Η γεωμορφολογία του υποθαλάσσιου χώρου της Κω

Γεωδομές του υποθαλάσσιου χώρου Κω-Νισύρου

Αν είχαμε τη δυνατότητα να αφαιρέσουμε το θαλασσινό νερό που περιβάλλει το νησί της Κω θα παρατηρούσαμε κάτι το εκπληκτικό. Όρη ,φαράγγια και κοιλάδες θα ξεπρόβαλλαν στα μάτια μας. Πώς αυτά δημιουργήθηκαν; Τα  μορφολογικά χαρακτηριστικά του υποθαλάσσιου χώρου της περιοχής μας  δεν αναπτύσσονται τυχαία αλλά συνδέονται με φυσικό-τεκτονικές διεργασίες που οφείλονται τόσο στο εσωτερικό της γης όσο και σε ιζηματολογικά και βιογενή αίτια.

Όπως συμβαίνει στις περισσότερες ωκεάνιες λεκάνες έτσι και στην περιοχή μας τα μορφολογικά χαρακτηριστικά της λεκάνης της Κω  χωρίζονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες: Στα ηπειρωτικά περιθώρια, εκεί δηλαδή που είναι τα όριά τους με τις ηπείρους και στον βαθύ ωκεάνιο πυθμένα. Το κάθε ένα από αυτά περιλαμβάνει διάφορα μορφολογικά γνωρίσματα.

Η κίνηση των τεκτονικών πλακών με όλα τα συνεπακόλουθα φαινόμενα, δημιουργεί τα κυριότερα και τα πιο έντονα μορφολογικά χαρακτηριστικά του ωκεάνιου πυθμένα. Αυτά τα υποθαλάσσια μορφολογικά χαρακτηριστικά έχουν σημαντική επίδραση στην κυκλοφορία των θαλασσών και επηρεάζουν τον χαρακτήρα των νερών μιας περιοχής. Αν δύο γειτονικές λεκάνες χωρίζονται από μία υποθαλάσσια ράχη τότε τα νερά που βρίσκονται βαθύτερα από τη ράχη δεν μπορούν να κινηθούν από τη μια λεκάνη στην άλλη. Αυτό συμβαίνει μεταξύ της λεκάνης της Κεφάλου και της βαθύτερης λεκάνης της Κω. Επίσης υποθαλάσσιοι λόφοι και μικρά βουνά είναι διάσπαρτα στον πυθμένα της θάλασσας, επιδρώντας στη ροή των θαλασσίων ρευμάτων με τη δημιουργία αναταράξεων που οδηγούν σε κατακόρυφη ανάμιξη των νερών.

Στα περιθώρια αυτά της περιοχής μας  η υφαλοκρηπίδα έχει μικρό σχετικά πλάτος και μικρή κλίση. Μετά την υφαλοκρηπίδα ακολουθεί η ηπειρωτική κατωφέρεια με μεγάλες κλίσεις. Χαρακτηριστικό της ηπειρωτικής κατωφέρειας είναι η ύπαρξη υποθαλάσσιων φαραγγιών τύπου κάνυον, μέσα στα οποία δημιουργούνται τουρβιδιτικά ρεύματα που μεταφέρουν βίαια ιζήματα προς τα χαμηλότερα και τα αποθέτουν βαθύτερα στο ηπειρωτικό κύρτωμα, σχηματίζοντας βεντάλιες(ριπίδια) απόθεσης και κανάλια διανομής της ροής. Στην περιοχή μας το βάθος της θάλασσας της υφαλοκρηπίδας δεν ξεπερνά τα 200 μέτρα ενώ έχει πλάτος από περίπου 3500-1500 μέτρα.

Σε άλλα μέρη του πλανήτη μερικές από αυτές τις θάλασσες, όπως η Θάλασσα της Νότιας Κίνας, έχουν περισσότερο από 1100 χιλιόμετρα πλάτος. Πολλές είναι σχετικά ρηχές με τυπικά βάθη 50-100μέτρα. Μερικές από τις πιο σημαντικές αυτές θάλασσες είναι: Η Θάλασσα της Ανατολικής Κίνας, η Βερίγγειος Θάλασσα, η Βόρειος Θάλασσα, η Παταγονική υφαλοκρηπίδα, κ.α. Οι υφαλοκρηπιδικές θάλασσες είναι συνήθως περιοχές με μεγάλη βιολογική παραγωγικότητα και πληθώρα αλιευμάτων. Λόγω του μικρού τους βάθους είναι επίσης δυνατή η εκμετάλλευση αποθεμάτων υδρογονανθράκων και διάφορων  σημαντικών ορυκτών.

Τα ιζήματα της υφαλοκρηπίδας προέρχονται κυρίως από τη γειτονική ήπειρο, ιδίως αν βρίσκονται κοντά σε μεγάλα ποτάμια συστήματα. Τα βιογενή ανθρακικά ιζήματα επικρατούν σε περιοχές με μεγάλη βιολογική παραγωγικότητα και περιορισμένη προσφορά χερσογενών ιζημάτων. Υπάρχει μεγάλη διαφοροποίηση στις διεργασίες και τον τύπο των επικρατούντων ιζημάτων ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες της γεωγραφικής περιοχής που βρίσκεται η υφαλοκρηπίδα.

Κατά τα τελευταία 2 εκατομμύρια χρόνια οι περιοχές της υφαλοκρηπίδας υφίστανται διαρκείς εναλλαγές μεταξύ θαλάσσιου και χερσαίου περιβάλλοντος καθώς η στάθμη του νερού ανεβοκατεβαίνει κατά 120-180μέτρα  μεταξύ παγετωδών – μεσοπαγετωδών περιόδων.

Στην υφαλοκρηπίδα περιοχών με μικρό παλιρροιακό εύρος, όπως οι δικές μας, τα κύματα είναι η κυρίαρχη δύναμη στη μετακίνηση των ιζημάτων. Περιορίζονται όμως μόνο στην παράκτια ζώνη. Στα βαθύτερα, τα θαλάσσια ρεύματα μετακινούν τα λεπτότερα ιζήματα όπως την ιλύ και την άργιλο. Αν όμως υπάρχει περιορισμένη προσφορά υλικών από τη γειτονική χέρσο, τότε σημαντικές εκτάσεις της υφαλοκρηπίδας είναι καλυμμένες με υπολειμματικές αμμώδεις αποθέσεις, κατάλοιπα σταδίων της προηγούμενης παγετώδους περιόδου, όταν η στάθμη της θάλασσας ήταν χαμηλότερα.

Αντίθετα, στις υφαλοκρηπίδες θάλασσες με μεγάλο παλιρροιακό εύρος, όπως η Βόρειος Θάλασσα, τα παλιρροιακά ρεύματα είναι ικανά να  μετακινήσουν άμμο και ιλύ σε όλη σχεδόν την έκταση της υφαλοκρηπίδας και σε διάφορες διευθύνσεις. Η άμμος στην περίπτωση αυτή σχηματίζει υποθαλάσσιες θίνες και κύματα άμμου σημαντικού ύψους, που μετακινούνται διαρκώς και αποτελούν κίνδυνο για τα παραπλέοντα μεγάλα πλοία.

Στις τροπικές υφαλοκρηπίδες, όπου επικρατεί η ανάπτυξη των κοραλλιών στα παράκτια, δημιουργείται ασβεστολιθική άμμος από τρίμματα κοραλλιών και κελυφών ασπόνδυλων λόγω της κυματικής δράσης.

Η μεγάλη κλίση της ηπειρωτικής κατωφέρειας δημιουργεί αστάθεια στα αποτιθέμενα εκεί ιζήματα με αποτέλεσμα να γίνονται συνεχείς μετακινήσεις προς μεγαλύτερα βάθη. Οι διεργασίες που προξενούν τις μετακινήσεις είναι: οι υποθαλάσσιες κατολισθήσεις είναι μετακινήσεις τεμαχών χωρίς σημαντική καταστροφή της εσωτερικής δομής των στρωμάτων. Αυτές συνδέονται με την ύπαρξη τουρβιδιτικών ρευμάτων. Αυτά τα ρεύματα σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες  είναι ικανά να διαβρώσουν και να κόψουν τα ιζήματα του βυθού σε τόσο μεγάλο βάθος. Η αιτία του έντονου ανάγλυφου είναι η ιζηματογένεση στις γειτονικές περιοχές σε σχέση με την απουσία της μέσα στο κάνυον. Έτσι μετά από κάποιο χρόνο το κάνυον εμφανίζεται βαθύτερο σε σχέση με τη γειτονική του περιοχή.

Παρατηρήθηκε ότι κοντά στις εκβολές μεγάλων ποταμών πάντα αντιστοιχούν μεγάλα κάνυον στην ηπειρωτική κατωφέρεια. Ο Αμαζόνιος π.χ., ο οποίος έχει δημιουργήσει ένα τεράστιο προδέλτα στην υφαλοκρηπίδα, στην ηπειρωτική κατωφέρεια ακολουθεί με ένα επίσης μεγάλο κάνυον με διακλαδώσεις μέσα στο οποίο δημιουργούνται τουρβιδιτικά ρεύματα. Από τη συνεχή προσφορά υλικών και την αστάθεια λόγω της μεγάλης κλίσης της ηπειρωτικής κατωφέρειας έχουν σχηματιστεί βεντάλιες απόθεσης που το συνολικό μήκος τους (των κάνυον και των βενταλιών) είναι περίπου 700-4750 μέτρα σε βάθος  μέσα στον Ατλαντικό.

Υποθαλάσσια φαράγγια βρίσκονται και στην κατωφέρεια, μετά την υφαλοκρηπίδα του Δίαυλου Κω-Νισύρου, και καταλήγουν ως τον πυθμένα της τάφρου της Κω σε βάθος περίπου  700 μέτρων. Τα μεγάλα ποτάμια της περιοχής όπως ο Κεραμικός  έρεαν επάνω στην υφαλοκρηπίδα της περιοχής, κατά τη διάρκεια της περασμένης παγετώδους περιόδου και είχαν τις εκβολές τους σε σημερινό βάθος περίπου 150 μέτρων. Το βάθος αυτό είναι πολύ κοντά στην αρχή της κατωφέρειας, έτσι η μεγάλη προσφορά σε ιζήματα έδινε πρόσφορο υλικό για τουρβιδιτικά ρεύματα και τη δημιουργία των υποθαλάσσιων φαραγγιών στα δύο πλευρά των αντίθετα κινούμενων τεκτονικών πλακών. Τα ρήγματα της περιοχής  έχουν μετατρέψει τη ζώνη σε ιδιαίτερα ασταθή και επιρρεπή σε υποθαλάσσιες κατολισθήσεις.

Γεωδίφης

Παιδί της Ρέας

ΒΙΝΤΕΟ

Ο υποθαλάσσιος χώρος Κω-Νισύρου-Καλύμνου σε βίντεο