Η Συνοικία του Λιμανιού της Κω
Υπάρχουν τόσα αξιοθέατα και μνημεία στους αρχαιολογικούς χώρους της Κω που εκατοντάδες σελίδες δεν αρκούν να τα απαριθμήσεις. Μία από τις σπουδαιότερες τοποθεσίες της πόλης είναι η «Συνοικία του Λιμανιού». Μία υπαίθρια έκθεση από πέτρες που δεν σταματάει καθημερινά να κεντρίζει την περιέργεια κάθε περαστικού.
Η Κως ήταν μία από τις πιο κοσμοπολίτικες πόλεις της αρχαιότητας. Η πολιτιστική κληρονομιά της είναι εξαιρετική.
Στην ακμή της πόλης, όλοι οι δρόμοι οδηγούσαν στην Συνοικία του Λιμανιού εκεί όπου σήμερα είναι το Χαμάμ[μπάρ], το οθωμανικό νεκροταφείο, το τζαμί της Λότζιας, η πλατεία με τον φημολογούμενο πλάτανο του Ιπποκράτη, τα γλυπτά και τόσα άλλα.
Τον 18ο και 19ο αιώνα αρκετοί χριστιανικοί ναοί φτιάχτηκαν πάνω σε αρχαία ερείπια της πρωτεύουσας: ο Αγ. Ιωάννης ο Ναύκληρος [πάνω στο Ιερό της Αφροδίτης,μεταφέρθηκε εκτός του αρχ/κού χώρου], ο Αγ. Γεώργιος του Αρρεναγωγείου και η Παναγία η Γοργοεπήκοος [εκτός του σημερινού αρχ/κού χώρου],η Παναγία η Χωστή [σε ένα από τα καμαροσκεπή κτίσματα μέσα στον αρχ/κό χώρο], ο Αγ. Γεώργιος ο Σιγοκρεβατάς, που έχει οικοδομηθεί πάνω από τις οικοδομικές νησίδες της Συνοικίας του Λιμανιού και ο ναός του Αγ. Κων/νου και Ελένης που οικοδομήθηκε στο χώρο της ρωμαϊκής εξέδρας στο ΒΔ τμήμα της Αγοράς.
Οι πέτρες από τα αρχαία κτίρια, ρωμαϊκά, βυζαντινά, ενετικά, οθωμανικά είναι αμέτρητες.Είναι από την Κέφαλο, το Κοκκινόνερο, το Πυλί, την Αλικαρνασσό, την Κάρυστο ή από άγνωστα μέρη; Το βέβαιο είναι ότι όσο βρίσκεσαι ανάμεσα τους ταξιδεύεις στο χρόνο. Κάθε πέτρα και μια σελίδα από την ιστορία του νησιού.
Από την Ιπποκράτους όταν εισέλθεις στην Αρχαία Αγορά το βλέμμα χωρίς δεύτερη ματιά κατευθύνεται στο Τζαμί της Λότζιας και τους λευκούς μαρμάρινους κίονες που στέκονται ακόμα όρθιοι, σε έναν χώρο όπου κάποτε βρισκόταν μία από τις μεγαλύτερες βασιλικές της Μεσογείου.
Το «μεγάλο οικοδόμημα» που ανέφερε ο Ιταλός αρχαιολόγος Morricone δηλαδή η Βασιλική του Αγ.Γεωργίου ήταν από τα πιο αντιπροσωπευτικά μνημεία της πόλης. Δεν είναι το αποτέλεσμα μιας αρχαίας αρχιτεκτονικής, όπως ίσως κάποιος θα πίστευε, αλλά ένα έργο που ξεκίνησε τέλη του 5ου αιώνα μ.Χ και δυστυχώς χάθηκε μόλις το 554 μ.Χ από τον Υπερμέγιστο του Κεραμεικού Κόλπου.
Ο ναός είχε σύντομη διάρκεια ζωής όμως ήταν το καμάρι της βυζαντινής Κω. Μπορούσες να τον δεις από την ξηρά όσο την θάλασσα. Τότε δεν υπήρχε το Κάστρο, η Πλατεία Πλατάνου, το Τζαμί και το Διοικητήριο. Ήταν ορατός από την Αλικαρνασσό; Δίπλα του περνούσε η τότε ακτογραμμή, ήταν σε θέση ανάλογη με αυτή που έχει σήμερα ο Αγ.Γαβριήλ στη Λεωφόρο Γ.Παπανδρέου.
Η βασιλική δεν είναι γνωστό πότε ακριβώς οικοδομήθηκε. Κατα πάσα πιθανότητα μετά την σεισμική δόνηση του 469 μ.Χ. Τότε που το Ρήγμα της Κνίδου γκρέμισε τα αρχαία δημιουργήματα των Κώων, γεννήθηκε το μεγαλειώδες μνημείο της πρωτοβυζαντινής περιόδου.Ο μεγαλύτερος σεισμός του επόμενου αιώνα, από το Ρήγμα της Κω, αποδείχτηκε καθοριστικός καθώς κατέστρεψε εντελώς το ναό σύμβολο της πόλης. Η βασιλική βρισκόταν περίπου 10χλμ. από το εκτιμώμενο επίκεντρο του σεισμού του 554 μ.Χ.
Η όλη κατασκευή μάλλον κατέρρευσε μονομιάς. Τα κακά γεωτεχνικά εδάφη που ήταν θεμελιωμένη, το μεγάλο βάρος της, η συνσεισμική ρευστοποίηση και η εδαφική ροή, το μέγεθος λίγο μεγαλύτερο από τους 7 βαθμούς, το κοντινό επίκεντρο και το τσουνάμι του Αγαθία που ακολούθησε ήταν σημαντικοί παράγοντες που πρόδωσαν την Βασιλική του Λιμανιού.
Υλικό της πλέον συναντάται στο τζαμί της Λότζιας και από κάτω του, σε τοίχους του Cafe Grande, το οθωμανικό νεκροταφείο και το γειτονικό Κάστρο των Ιπποτών. Μονζονιτοκολόνες από την βασιλική στηρίζουν τον Πλάτανο του Ιπποκράτη, συναντώνται επίσης στην είσοδο του Κάστρου της Νερατζιάς όπως και στο πάρκο του οθωμανικού νεκροταφείου.
Το συγκρότημα της Βασιλικής του Λιμανιού ή της Χώρας όπως είναι συχνά γνωστή είχε μήκος που έφτανε τα 72μ. και το πλάτος τα 23,50μ. Είχε ξύλινη στέγη και εντυπωσιακά ψηφιδωτά δάπεδα. Ηταν τρίκλιτη, είχε αψίδα στην ανατολική πλευρά, προθάλαμο χωρισμένο σε τρία μέρη και πλακόστρωτο προαύλιο στα δυτικά, που περιβαλλόταν στις 3 πλευρές του από στοές με κίονες από μονζονίτη του Δίκαιου. Το βαπτιστήριο βρισκόταν στα νότια και είναι μικρογραφία του Αγ.Ιωάννη 7 Βήματα.
Οι κίονες που στήριζαν τον τρούλο του ναού ήταν σε κυκλική διάταξη. Ο ναός ήταν προσανατολισμένος από τα ανατολικά προς τα δυτικά και ήταν κατασκευασμένος από παλαιότερο ντόπιο οικοδομικό υλικό κυρίως από τραβερτίνη, μονζονίτη, χονδρόκοκκο μάρμαρο, γκρι ασβεστόλιθο και ιγκνιμβρίτη.
Η βασιλική φτιάχτηκε πάνω σε επιχωματώσεις και λείψανα του Ανατολικού Λιμενοβραχίονα και της εντυπωσιακής Στοάς του λιμανιού [Ανατολική Στοά], ίσως η αρχαιότερη κατασκευή του 4-3ου αιώνα π.Χ της συνοικίας. Αρχικά οι κίονες της Στοάς ήταν από τραβερτίνη του Πυλιού που όμως καταστράφηκαν, μάλλον από τον σεισμό του 198-199 π.Χ ο οποίος εκδηλώθηκε νότια της Ρόδου.
Οι μονοκίονες κορινθιακού τύπου, που παρατηρούμε σήμερα μπροστά από το τζαμί, είναι από την Στοά που έπαθε ζημιά από την σεισμική δόνηση του 334 μ.Χ και είχε επίκεντρο κοντά στην πόλη και κάλιστα μπορεί να αποδωθεί στην δραστηριότητα του Ρήγματος Ula-Oren. Η επόμενη φάση ανακαίνισης της Στοάς που ακολουθεί δεν είναι ξεκάθαρη όμως πρέπει να εγκαταλείφθηκε μετά τον σεισμό του 469μ.Χ.
Οι μονοκίονες από λευκό και γκρι χρώμα είναι απο cipollino της Καρύστου. Βρέθηκαν πεσμένοι από τους Ιταλούς αρχαιολόγους κατά την διάρκεια των ανασκαφών μετά τον σεισμό του 1933 και αναστηλώθηκαν. Επίσης, μαρμάρινο κορινθιακό κιονόκρανο του 3ου-4ου αιώνα από την εντυπωσιακή Συνοικία του Λιμανιού συναντάται σήμερα στο πάρκο του οθωμανικού νεκροταφείου.
Το cipollino [σημαίνει κρεμμυδάκι], ονομάστηκε από τους Ρωμαίους, εξαιτίας της φλεβωτής υφής του που θυμίζει κομμένο κρεμμύδι. Το Σιπολίνο της Καρύστου ήταν επίσης γνωστό ως Καρυστία λίθος ή Καρύστιο μάρμαρο.
Πρόκειται για μεταμορφωμένο πέτρωμα, κρυσταλλικό μάρμαρο με κρυστάλλους μεταξύ 0,2 και 0,6 χιλιοστών, με έγχρωμες φλέβες επιδότου και χλωρίτη. Το σχιστοποιημένο σιπολινικό μάρμαρο δεν είναι σχιστόλιθος. Είναι ένα ακόμη παιδί της τεκτονικής των πλακών που όχι μόνο καταστρέφει ότι βρει μπροστά της αλλά μας χαρίζει και υλικά από τα οποία αναδείχθηκε ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός.
Εκτός από Καρύστιο μάρμαρο στην πλατεία Πλατάνου υπάρχουν κίονες από άλλο υλικό. Δεν είναι γνωστό άν προέρχονται από την Στοά ή κάποιο σημαντικό άγνωστο κτίριο μίας μεταγενέστερης φάσης κατά την οποία χρησιμοποιήθηκε ένα είδος μαρμάρου που έχει βρεθεί σε όλες τις επαρχίες της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, από τη Συρία μέχρι την Ανδαλουσία. Πιθανό είναι το μάρμαρο που αναφέρει ο Στράβων, ως «ποικίλη λίθο της Σκυρίας».
Η ιστορία των σκυριανών μαρμάρων αρχίζει πριν από 242-208 εκ.χρόνια σε μία χαμένη υποθαλάσσια οροσειρά την Πελαγονική. Συναντάται κοντά σε μεταμορφωμένη αρχαία ωκεάνια κρούστα. Το ποικιλόχρωμο μάρμαρο της Σκύρου, ήταν δημοφιλές κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους. Πρόκειται για λατυποπαγές με θραύσματα μαρμάρου που μεταμορφώθηκε. Τα αρχαία λατομεία της Σκύρου βρίσκονται ανάμεσα στα Λινάρια και την νησίδα Βάλαξα.
Όμως, το σκυριανό είναι υποδεέστερο σε ποιότητα του Καρύστιου και κοστίζει λιγότερο και μάλλον γι αυτό προτιμήθηκε κατά την ανακαίνιση του χώρου.
Το σιπολίνο της Καρύστου χρησιμοποιήθηκε από τον 1ο π.Χ-5ο αιώνα μ.Χ ενώ το σκυριανό από τον 1ο αιώνα π.Χ έως τον 7-8 αιώνα μ.Χ.
Οι σκυριανοί κίονες που φαίνονται σήμερα στο δάπεδο της πλατείας Πλατάνου, εξαιτίας του σεισμοπαθήματος του 2017, στήριζαν τον πλάτανο, ίσως υπήρξαν μέρη από μία παλαιότερη οθωμανική κρήνη.
Γιατί δεν προτιμήθηκε το ντόπιο μάρμαρο για τους κίονες; Από ότι φαίνεται τον 3ο αιώνα μ.Χ. έχει αρχίσει η παρακμή των ντόπιων λατομείων. Αυτή την περίοδο το κωακό μάρμαρο παρατηρείται μόνο σε επιτύμβια μνημεία. Οι Κώοι τεχνίτες πλέον προτιμούν να επαναχρησιμοποιούν αρχαία υλικά για στήλες ή άλλα αρχιτεκτονικά μέλη.
Επιπλέον, αξίζει να τονιστεί ότι η μεταφορά των κιόνων στο νησί από την Κάρυστο ή την Σκύρο ήταν πολύ επίπονη διαδικασία. Χρησιμοποιούνταν πλακόστρωτοι δρόμοι λιθαγωγίας, ειδικές κυλίστρες με τη χρήση σχοινιών, τροχαλιών, κά. Για την θαλάσσια μεταφορά, η φόρτωση γινόταν με προσάραξη του πλοίου σε έκχωμα ή ανύψωση των όγκων με μηχανικά μέσα, ενώ ειδικά οι Ρωμαίοι είχαν ναυπηγήσει ειδικά ιστιοφόρα [Naves Lapidariae] για τις μεταφορές αυτές.
Γεωδίφης
Πηγές:
1. Ιστορία των σεισμών της Κω, 2018-2023
2.Scavi e ricerche a Coo- L.Morricone
3.Ιστορία της νήσου Κω-Β.Χατζηβασιλείου
4.Κωακοί λίθοι και κωακή λιθοξοΐα -Ειρ.Πουπάκη
5.Characterisation of the white marble of two unpublished ancient Roman quarries on the Islands of Fourni and Skyros-L.Lazzarini,S. Cancelliere.
6. Βικιπαίδεια
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ
«Περιτειχισμένη πόλη της Κω, θέα στο βόρειο τμήμα του Iερού του Λιμανιού[Αγ. Γεώργιος] και της οικίας Πλατανίστα».L.Morricone,1937.Σε πρώτο πλάνο διακρίνεται ο Αγ.Κωνσταντίνος, στο βάθος οι 8 μαρμαροκολώνες του Αγ.Νικολάου και το Καμπαναριό του Φάουστο....«Σε αυτό το μέρος βρέθηκε τμήμα από την Κω της κλασσικής περιόδου, του 5ου αιώνα π.Χ, προϋπήρχε του μετοικισμού του 365 π.Χ με τον οποίο φέρεται ότι ιδρύθηκε η νέα Κως. Θα μπορούσε να ήταν τμήμα από τη θρυλική Μεροπίδα που καταστράφηκε από τον μέγιστο σεισμό του 411 π.Χ. Η θέση της μαρτυρά επίσης τα όρια της ακτογραμμής της πόλης των Μερόπων, αργότερα αριστερά της φωτογραφίας τον 4ο αιώνα π.Χ φτιάχτηκε η περίφημη Δωρική Ιχθυαγορά κοντά στα μπαράκια». Ιστορία των σεισμών της Κω, 2018.
Συνοικία του Λιμανιού, ταχυδρομική κάρτα.
Χαρτογραφική αποτύπωση της Συνοικίας του Λιμανιού, με την μεγάλη Βασιλική [Αγ.Γεωργίου] και την Ανατολική Στοά
Ανατολική Στοά του Λιμανιού πριν από την αναστήλωση της κιονοστοιχίας του ΙΙΙ-IV αιώνα μ.Χ από του Ιταλούς αρχαιολόγους. Στο βάθος τα θεμέλια των τοίχων της βασιλικής του Αγ.Γεωργίου. Αύγουστος 1936[Φωτο- Morricone]
Ανατολική Στοά του Λιμανιού,στις 24 Νοεμβρίου 1936.Στο βάθος τα θεμέλια των τοίχων της βασιλικής του Αγ.Γεωργίου.Επίσης διακρίνεται στο λιμάνι ο Ταρσανάς του Μάστρο Δημήτρη,αριστερά από την πλατεία το Χαμάμ, το οθωμανικό νεκροταφείο με τις βουκαμβίλιες ,δεξιά το τέμενος της Λότζιας. Η παλαιοχριστιανική βασιλική κατασκευάστηκε πάνω στα ερείπια της Στοάς του Λιμανιού και του Aνατολικού Λιμενοβραχίονα. Η Στοά χρονολογείται από τον 4ο αιώνα π.Χ ,ήταν σχήματος Γ και έχει ανασκαφεί μέρος του επειδή βρίσκεται κάτω από το Τζαμί της Λότζιας. Τα ερείπια που φαίνονται στην φωτογραφία είναι από μία 2η κατασκευαστική φάση.[Φωτο- Morricone]
Περιτειχισμένη πόλη της Κω. Θέα από το βόρειο τμήμα της κιονοστοιχίας της φάσης III-IV αιώνα της Στοάς του λιμανιού μετά την αναστηλωση. Στο προσκήνιο και στο κάτω μέρος οι υποδομές της βασιλικής του Αγ.Γεωργίου από τον L.Morricone φαίνεται ο χώρος της στοάς κατά τη διάρκεια της αναστυλωτικής εργασίας της κιονοστοιχίας από τσιπολίνο Καρύστου του ΙΙΙ-IV αιώνα.
Σκυριανό μάρμαρο της 3ης φάσης από την Στοά του Λιμανιού στην Πλατεία Πλατάνου;Στο βάθος ντόπιος μονζονίτης από την βασιλική του Αγ.Γεωργίου;
Η Συνοικία του Λιμανιού κατά την απομάκρυνση των ερειπίων, μετά τον σεισμό του 1933. Θέα από την ανατολή. Διακρίνεται η Οδός Ναυκλήρου, στο κέντρο ο ναός του Αγ.Ιωάννη Βαπτιστή, πριν τις τεχνικές παρεμβάσεις των Ιταλών μηχανικών. Αριστερά, στο βάθος οι μαρμαροκολώνες ματ του ναού του Αγ.Νικολάου πριν ακόμη μεταφερθούν στην σημερινή τους θέση. Σε πρώτο πλάνο είναι ορατά τα λείψανα από το ψηφιδωτό της μεγάλης πρωτοχριστιανικής του Αγ.Γεωργίου.Φωτογραφία- L.Morricone, Αύγουστος 1936.
Κάτοψη της Βασιλικής του Λιμανιού, δεξιά η πύλη Carmandino[1478] του Κάστρου με κίονες του Αγ.Γεωργίου[κβ΄εκπα].
Σήμερα-χτες, ψηφιδωτά της Συνοικίας του Λιμανιού της πόλης Κω.
Αυτό το αρχαίο γουδί [ιγδίο] φτιαγμένο από τον βίαιο δακίτη βρισκόταν αρχικά στη Συνοικία του Λιμανιού της Κω, μετά σε κατάστημα και τώρα είναι παρατημένο σε πεζοδρόμιο.Φίλε μου: «κάθε τόπος, μικρός ή μεγάλος όταν χάνει το εσωτερικό του όραμα πέφτει σε ένα νέο είδος αηδίας.Τότε η ιστορία του ακολουθεί μια αυθαίρετη πορεία που στο τέλος καταλήγει σε μια γούρνα όπως αυτό της φωτογραφίας όπου μέσα της θα περιέχει πάντα τους σπόρους της παρακμής των ανθρώπων της».
Στη Συνοικία του Λιμανιού της Κω, την Πλατεία της βασιλικής του Αγ.Γεωργίου στις αρχές του προηγούμενου αιώνα...