«Γυμνάσιο των Εφήβων»

Καλλιτεχνική απεικόνιση γυμνασίου της αρχαιότητας. Ο 2ος αιώνας π.Χ. είναι ο χρυσός αιώνας της Κω. Σημαντικά κτίρια κατασκευάζονται, [γυμνάσιο, παλαίστρα, θέατρο, στάδιο κλπ.] κυρίως από τοπικά υλικά. Δυτικά της Ακρόπολης των Σεραγιών μαζεύονται μοναδικά αθλητικά και εκπαιδευτικά ιδρύματα. Η πόλη είχε τουλάχιστον 3 γυμνάσια. 

Το Γυμνάσιο των Παίδων που ο Morricone τοποθετεί στην περιοχή των Κεντρικών Θερμών [Αμυγδαλώνα],το Δυτικό Γυμνάσιο στην δυτική αρχαιολογική ζώνη και το Γυμνάσιο των Εφήβων [Βόρειο] όπως το λένε πλέον οι αρχαιολόγοι.

Ήταν ένας χώρος για στρατιωτική, αθλητική, καλλιτεχνική και πνευματική  διαπαιδαγώγηση των εφήβων Κώων του 3ου αιώνα π.Χ. Εδώ συγκεντρώνονταν διανοούμενοι, φιλόσοφοι, μουσικοί οι οποίοι έδιναν διαλέξεις ή παραστάσεις, ενώ πραγματοποιούνταν επίσης ποικίλα συμπόσια.  

Ο Ζαρράφτης αναφέρει «Αριστερά της θολωτής πηγής [Ιπποκράτ Σουγιού] ανέρχεται οδός κλιμακηδόν επί υψώματος... προς ανατολικά φαίνονται ερείπια του Αρχαίου Γυμνασίου». Εκτός από τον Κώο αρχαιοδίφη και ο Ιταλός αρχαιολόγος L.Morricone έγραψε για την ύπαρξη ενός Βόρειου Γυμνασίου σε έκθεση του [1935-1943]: «Είναι πιθανό ότι οι Βόρειες Θέρμες [όπως οι δυτικές] έχουν κατασκευαστεί σε συνδυασμό με ένα ελληνικό παλιό γυμνάσιο, όπως μαρτυρούν ορισμένα στοιχεία δωρικού ρυθμού ή ίσως στοές, και πάνω απ΄ όλα οι επιγραφές, εκ των οποίων μία αναφέρει για την λατρεία του Ερμή Εναγωνίου. Αλλά η ακριβής θέση αυτού του Γυμνασίου δεν έχει εξακριβωθεί: σε κάθε περίπτωση, ήταν δίπλα στη βόρεια πλευρά του τείχους, μέσα στην πόλη».

Το Γυμνάσιο βρίσκεται στην περιοχή των Βορείων Θερμών,νότια από την πλατεία Ρήγα Φεραίου μέσα στο αρχαιολογικό πάρκο.Αναφέρεται σε επιγραφή που αποδίδεται στον χαράκτη «Syll3 398» η οποία αφορά τον Εναγώνιο Ερμή [278-242 π.Χ], όπως και σε άλλες επιγραφές του 2ου-3ου αιώνα μ.Χ. 

Το αρχαίο Γυμνάσιο ήταν τοπόσημο της Κω, ένα από τα βασικά δημόσια κτίρια γύρω από το οποίο είχε διαμορφωθεί η αρχαία πρωτεύουσα μετά τον μετοικισμό του 366 π.Χ. Η εξέλιξη του κοινωνικού και εκπαιδευτικού του ρόλου ήταν καθοριστική καθώς βρισκόταν μέσα στο κέντρο της πόλης, σε άμεση γειτνίαση με το χώρο της Αρχαίας Αγοράς. Το συγκρότημα τον 3ο αιώνα π.Χ ίσως είχε μία κάτοψη με μία περίστυλη αυλή που φιλοξενούσε παλαίστρα, και περιμετρικά αυτής ένα σύνολο από διάφορα δωμάτια. Παράλληλα, ίσως διέθετε προέκταση από χώρους για τα διάφορα αθλήματα που πραγματοποιούνταν εκτός του κτιρίου.

Οι Έλληνες αρχαιολόγοι τελευταία έφεραν στο φως ακόμη περισσότερα στοιχεία από τμήματα του που παλαιότερα θεωρούνταν νεότερης ηλικίας. Ερείπια που αρχικά είχαν αποδωθεί στο Ναό του Δία και της Αθηνάς Αλσείας, λείψανα στυλοβάτη με προσανατολισμό Α-Δ ,κά, φαίνεται ότι έχουν σχέση με το αρχαίο χαμένο μνημείο. Εχουμε μια καλύτερη οπτική για το αρχαίο Γυμνάσιο που βρισκόταν πιο βόρεια από το Δυτικό Γυμνάσιο [α΄μισό 2ου αιώνα π.Χ.-469 μ.Χ] .

Το αρχαίο Γυμνάσιο υπήρξε πριν από τις Ρωμαϊκές Βόρειες Θέρμες του 3ου αιώνα μ.Χ και ίσως καταστράφηκε από τον σεισμό του 199-198 π.Χ που είχε επίκεντρο νότια της Ρόδου. 

Η επιγραφή του Ερμή συνδέεται με την λατρεία του Εναγωνίου ο οποίος σύμφωνα με τον Πίνδαρο σχετίζεται με τους αθλητικούς αγώνες.«Ο εναγώνιος δε ο Ερμής, ως τών αγώνων προστάτης». 

Επί Τουρκοκρατίας εδώ βρισκόταν η προσεισμική ξακουστή συνοικία με τα Βυρσοδεψεία και τα μεγαλοπρεπή λιθόκτιστα κτίρια, αρκετά από τα οποία καταστράφηκαν από τον σεισμό του 1933.

Νότια προς την θάλασσα ήταν η Moschea delle Concerie ή το Τζαμί Debba Hana ένα τέμενος που υπέστη ζημιές και αργότερα γκρεμίστηκε από την Ιταλική Διοίκηση, εξαιτίας της σεισμικής δόνησης των 6,6 βαθμών του 1933 από το Ρήγμα Κω.Τη μεσαιωνική περίοδο υπήρχαν στάβλοι και αρχαία που ήταν γνωστά  ως «σπίτια του Ιπποκράτη».

Το αρχαίο Γυμνάσιο ήταν κατασκευασμένο από τραβερτίνη του Πυλιού, ιγκνιμπρίτη της Κεφάλου και οι αρράβδωτοι δωρικοί κίονες και τα κιονόκρανα ήταν από λευκό χονδρόκοκκο ντόπιο μάρμαρο. 

Κοντά βρέθηκε μεγάλη Μνημειακή Κρήνη [διαστάσεων 1,5Χ3,15 μ.] που είχε σχέση με το αρχαίο Γυμνάσιο και ήταν κατασκευασμένη από ντόπιο τραβερτίνη. Θεωρείται του 4ου αιώνα π.Χ.,χρησιμοποιήθηκε έως τον 1ο-2ο μ.Χ αιώνα, συναντάται επί της οδού 31ης Μαρτίου και ήταν προσανατολισμένη με τον στυλοβάτη του πρόπυλου του Βόρειου Γυμνασίου. Περιελάμβανε μία υπόγεια δεξαμενή, ενώ έχει διαπιστωθεί η ύπαρξη δύο οικοδομικών φάσεων που δεν έχουν χρονολογηθεί.

Το αρχαίο Γυμνάσιο ήταν παράλληλο με το αμυντικό τείχος, είχε προσανατολισμό Α-Δ, απείχε περίπου 40-50μ. από την αρχαία ακτογραμμή της πόλης. Το κτίριο βρισκόταν στους πρόποδες του υψώματος της  Ακρόπολης. Η κλίση του εδάφους έπαιξε ρόλο στην αρχική χωροθέτηση του τεχνικού έργου. Η υψομετρική διαφορά του οικοπέδου ήταν αρκετά μικρότερη από την σημερινή [περίπου 1μ. έναντι των 3μ]. Δυτικά του Γυμνασίου επί της Π.Τσαλδάρη έχει καταγραφεί αξιόλογη καθίζηση, που όμως δεν είναι γνωστό από ποιό σεισμό. 

Μετά από την καταστροφή του, καλύφθηκε από φερτά ποτάμια υλικά και όχι μόνο με αποτέλεσμα τμήματα από τα ερείπια του συναντώνται κάποια μέτρα κάτω από τους δρόμους που το περιβάλλουν. Ο στερεοβάτης [δηλαδή το θεμέλιο στο οποίο κτίστηκε] βρισκόταν πάνω σε άμμους και χαλίκια από παράκτιες αποθέσεις δηλαδή έδαφος με κακές γεωτεχνικές συνθήκες και αδύναμη μηχανικη ανταπόκριση σε σεισμικά κύματα [300-1400m/sec, σε γεωλογικούς σχηματισμούς με πυκνότητα 1.8-2gr/cm3]. 

Το αρχαίο μνημείο μετά από την καταστροφή μάλλον δεν αποκαταστάθηκε. Υλικό από το αρχαίο Γυμνάσιο έχει χρησιμοποιηθεί στις μεταγενέστερες Β.Θέρμες, στην κατασκευή του Κάστρου της Νερατζιάς και στα λιθόκτιστα της περιοχής.

Γεωδίφης

Πηγές:

1.Κώια-Ι.Ζαρράφτης

2.Ιστοσελίδα,csad.ox.ac.uk

3.Scavi e ricerche a Coo- L.Morricone

4.Ιστορία των Σεισμών της Κω-Γεωδίφης,2018

5.Πληροφορίες από Χ.Κάντζια,ΚΒ’ ΕΠΚΑ

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

Αρχ.θραύσμα μαρμάρινο της πόλης Κω. Ισως από το γείσο του Γυμνασίου των Εφήβων. Πρόκειται για μοναδικό τρίγλυφο στοιχείο από την αρχαία αρχιτεκτονική του Γυμνασίου; Βρέθηκε σε τοιχίο περίφραξης της γειτονιάς.

          Γυμνάσιο των Εφήβων, χάρτης με αρχαία ιδρύματα της περιοχής

Η τοποθεσία που φιλοξενούσε το Γυμνάσιο από ανατολικά.

Από τα δυτικά, στο βάθος της φωτογραφίας βρισκόταν το αρχαίο Γυμνάσιο.

Τιμητική επιγραφή για τον γυμναστή Marcus [-], γιο του Πλούταρχου. Βάση αγάλματος από λευκό μάρμαρο,που αποδίδεται στον χαράκτη «Syll3 398», του 100-150μ.Χ -M. Segre, Iscr. di Cos (1993).

[ἡ βουλὴ κ]αὶ ὁ δῆμος [ἐτείμησαν]

[ἐπαίνωι κ]αὶ ἀνδριάντ[ος — — —]

[ἀναστάσ]ει τὸν ἀρχιερ̣[ατεύσαν]-

[τα ἐνδόξ]ως ∙ Μᾶρκον [— — — —]

5 [— — — —]αν Πλουτά̣[ρχου, γυμ]-

[νασιαρχ]ήσαντα [τῶν τε νέων]

[καὶ τῶν ἐ]φήβων [— — — — —]

[— — — — — — — — — — —]

Στο βάθος βρισκόταν το αρχαίο Γυμνάσιο των Εφήβων του 4ου αιώνα π.Χ , πριν από χρόνια ήταν η θέση του αείμνηστου φωτογράφου και εφευρέτη Παλιαπούλια σήμερα είναι ένα κλειστό πάρκο που στεγάζει τους αρχαιολόγους. Φωτογραφία περίπου του 1936-1937.

                                Χάρτης του Μορικόνε, δεκαετίας του ΄50.

Με διαφορά περίπου 24 αιώνων ένα άγνωστο αλλά σπουδαίο κομμάτι της αρχαίας πόλης της Κω, του 4ου αιώνα π.Χ,σε αεροφωτογραφία της δεκαετίας του ‘20.