και την αγάπη τους, ακόμη μετά τον 6ο αιώνα μ.Χ,σε έναν από τους πιο λαοφιλείς αγίους του νησιού.

Γεωδίφης 

Πηγές:

1.Πληροφορίες και ιδιαίτερες ευχαριστίες στους καθηγητές Θεόφιλο Μουζουράκη , Αχιλλέα Κουτσουράδη και τον τουρκολόγο Ε.Μαχαίρα.

2.Ιερά Μητρόπολις Κώου και Νισύρου παρελθόν και παρόν-Ανδρέας Χατζημιχαήλ

3.Κώια-Ιάκωβος Ζαρράφτης

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

Ιταλικός χάρτης του 1929, όπου σημειώνεται η θέση του ναού στην μεσαιωνική Χώρα .

Η Αρχαία Αγορά με τον Αγ.Γεωργιο Σιγοκρεβαττά , δεκαετία του 40.

Επιγραφή μαρμάρινη στον Αη Γιώργη Σιγοκρεβαττά .

Τοιχογραφίες στα ερείπια του ναού.

Τα ερείπια του ναού.

          Το βουκράνιο και το μέλος με την επιγραφή από την Αρχαία Αγορά.

Αγ.Γεώργιος «Σιγοκρεβαττάς» της μεσαιωνικής Χώρας, 2020-1933.