Τζαμί του Λιμανιού Debba-Hane [ή των Βυρσοδεψείων]

«Κοντά στην προκυμαία υπάρχουν 2 οθωμανικά σχολεία με μεγάλες αυλές και ανατολικά από αυτά υπάρχει το τέμενος του Λιμανιού.

Πίσω από αυτό αρχίζει δρόμος προς τον Φόρο [Πλατεία Καζούλη], δυτικά είναι τα Πουζουχτά [πρώην δημοτικός ανθόκηπος]. Ενδιάμεσα υπάρχει ανθηρός κήπος στον οποίο από 3 κρουνούς τρέχει άφθονο πηγαίο νερό που καταλήγει στο λιμάνι» μας λέει ο Ι.Ζαρράφτης για την περιοχή που σήμερα περικλείεται μεταξύ της ταβέρνας «Μεσόγειος» και των καφετεριών «Φίκος» και «Φλαμίνγκο» της πόλης Κω.

Στο κεντρικό παραλιακό μέτωπο του «Μικρού Λιμανιού» ή Piccolo Porto βρισκόταν το Cami  Debba Hane [Moschea delle Concerie για τους Ιταλούς] ή πιο γνωστό σε όλους τους παλιούς ως Τζαμί του Λιμανιού. Πήρε το όνομα από την ομώνυμη προσεισμική παραλιακή μουσουλμανική συνοικία με τα βυρσοδεψεία.

Το τζαμί έπαθε ζημιές από τον σεισμό του 1933 αλλά επισκευάστηκε απο τους Ιταλούς  μετά από 2 χρόνια. Ομως το 1939 κατεδαφίστηκε στο πλαίσιο αναβάθμισης του παραλιακού μετώπου. Οι Ιταλοί επιθυμούσαν να φτιάξουν μια ευχάριστη παραλιακή διαδρομή και σε αυτό τους «βοήθησε» ο σεισμός του 1933. Επίσης κατεδάφισαν τα δύο μουσουλμανικά σχολικά κτίρια που ανέφερε ο Ζαρράφτης και ήταν δυτικά από το τζαμί. 

Το εντυπωσιακό Τζαμί του Λιμανιού [Ταμπακχανέ] βρισκόταν έξω από το βόρειο αρχαίο οχυρωματικό τείχος της πόλης του 4ου αιώνα π.Χ το οποίο περνούσε σχεδόν 25μ. από τον τωρινό μώλο του εσωτερικού λιμανιού.Λόγω δομημένου περιβάλλοντος οι Ιταλοί δεν προχώρησαν σε ανασκαφές στην συγκεκριμένη τοποθεσία όμως από κάτω ίσως υπάρχουν αρχαίες ελληνιστικές λιμενικές εγκαταστάσεις. 

Το Τζαμί του Λιμανιού δεν είχε ψηλό μιναρέ.Είχε βιτρώ τζάμια και μόλυβο με σκεπαστό θόλο. Ήταν κατασκευασμένο σε 3 επίπεδα από πάνω του βρισκόταν ο επιβλητικός θολωτός τρούλος. Βορειοανατολικά περιβαλλόταν από δέντρα και περίφραξη. Σε προσεισμικές φωτογραφίες της πόλης το ιερό ήταν σε περίοπτη θέση.

Νότια του υπάρχουν ακόμη τα τωρινά σκαλάκια που ονόμαζαν οι οθωμανοί «γιοκούς μπασί» [σημαίνει αρχή της ανηφόρας] τα οποία οδηγούσαν σε ένα σημαντικό σημείο της πόλης, στο ύψωμα των Σεραγιών.Το τέμενος φαίνεται ότι χρησιμοποιούσε το νερό της πηγής του Ιπποκράτη που βρίσκεται κάτω από την σκάλα.

Επί της σημερινής Ακτή Κουντουριώτη εκτός από το Debba Hane υπήρχε άλλο ένα μουσουλμανικό θρησκευτικό κτίσμα. Είναι πιθανό να ήταν μία Τουμπάνα δηλαδή ένα μικρό ορθογώνιο παρεκκλήσι χωρίς μιναρέ. Το άγνωστο κτίριο όπως και το Τζαμί του Λιμανιού ήταν προσανατολισμένα προς νοτιοανατολικά και  έβλεπαν προς την Κάαμπα της Μέκκας.

Επί της ακτογραμμής στην Πλατεία του Ταρσανά κοντά στο οθωμανικό νεκροταφείο της Πλατείας Πλατάνου η «Τουμπάνα του Λιμανιού» ίσως γκρεμίστηκε το 1869 από τον σεισμό της Μαρμαρίδας. Πιθανόν το Τζαμί του Λιμανιού το αντικατέστησε και άν έχουν έτσι τα πράγματα πρέπει να χτίστηκε μετά το 1884. Για αυτό τον λόγο ίσως δεν είχε ψηλό μιναρέ. Ο σεισμός του 1884 προκάλεσε σοβαρές ζημιές ή ακόμη και καταστροφές σε μουσουλμανικά τεμένη.Μετά από αυτό το καταστροφικό γεγονός οι οθωμανοί φέρονται να χρησιμοποιούν μικρότερους ή καθόλου μιναρέδες .Σε ότι αφορά το άγνωστο τέμενος στοιχεία δεν έχω στην διάθεση μου όμως τα ερείπια [Mosquee en ruins] του υπήρχαν πριν από το 1884 σύμφωνα με χάρτη του περιηγητή Μ.Α Dubois.Την περίοδο εκείνη δεν σημειώνεται το Debba Hane άρα επιβεβαιώνει την αρχική μου υπόθεση ότι πρόκειται για τέμενος που φτιάχτηκε στα τέλη του 19ου αιώνα.

Το τζαμί στα τουρκικά cami ή μαστζίντ στα αραβικά είναι ο ιερός χώρος  λατρείας των μουσουλμάνων.Κάθε τζαμί χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη του μιναρέ [κάτι ανάλογο με το καμπαναριό των χριστιανών] από όπου γινόταν παλαιότερα, από τον μουεζίνη η πρόσκληση προς προσευχή.Ο μουεζίνης δεν ήταν απαραίτητα ιερωμένος αλλά έπρεπε να έχει μελωδική και δυνατή φωνή και από τον μιναρέ φώναζε το αντάν[κάλεσμα], και έτσι το άκουγαν όλοι οι πιστοί. Σήμερα, η αναγγελία της ώρας της προσευχής γίνεται ακόμα από το μιναρέ, με τη χρήση όμως της τεχνολογίας κυρίως από τα μεγάφωνα.Η χρήση των μιναρέδων έχει πλέον καταργηθεί, όμως εξακολουθούν να συνοδεύουν την αρχιτεκτονική των περισσότερων τεμένων. 

Γεωδίφης

Πηγές:

1.Παιδί της Ρέας, τριλογία

2.Παλιές φωτογραφίες της Κω/ΦΒ

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

Το περίπτερο στο λιμάνι, στη σημερινή Πλατεία Ρήγα Φεραίου, εκεί όπου υπήρχαν τα βυρσοδεψεία, το τζαμί του λιμανιού και ακόμη παλαιότερα η ζώνη με τα αρχαία νεώρια, έξω από το αμυντικό τείχος της πόλης Κω του 4ου αιώνα π.Χ. Φωτογραφία από τη δεκαετία ΄50.

Η πόλη της Κω γύρω στο 1884 [M.Dobois].Με κόκκινο σημειώνονται τα ερείπια του άγνωστου μουσουλμανικού τεμένους που βρισκόταν στην Πλατεία του Ταρσανά, ενώ με μπλε βέλος σημειώνεται η απουσία του Τζαμιού του Λιμανιού.

Το δυτικό τμήμα του Τζαμιού του Λιμανιού.Το τζαμί στο λιμάνι  το έλεγαν Tabakhane camisi, ο κτήτορας του ήταν ένας εύπορος έμπορας από την Πελοπόννησο που γλύτωσε από την σφαγή της Τριπολιτσάς και το χτίσε σαν τάμα . Ηταν  ο πρώτος τραπεζίτης Τούρκος.Την περιοχή οι Έλληνες την έλεγαν στα ταμπακαρια !

Το Τζαμί του Λιμανιού πριν από τον σεισμό του 1933. Το πέτρινο κτίριο αριστερά και αυτό καταστράφηκε από τον σεισμό , στη θέση του  έχει χτιστεί το εστιατόριο του Σίφη

Επί οθωμανικής περιόδου εδώ βρισκόταν η ξακουστή συνοικία με τα Βυρσοδεψεία και τα μεγαλοπρεπή λιθόκτιστα κτίρια, αρκετά από τα οποία καταστράφηκαν από τον σεισμό του 1933.Σε αυτό το σημείο ήταν η Moschea delle Concerie ή το Τζαμί Debba Hane .Το τέμενος υπέστη ζημιές, αργότερα γκρεμίστηκε από την Ιταλική Διοίκηση, εξαιτίας της σεισμικής δόνησης των 6,6 βαθμών του 1933 από το Ρήγμα Κω.

Κολάζ από ιστορικές φωτογραφίες του 1912 και 1962.

Πλατεία  Ρήγα Φεραίου της πόλης Κω, δεκαετία ΄50;

Τζαμί του Λιμανιού [Moschea delle Concerie ,Tabahane Giahmisi] το 1912

Η Πλατεία Ρήγα Φεραίου από το Κάστρο, δεκαετία 30;