«Του Αρακλή»
Πριν από χρόνια βρέθηκα σε γήλοφο του Ηρακλή με ύψος περίπου 60μ. από την στάθμη της θάλασσας μαζί με έναν καλό φίλο. Πρόκειται για πολύ ενδιαφέρουσα περιοχή, ανατολικά της πόλης Κω με ωραία θέα, όπου πρέπει να υπήρχε ένας ή περισσότεροι αρχαίοι οικισμοί, διάφορων χρονικών περιόδων.
Το μέρος δεν μου ήταν άγνωστο καθώς με είχε απασχολήσει τόσο για τους ανεξήγητους σεισμικούς θορύβους όσο για πιθανή ενεργοποίηση ενός χερσαίου ενεργού ρήγματος μετά το σεισμικό συμβάν του 2017.
Η περιοχή αποτελείται από λιμναίες θαλάσσιες πλειοκαινικές αποθέσεις και αλλουβιακές με παράκτιες νεότερες αποθέσεις.
Την ύπαρξη αρχαίων οικισμών την είχα στην σκέψη μου αλλά ποτέ δεν την είχα επεξεργαστεί σε βάθος.
Γύρω από τον εν λόγω γήλοφο υπάρχουν αρχαία οικιστικά κέντρα στα οποία έχω ήδη αναφερθεί. Πιο δυτικά είναι το ύψωμα της Ασκλούπης με προϊστορική κατοίκηση.
Η άποψη της αειμνήστου αρχαιολόγου Χ.Καντζιά για την συγκεκριμένη τοποθεσία που συναντάται κοντά σε ξενοδοχείο, ήταν ότι πρόκειται για αρχαίο νεκροταφείο. Ο εντοπισμός της θέσης έγινε με την βοήθεια του δικηγόρου Γιάννη Μπαλαλή. Στον χώρο βρέθηκαν 3 αρχαίοι τάφοι, κεραμικά και διάφορα άλλα τουλάχιστον κλασικής περιόδου.
Για τον Μιχ. Σκανδαλίδη: «ο Ηρακλης ή Ερακλής βρίσκεται νότια του συνοικισμού Παραδείσι με ομώνυμο ποταμό. Η παράδοση λέει ότι η τοποθεσία σχετίζεται με την άφιξη του Ηρακλή και ότι συνδέεται με την ύπαρξη ναού προς τιμή του Ηρακλή χωρίς αυτό βέβαια να έχει επιβεβαιωθεί από αρχαιολογική έρευνα. Ο Ηρακλής λατρεύτηκε από τους Κώους με ναούς και βωμούς σε όλο το νησί».
Ο Ν.Ζάρακας στα τοπωνυμικά του μας λέει ότι «δυτικά του ακρωτηρίου Ψαλίδι υπάρχουν τα Ελληνικά αρχαία πεδινή παραλιακή τοποθεσία με αρχαίους θολωτούς τάφους ενώ στον Ηρακλή βρέθηκε αρχαίο λιθόστρωτο».
Επίσης, ο Ζαρράφτης μιλάει για τον χείμαρρο των Μπογαζιών και του Αρακλή που εκβάλλουν στα Ελληνικά.Ισχυρίζεται ότι το όνομα προέρχεται από τους αρχαίους ελληνικούς χρόνους και ότι πρόκειται για πολύ εύφορα εδάφη. Το τοπωνύμιο συναντάται και στην νοτιοδυτική Κέφαλο όσο και δυτικά από το Αργος της Νισύρου.
«Δυτικά των Ελληνικών ρέει ο Αρακλής Ποταμός που διατηρεί το ελληνικότατο του όνομα με την δωρική προφορά.Εδώ βρέθηκαν απο καλλιεργητές αρχαία με επιγραφές και πιθανολογείται ότι βρισκόταν ναός του Ηρακλη που λάτρευαν οι Κώοι. Στις 16 Αυγούστου[Πεταγείτιον] γινόταν 4ημερη γιορτή του. Αρχιζε με την τελετή θυσίας, στις 17 γινόταν η Αποπυρίς, στις 18 η Συναγωγή και στις 19 ο Γάμος. Ο ναός αυτός χτίστηκε από τον Κώο Διομέδοντα γύρω του υπήρχαν ξενώνες και τεμένη ,οικήματα. Υπάρχει στήλη από 160 στίχους στο κάστρο[μεταφέρθηκε το 1952, δες παρακάτω] που μιλάει για αυτά, όμως δεν μπόρεσα να βρω τον ναό. Ολα τα υψώματα πάνω από την περιοχή έχουν αρχαία ερείπια ενω οι εκκλησίες του Αη Γιώργη Καρυδιάς, Άγιος Ελευθέριος και Αξιστράτηγος είναι χτισμένα πάνω σε ερείπια. Δυτικά από το Παραδείσι υπάρχουν αρχαίοι τάφοι και διαμέσου αυτών διέρχεται οδός που οδηγεί από τα ανατολικά αρχαία οικήματα προς τα δυτικά διαμέσου του Γιαππυλί.Μπροστά από τις Παλιοστέρνες υπάρχουν αρχαία και πηγή που έβγαζε νερό από 5 φρεατοπηγές. Εδώ βρέθηκε ψήφισμα με άλλες επιτύμβιες επιγραφές». αναφέρει ο Ζαρράφτης.
Μία αρχαία πέτρα στην πλατεία του Αγ.Γεωργίου του Λιμανιού[Λότζια] με το Κέρας της Αμάλθειας ίσως προέρχεται από τις Παλιοστέρνες.
«Εκει κοντά υπάρχει πέρασμα με το όνομα Γλαυκοπέρασμα κοντά στο οποίο βρέθηκαν αρχαίοι τάφοι από λάρνακες φτιαγμένοι από πρασινόλιθους, αμυγδαλόπετρες και μάρμαρα. Επίσης στο σημείο αυτό διασταυρώνονταν οι αρχαίοι δρόμοι που οδηγούσαν από τα βορειοανατολικά προς τα νοτιοδυτικά και βόρεια. Σε όλη αυτή την περιφέρεια κατοικούσαν περι τους 6000 κατοίκους» συνεχίζει ο Ζαρράφτης.
Κοντά στην ακτή τα οθωμανικά χρόνια υπήρχε ο μεγαλύτερος μύλος της Κω που μάλλον καταστράφηκε το 1863 από τον ισχυρό σεισμό της Χάλκης.
Πρόκειται για αρχαίους οικισμούς διαφόρων περιόδων που βρίσκονταν ανάμεσα σε δύο σπουδαία και πλούσια σε νερό ρέματα της περιοχής: το Ρ.Μπογάζια και του Αγ.Γεωργίου Καρυδιάς. Τα αρχαία ευρήματα [νεκροταφείο, αρχαϊκός ναός ίσως της Ιασης, κά] μαρτυρούν κατοίκηση από το 750 π.Χ ενώ τα γεωμυθολογικά δεδομένα πάνε ακόμη πιο πίσω, αγγίζοντας ίσως τον 12ο αιώνα π.Χ.Δηλαδή λίγο μετά την κλωτσιά του μυθικού βασιλιά Χάλκωνα από την οποία γεννήθηκε η Βουρίνα και την αποχώρηση του Ηρακλή από την Κω.
Ενα σπουδαίο αξιοθέατο που ακόμη υπάρχει είναι το πέτρινο πηγάδι του Ηρακλή.
Οι οικισμοί από τα ημιορεινά μεταφέρονται πιο κοντά στην θάλασσα από την κλασική περίοδο και μετά.
Η μεγάλη ανάπτυξη των οικισμών πιθανότατα συνέβη την ελληνιστική και ρωμαϊκή περίοδο. Την βυζαντινή και την μεσαιωνική περίοδο τα δεδομένα είναι ελάχιστα. Συνέβη κάτι συνταρακτικό;
Είναι λογικό ένα μεγάλο τμήμα της περιοχής εμπίπτει στα όρια της Νεκρόπολης του «Ερημίτη» που σημείωσε το 1891 ,στον χάρτη του ο W.Paton.
Η παλαιοβασιλική του Αγ.Γαβριήλ και οι γύρω από αυτή τη θέση φανερώνουν ότι οι παράκτιες ζώνες έπαθαν τεράστιες ζημιές το 554 μ.Χ όχι μόνο από την εισχώρηση του τσουνάμι προς την ενδοχώρα αλλά και από καθίζηση που έχουν υποστεί τα παραθαλάσσια εδάφη της περιοχής από τον απίστευτο σεισμό.
Πιθανόν από τότε χάθηκαν τα ίχνη ενός οικιστικού κέντρου που ιδρύθηκε προς τιμή του μέγιστου των Ελλήνων ηρώων.
Γεωδίφης
Πηγές:
1. Ιστορία των σεισμών της Κω, 2018-2023
2. Δάμος ο Κώιων, 2021
3. Ιστορία της Νήσου Κω-Β.Χατζηβασιλείου
4. Κώια-Ιακ. Ζαρράφτης
5. Αρχείο L.Morricone/saia
6.Παλιές φωτογραφίες της Κω/ ΦΒ
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ
Ένα αγροτικό ιερό στην περιοχή Ηρακλής, σε έναν πανάρχαιο οικισμό που ονομάστηκε προς τιμή του ημίθεου και γενάρχη των Κώων. Η λατρευτική χρήση του ιερού ανάγεται στα μυκηναϊκά χρόνια, τέλη του 12ου-αρχές 11ου αιώνα π.Χ., με αναθήματα μεγάλων πήλινων ειδωλίων βοοειδών. Αρχαιολογικό Μουσείο Κω.
Επιγραφή του 3ου π.Χ αιώνα που ανακαλύφθηκε από τους Paton-Hicks, το 1888 και αναφέρεται στη λατρεία του Ηρακλή Διομεδόντειου από τους Κώους .
