Τι πραγματικά μπορεί να ήταν ο Δούρειος ίππος;

Οι Τρώες διασκέδαζαν, θεωρώντας ότι η πολύχρονη ταλαιπωρία και δοκιμασία τους τελείωσε και έπεσαν σε ύπνο βαθύ. Η μόνη που αντιλήφτηκε ότι κάτι άλλο συνέβαινε ήταν η Ελένη, η οποία προσπάθησε μάταια να εξαναγκάσει με τρόπο μαγικό τους Αχαιούς να αποκαλυφθούν, μιμούμενη τις φωνές των γυναικών τους. Οι κρυμμένοι Αχαιοί την ώρα που ανέτειλε η Σελήνη βγήκαν από το άλογο, άνοιξαν τις πύλες και τα στρατεύματα εισήλθαν και αμέσως ακολούθησε η γενοκτονία και η λεηλασία της πόλης.

Όλοι θυμόμαστε από τα παιδικά μας χρόνια, τον περίφημο Δούρειο Ίππο, το ξύλινο άλογο-κρύπτη του πανούργου Οδυσσέα. Σκοπός του Οδυσσέα ήταν να παραπλανηθούν οι Τρώες και να το εκλάβουν ως δώρο και ως δείγμα καλής θελήσεως και ειρήνης από τους Αχαιούς. Στην πραγματικότητα επρόκειτο για μια κατασκευή που έκρυβε μέσα της, τους σημαντικότερους αρχαίους Έλληνες ήρωες. Τα χρόνια πέρασαν και σήμερα η έκφραση πια Δούρειος Ίππος υποδηλώνει είσοδο με τέχνασμα, δόλο και πονηρία.

Ωστόσο, εάν εξετάσουμε προσεκτικά τις ιστορικές πηγές θα δούμε ότι ενώ η Τροία πράγματι υπήρξε, δεν υπάρχει καμία βεβαιότητα σχετικά με την ύπαρξη του Δούρειου Ίππου. Στην Ιλιάδα  του Ομήρου δεν γίνεται κανένας λόγος για το άλογο. Το άλογο όμως εμφανίζεται σε δύο άλλα αρχαία έργα. Το ένα είναι «Οδύσσεια», του Ομήρου με την οποία γίνεται κάποια αναφορά ενώ η «Αινειάδα», του Βιργιλίου το οποίο είναι ένα αρχαίο ρωμαϊκό ποίημα που μιμείται τα ελληνικά έπη, παρέχει τα περισσότερα στοιχεία σχετικά με αυτό το θέμα. Ως εκ τούτου, τα περισσότερα από τα αφηγηματικά στοιχεία της Αινειάδας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για μία εικασία και ότι η όλη ιστορία κρύβει κάποιους συμβολισμούς.

Όμως τι πραγματικά θα μπορούσε να ήταν ο Δούρειος ίππος, των παιδικών μας χρόνων;  Ήταν πράγματι  ένα μεγάλο, ξύλινο άγαλμα αλόγου που κατασκευάστηκε από τους Έλληνες για να πολιορκήσουν την Τροία, μια πόλη που ήθελαν με κάθε λόγο να κατακτήσουν. Βέβαια ήταν πολλά τα 10 χρόνια πολιορκίας και συνεχούς αποτυχίας  και τα πράγματα δεν πήγαιναν καθόλου καλά. Έτσι προέκυψε, η ιδέα για τη δημιουργία αυτού του αλλόκοτου  αλόγου, όπου θα κρύβονταν οι ειδικές δυνάμεις των Ελλήνων. Ωστόσο, μπορεί να ακούγεται ωραία σαν ιστορία όμως σε καμμία περίπτωση δεν θα μπορούσε να είναι πειστική εκτός αν και στην πραγματικότητα οι  Τρώες ήταν τόσο ηλίθιοι ώστε να σύρουν αυτό το «πράγμα» μέσα στην πόλη τους.

Το άλογο αναφέρεται μόνο εν συντομία στην «Οδύσσεια». Το συγκεκριμένο  έπος δεν παρέχει καμία εξήγηση για το σχήμα και το σχέδιο, αλλά καθιστά σαφές ότι ήταν αρκετά παράξενο αφού οι Τρώες παρέμειναν επί ημέρες να συζητάνε τι θα κάνουν με αυτό. Σκέφτηκαν ότι μπορεί να είναι ένα τέχνασμα ή ένα δώρο που τους προσφέρθηκε. «Η Οδύσσεια» μας αναφέρει ότι ήταν η θεά Αθηνά που έβαλε στο μυαλό του ήρωα Οδυσσέα την ιδέα, και ότι έπρεπε και εκείνος να κρυφτεί μέσα σ 'αυτό. Η Αθηνά παρενέβη, ακόμη και στην Ελένη ώστε να μην δώσει κατά λάθος, το μυστικό του αλόγου.

«Η Αινειάδα» ενδιαφέρεται περισσότερο για την ιστορία και την καλλωπίζει με διακοσμητικά στοιχεία. Σε αυτή την εκδοχή, οι Έλληνες αφήνουν πίσω τους κάποιον  που προσποιείται ότι είναι προδότης, ώστε να μπορεί να πείσει τους Τρώες να πάρουν  το άλογο μέσα στην πόλη.  Σύμφωνα με αυτή ,ο  Σίνων, όταν ο ελληνικός στόλος έφυγε για να κρυφτεί πίσω από την Τένεδο, έμεινε έξω από τα τείχη της Τροίας και φρόντισε να τον συλλάβουν Τρώες βοσκοί, οι οποίοι τον παρέδωσαν δεμένο στον βασιλιά Πρίαμο. Ο λαός ζητούσε τον θάνατό του, αλλά ο Πρίαμος προτίμησε να τον ανακρίνει. Ο Σίνων είπε ότι ο Οδυσσέας τον κατεδίωκε και τον μισούσε, ότι αισθανόταν τυχερός που βρέθηκε στα χέρια ενός τόσο καλού βασιλιά και τελικώς ζήτησε άσυλο. Αυτό που έκανε τον Πρίαμο να τον πιστέψει ήταν ότι ο πονηρός Σίνων παρουσίασε τον εαυτό του ως συγγενή του Παλαμήδη, του ήρωα δηλαδή που έπεσε θύμα του μίσους του Οδυσσέα: είπε ότι τώρα που έχασε τον προστάτη του θα έμενε ανυπεράσπιστος στα νύχια του Οδυσσέα και ότι τον περίμενε η ίδια τύχη. Είπε ακόμα ότι ο Οδυσσέας παρότρυνε τον μάντη Κάλχα να πει στους αρχηγούς πως οι θεοί ήταν θυμωμένοι και ζητούσαν ανθρωποθυσία, το κατάλληλο θύμα για την οποία ήταν ο Σίνωνας. Προσέθεσε μάλιστα ότι όλα ήταν έτοιμα και ότι κατάφερε να ξεφύγει την τελευταία στιγμή, την ώρα που οι Έλληνες έμπαιναν στα πλοία για να φύγουν. Περιπλανώμενος, έπεσε στα χέρια των βοσκών. Τότε ρώτησαν τον Σίνωνα γιατί άφησαν πίσω τους τον Δούρειο Ίππο. Ο Σίνων τους απάντησε ότι ήθελαν να προσφέρουν ένα αφιέρωμα στη θεά Αθηνά, για να εξιλεωθούν από την ιεροσυλία της αρπαγής του Παλλαδίου: ο Κάλχας είχε μαντέψει την επιθυμία της θεάς, η οποία ήθελε απαραίτητα ένα μεγάλο ξύλινο άλογο ως ένδειξη λατρείας και επανόρθωση. Ο Σίνων είπε στη συνέχεια στους Τρώες τα κυρίως παραπλανητικά ψέματα: Ο Κάλχας είχε δήθεν αποκαλύψει στους Έλληνες ότι αν οι Τρωαδίτες λάτρευαν το άλογο αυτό θα αποκτούσαν ακαταμάχητη υπεροχή έναντι των Ελλήνων. Οι κατασκευαστές του λοιπόν επίτηδες είχαν φτιάξει το ξύλινο άλογο με τεράστιες διαστάσεις, ώστε να μη χωράει να περάσει από την πύλη των τειχών της Τροίας και να πρέπει να γκρεμιστεί ένα μέρος του τείχους για να μπορέσει να περάσει. Τότε οι Τρώες δεν δίστασαν να γκρεμίσουν ένα μέρος των τειχών για να το βάλουν μέσα στην πόλη. Στην απόφαση αυτή τους οδήγησε και το γεγονός ότι ο Λαοκόων, που τους είχε συμβουλεύσει να μη δεχθούν τον Δούρειο Ίππο, τιμωρήθηκε με θάνατο από τον Απόλλωνα. Οι Τρώες λοιπόν ελευθέρωσαν τον Σίνωνα και έβαλαν μέσα στην Τροία το ξύλινο άλογο. Την ίδια εκείνη νύχτα ο Σίνων άνοιξε τον Δούρειο Ίππο και βοήθησε όσους ήταν κρυμμένοι μέσα να βγουν, ενώ αμέσως μετά έκανε σήμα με αναμμένους πυρσούς στον ελληνικό στόλο για να ξεκινήσει να έρθει πάλι στην Τροία.

Επανεξετάζοντας όλη την ιστορία σε κάποιους ίσως είναι δύσκολο να πιστέψουν ότι τα πράγματα έγιναν κάπως έτσι. Όπως και οι Τρώες έτσι και πολλοί άλλοι ενδιαφέρθηκαν με το πέρασμα του χρόνου να γνωρίσουν τι στο καλό ήταν αυτό το πράγμα που έμοιαζε με άλογο. Πρόσφατα κυκλοφόρησε μια ιδέα που προτείνει το «άλογο» τι θα μπορούσε να ήταν μεταφορικά.

Γύρω στο 1200 π.Χ., την μεγάλη Εποχή του Χαλκού οι πολιτισμοί της ανατολικής Μεσογείου κατέρρεαν ο ένας μετά τον άλλο σαν μια σειρά από ντόμινο. Σε μια περίοδο 50 ετών, δεκάδες ιστορικά κέντρα της εποχής εκείνης, συμπεριλαμβανομένων της Τροίας, των Μυκηνών και της Κνωσού, μετατράπηκαν σύντομα σε ερείπια. Σήμερα, σκελετοί και διάσπαρτα συντρίμμια είναι ότι έχει μείνει από αυτές τις τόσο ισχυρές πόλεις. Ποιά δύναμη θα μπορούσε να προκαλέσει μια  τόσο εκτεταμένη καταστροφή; Ιστορικοί και αρχαιολόγοι εξέτασαν αυτό το ζήτημα και αποφάνθηκαν ότι οφειλόταν σε κάποιο εμφύλιο πόλεμο, είτε σε κάποια εισβολή βαρβάρων ενώ πρότειναν και άλλες πιθανές αιτίες. Όμως ένας γεωφυσικός από το Στάφορντ ο Amos Nur αφού εξέτασε προσεκτικά τα αποδεικτικά στοιχεία, βρήκε κάτι άλλο : ότι μια σειρά από σεισμούς οδήγησαν αυτές τις πόλεις-κράτη, την μία μετά την άλλη, κατά την Εποχή του Χαλκού σε ένα πρόωρο τέλος. Η σεισμική δραστηριότητα την περίοδο εκείνη ήταν έντονη και αποτυπώθηκε σε πολλούς μύθους και θρύλους της εποχής. Πρόσφατα, ο Nur έδειξε ότι οι σεισμοί μπορούν να έχουν διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην κατάρρευση τουλάχιστον 50 μεγάλων πολιτιστικών κέντρων, συμπεριλαμβανομένων της Τροίας, των Μυκηνών και της Κνωσού, κατά το τέλος της εποχής του Χαλκού. Παρουσίασε τα  στοιχεία του, σε μια διάσκεψη για την καταστροφή των πολιτισμών της Εποχής του Χαλκού που πραγματοποιήθηκε στο Πανεπιστήμιο του Cambridge. Χρειάστηκαν 50 χρόνια, από το 1225 B.C. με 1175 π.Χ., για να καταρρεύσουν αυτά τα μεγάλα πολιτιστικά κέντρα. Μια σειρά από σεισμούς αποσταθεροποίησε εκείνες τις κοινωνίες των πολιτών και ήταν αρκετή αυτή η κατάσταση να εξαλείψει τις οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές δομές. Σύμφωνα με τον Nur, τα σεισμικά αρχεία δείχνουν ότι  οι μεγάλοι σεισμοί συμπίπτουν χρονικά. Οι σύντομες περίοδοι με πολύ έντονη σεισμική δραστηριότητα προηγούνται ενώ στην συνέχεια παρουσιάζονται μακρά διαλείμματα σχετικά πιο ήσυχα. Γεωλογικά, τα επεισόδια αυτά μπορούν να εξηγηθούν ως εξής: Όταν γίνεται μια ρήξη σε ένα μέρος μιας πλάκας, το άλλο μέρος του ορίου της πλάκας μπορεί να καταρρεύσει λίγο αργότερα. Ο Nur με τις μετρήσεις του στο μεγάλο ρήγμα της Βόρειας Ανατολίας της Τουρκίας είδε την έντονη σεισμική δραστηριότητα. Σε αυτόν τον αιώνα, μεταξύ 1939 και 1967, μια σειρά από σεισμούς κατά μήκος του ρήγματος της Βόρειας Ανατολίας της Τουρκίας , προκάλεσαν την ολίσθηση περιοχών της τάξης των 2 έως 4 μέτρων. Επιπλέον, ιστορικά αρχεία δείχνουν ότι η σεισμική δραστηριότητα ήταν έντονη  κατά τον 4ο και 8ο αιώνα.

Σύμφωνα με τον Nur, οι πόλεις που καταστράφηκαν στο τέλος της Εποχής του Χαλκού ήταν εγκατεστημένες σε περιοχές με μεγάλη σεισμική δραστηριότητα κατά τους ιστορικούς χρόνους. Οι σεισμοί συμβαίνουν σε αυτές τις περιοχές για χιλιάδες χρόνια. Δεν είναι πολύ δύσκολο να φανταστεί κανείς πώς οι σεισμοί θα μπορούσαν να προκαλέσουν την κατάρρευση αυτών των αρχαίων κοινωνιών. Δεδομένης της περιορισμένης τεχνολογίας τους, θα ήταν δύσκολο για τις κοινωνίες να  ανοικοδομήσουν ξανά τους υπέροχους ναούς και τα σπίτια τους. Μετά από μια τέτοια καταστροφή, ακόμη και η ανάγνωση και η γραφή θα μπορούσαν να έχουν εξαφανιστεί στον χρόνο αν οι άνθρωποι έπρεπε το διάστημα που ακολούθησε να ασχοληθούν με κάτι πιο σημαντικό, όπως ήταν η επιβίωση τους. Είναι πιθανό ότι πήρε  πολλά χρόνια για να ανακάμψουν από αυτά τα γεγονότα.

Γεωδίφης