«Πεσσός Φθόριος»

Ομοίως δε ουδέ γυναικί πεσσόν φθόριον δώσω.

Σύμφωνα με τον όρκο του Ιπποκράτη, ο νέος γιατρός που ορκίζεται, ομολογεί ότι δε θα δώσει σε κανέναν θανατηφόρο φάρμακο και ούτε θα δώσει σε κανένα τέτοια συμβουλή. Και πιο κάτω δίνει άλλη μία υπόσχεση: δεν θα χορηγήσει σε γυναίκα πεσσόν φθόριον.

Τι ήταν όμως αυτός ο πεσσός;

Ο Φθόριος Πεσσός ήταν φαρμακευτικό παρασκεύασμα με τη μορφή υπόθετου. Το χορηγούσαν από τον κόλπο με σκοπό την θεραπεία των γυναικείων ασθενειών. Ανάλογα όμως με το φάρμακο που χρησιμοποιούσαν, το παρασκεύασμα μπορούσε να προκαλέσει έκτρωση στη γυναίκα. Τα παρασκευάσματα αυτά ονόμαζαν εκβόλια ή διεκβόλια[1]. Συνήθως τα παρασκεύαζαν  παίρνοντας ένα βαλανίδι το οποίο έντυναν με μάλλινο ύφασμα, και πρόσθεταν ένα κορδόνι, για να μπορούν να το τραβήξουν έξω μετά τη χρήση. Η γυναίκα το προωθούσε μέχρι τη μήτρα. Πολλές φορές για διευκόλυνση χρησιμοποιούσαν ειδική μύλη ή κάποιο φτερό. Αποτέλεσμα της έκτρωσης δηλαδή της πρόωρης διακοπής της εγκυμοσύνης ήταν και ο θάνατος του εμβρύου, παρόλο που η βλαπτική ουσία του πεσσού δεν επιδρούσε στο έμβρυο.

Οι πεσσοί λοιπόν ήταν φάρμακα εκτρωτικά. Πολλές φορές τα χορηγούσαν αφού πρώτα διαπίστωναν ότι το έμβρυο ήταν νεκρό μέσα στη μήτρα της γυναίκας. Οι αρχαίοι γιατροί είχαν την γνώση και μπορούσαν να διαγνώσουν αν το έμβρυο ήταν νεκρό. Τα διαγνωστικά σημεία ήταν 1ον) Η μείωση του όγκου των μαστών[2]. 2ον) Τα αιματώδη αιμορραγικά υγρά από τον κόλπο. Και 3ον) η αίσθηση βάρους στα ισχία, στους βουβώνες, στην κεφαλή, στα μάτια, στις αρθρώσεις, από την εφίδρωση, την λιποθυμία, την θορυβώδη αναπνοή και τον πυρετό με ρίγος[3].

Στην περίπτωση που το έμβρυο ήταν νεκρό, η έκτρωση ήταν αναγκαία για τη σωτηρία της εγκύου. Υπήρχαν όμως και άλλες αιτίες για τη χορήγηση των πεσσών όπως η ανωμαλία της μήτρας και οι παθήσεις του τραχηλικού στομίου. Στις παθολογικές αυτές περιπτώσεις ήταν προτιμότερη η αποφυγή της σύλληψης, παρά η έκτρωση και η αναγκαστική θανάτωση του εμβρύου. Οι γυναίκες δεν γνώριζαν ποιες ήταν οι γόνιμες μέρες αν το γνώριζαν θα έμεναν άτοκες είτε για να αποφεύγουν τους πόνους και τους κινδύνους της γέννας είτε για λόγους ομορφιάς (εταίρες), εκτός αν ήξεραν να χρησιμοποιήσουν τη μέθοδο της διακοπής της συνουσίας του άνδρα (μέθοδος Αυνάν).

Η κοινωνική ζωή και τα ήθη στην αρχαιότητα δεν επέτρεπαν στις γυναίκες να καταφεύγουν στους γιατρούς για τη διάγνωση και τη θεραπεία των γυναικολογικών παθήσεων. Τη δουλειά αυτή την έκαναν οι ίδιες ή οι μαίες οι οποίες γνώριζαν τα γυναικολογικά φάρμακα καθώς και τους πεσσούς τους οποίους χορηγούσαν χωρίς αναστολές. Τους πεσσούς γνώριζαν πολύ καλά οι εταίρες αλλά και οι απλές γυναίκες. Γιατί λοιπόν γίνεται αυτή η αναφορά στον όρκο και γιατί οι γυναίκες θα έπρεπε να ζητήσουν από τους γιατρούς τους φθόριους   πεσσούς; Διαφαίνεται λοιπόν μια ασυμφωνία σχετικά με την εντολή του όρκου για την απαγόρευση χορήγησης πεσσού και της πληθώρας των εκτρωτικών πεσσών που συνταγογραφούνται στο βιβλίο της Ιπποκρατικής Συλλογής  «Περί γυναικείης φύσιως» παρ. 32.

Η έκτρωση δεν ήταν καταδικαστέα πράξη ούτε από τους πολιτικούς, ούτε από τους φιλοσόφους, ούτε από τους απλούς πολίτες, ούτε και από τις γυναίκες. Μόνο μετά την επικράτηση του Χριστιανισμού η έκτρωση χαρακτηρίζεται ως εγκληματική πράξη και η ηθική των Χριστιανών την καταδικάζει. Στην αρχαιότητα υπήρχε το ερώτημα αν το έμβρυο είναι ζώο. Έχουμε απαντήσεις από τους φιλοσόφους και από τους γιατρούς. Ο Εμπεδοκλής δέχεται ότι το έμβρυο δεν έχει ζωή γιατί υπάρχει μέσα στην κοιλιά χωρίς να αναπνέει. Αντίθετα ο Πλάτων θεωρεί ότι το έμβρυο είναι ζωντανό πλάσμα αφού κινείται μέσα στην κοιλιά και τρέφεται. Οι Στωικοί αντίθετα θεωρούσαν ότι το έμβρυο είναι κομμάτι της κοιλιάς και όχι ζωντανό πλάσμα. Όμως πέρα από τις γνώμες των φιλοσόφων και των γιατρών το ερώτημα παραμένει: η άμβλωση στην αρχαιότητα ήταν πράξη παράνομη; Και αν ναι με ποιες ποινές την  τιμωρούσαν;  Είναι αδύνατο να απαντήσουμε στο ερώτημα αυτό. Δεν υπάρχουν τεκμηριωμένα ιστορικά στοιχεία.

Για την αντισύλληψη και τον έλεγχο των γεννήσεων οι γιατροί χρησιμοποιούσαν τα ατόκια[4], έναν αθώο και όχι πάντοτε αποτελεσματικό τρόπο, αν αποτύγχαναν και η κύηση έφτανε στο τέλος, τότε οι γονείς είχαν το δικαίωμα να απαλλαγούν από τα ανεπιθύμητα τέκνα, με τη μέθοδο της έκθεσης των βρεφών[5]  τα κορίτσια αν η οικογένεια είχε και άλλα εκτίθονταν χωρίς προσχήματα και τα υπεράριθμα αγόρια τα πουλούσαν ως δούλους, και έτσι το πρόβλημα της πολυτεκνίας λυνόταν.

Με τις σημερινές αντιλήψεις οι πράξεις αυτές των αρχαίων είναι καθαρά εγκληματικές. Στην αρχαιότητα όμως τα πράγματα ήταν διαφορετικά. Η έκτρωση δεν ήταν καταδικαστέα πράξη. Τότε γιατί να αναφέρεται ή άρνηση της στον ιπποκρατικό όρκο ενός κειμένου εμπλουτισμένου με τόσα ηθικά παραγγέλματα; Την απάντηση μας τη δίνει ο καθηγητής Στέφανος Γερουλάνος. Στον όρκο λέει, με τη φράση

Ομοίως δε ουδέ γυναικί πεσσόν φθόριον δώσω,

δεν υπάρχει απαγόρευση του πεσσού που θα προκαλέσει έκτρωση, υπάρχει απαγόρευση για τη χρήση και μόνο του φθόριου πεσσού, γιατί στα υπόθετα αυτά  έβαζαν δυνατά δηλητήρια όπως κανθαριδίνη και μαύρο ελλέβορο τα οποία κατέστρεφαν τα γεννητικά όργανα της γυναίκας και με την απαγόρευση της χρήσης τους ο Ιπποκράτης προσπάθησε να προστατέψει την γυναίκα και την γονιμότητα της που εγγυάται τη συνέχεια της ζωής.

Να λοιπόν ένα ακόμα ηθικό δίδαγμα του Όρκου.     

ΘΕΟΔΟΣΗΣ ΔΙΑΚΟΓΙΑΝΝΗΣ

[1] Με την ονομασία εκβόλια ή διακβόλια, κατά τον Ιπποκράτη, είναι τα φαρμακευτικά σκευάσματα ικανά να προκαλέσουν την αποβολή του εμβρίου ή του ύστερου. Βλ. και Π.Δ. Αποστολίδη, Λεξικό Ιπποκράτους, λ. εκβόλιον.

[2] Ιπποκράτους Αφορισμοί, 5ον , 37, 53. Επιδημιών Β. 1ον ,6.

[3] Ιπποκράτους Περί Γυναικείων ΙΙ,112. Κωακαί προγνώσεις 509.

[4] Σύμφωνα με τον Σωρανό στο Γυναικείων Α 19, το αντισυλληπτικό (ατόκιον) διαφέρει από το εκτρωτικό (φθόριον) επειδή το μεν πρώτο εμποδίζει τη σύλληψη, ενώ το δεύτερο καταστρέφει το προϊόν  της σύλληψης. Ως ατόκια χρησιμοποιούσαν και άλλες μεθόδους, α) τους κατασεισμούς (βίαια τινάγματα), τα θυμιάματα (υποκαπνισμούς), τα κολπικά έγχυτα, τα επίδετα του ομφαλού και τέλος τα καταπλάσματα.

[5] Η έκθεσης των βρεφών αφορούσε συνήθως τα τέκνα ανηλίκων, ή φτωχών, ή κλεψίγαμων, ή στα υπεράριθμα τέκνα των πλουσίων, ή στα εκ γενετής ανάπηρα. Η έκθεση του βρέφους γινόταν με την εγκατάλειψη σε ερημικό μέρος, συνήθως σε όρη. Βλ. εγκατάλειψη Οιδίποδος (Σοφοκλής Οιδ. Κολ. 178), εγκατάλειψη Ίωνος, αλλά και με τον εγκλεισμό του βρέφους σε χύτρα την οποία εγκατέλειπαν σε ερημικά μέρη. Τα έκθετα τα περιμάζευαν άτεκνοι γονείς οι οποίοι τα παρουσίαζαν ως δικά τους.