Η «Κρήνη με τον Πρίνο» στα Χαλβαζιά
Η συνοικία των τεχνιτών [quartiere artigiano], τα Χαλβαζιά ήταν μία συνοικία με βιοτεχνικό χαρακτήρα, με εργαστήρια, μαστόρους. Ήταν μέρος της μεγάλης μουσουλμανικής συνοικίας που ζούσε στην Άσπα πριν από τον σεισμό του 1933.
Τμήμα του προσεισμικού οικισμού από τα Χαλβαζιά διατηρήθηκε από τους Ιταλούς καθώς είχε πάθει λιγοστές ζημιές από τον σεισμό.
Τα αρχαιολογικά ευρήματα μαρτυρούν ότι ήταν σπουδαία τοποθεσία από πολύ παλιά.
Σε μία τόσο σημαντική συνοικία δεν θα μπορούσε να απουσιάζει το νερό. Η κρήνη στα Χαλουβαζιά κατά την οθωμανική περίοδο εξυπηρετούσε το Τέμενος Μορούκ. Η κρήνη ανακαινίστηκε πρόσφατα, όμως είναι του 14-15ου αιώνα, ονομαζόταν PINARLI CESME δηλαδή «Βρύση με τον Πρίνο» επειδή υπήρχε αειθαλής ομώνυμος θάμνος ή μικρό δέντρο.
Τα βελανίδια του πουρναριού χρησιμοποιούνται στην ιατρική ως στυπτικά. Είναι ιδιαίτερα ξηρανθεκτικό είδος, και ξαναγεννιέται εύκολα μετά από πυρκαγιά, παίζοντας σημαντικό οικολογικό ρόλο, αφού προστατεύει το έδαφος από τη διάβρωση.
Έμαθα ότι εδώ είχαν θαφτεί τα οστά ενός μουσουλμάνου γέροντα [άγιου] τα οποία αργότερα είχαν μεταφερθεί στο νεκροταφείο του Αττίκ, στην πλατεία Εθν.Μακαρίου.
Στα Χαλβαζιά συναντάται το μικρό θολωτό τέμενος χωρίς μιναρέ που κατασκευάστηκε επί σουλτάνου Αβδούλ Χαμίτ Β΄ το 1892. Φτιάχτηκε μετά τον σεισμό του 1863 που προξένησε μεγάλες ζημιές στους μιναρέδες της Κω.Ισως αποφεύχθηκε η κατασκευή του μιναρέ επειδή βρισκόταν μέσα στην πυκνοκατοικημένη μουσουλμανική συνοικία.
Η περιοχή πήρε το όνομά της από τα ζαχαροπλαστεία [τουρκ. Χαλβαζιά] που υπήρχαν εκεί. Για τον Ν.Ζάρακα πήρε το όνομα γιατί εδώ πουλούσαν και έφτιαχναν ξακουστό χαλβά. Εντοπίζεται στα δυτικά της πλατείας Ελευθερίας και της ενορίας της Αγ. Παρασκευής, στα βόρεια του λόφου των Σεραγιών και ανατολικά της Μικρής Ρωμαϊκής Οικίας.
Το 1926 οι Ιταλοί έφεραν το ρεύμα στο νησί. Στο πλαίσιο ηλεκτροδότησης της πόλης οι Ιταλοί είχαν συνδέσει με συρμάτινα καλώδια τα πέτρινα κτίρια στα Χαλβαζιά.Την στιγμή της κύριας σεισμικής δόνησης του 1933 το ένα κτίριο τραβούσε το άλλο λόγω των καλωδίων. Ηταν μια τραυματική εμπειρία που προκάλεσε σοκ σε αρκετούς από τους κατοίκους της.
Τα Χαλβαζιά είναι περιοχή με προϊστορική κατοίκηση, αφού έχουν βρεθεί από τους αρχαιολόγους πρωτογεωμετρικά και γεωμετρικά νεκροταφεία. Σε αυτήν την τοποθεσία είναι λιγοστά τα αρχαία κλασικής περιόδου, όμως ξεχωρίζει ένα σημαντικότατο ιερό που βρέθηκε. Την παρουσία ιερού με τοίχους από τραβερτίνη ανέφερε ο Ιταλός αρχαιολόγος l.Morricone [1950] νοτιότερα, κοντά στο Εσκί Τζαμί, αλλά σήμερα δεν έχει σωθεί τίποτε. Επίσης ο Ιταλός αρχαιολόγος βρήκε και παλαιοχριστιανικές οικίες του 5ου και 6ου αιώνα μ.Χ., που υποδηλώνουν κατοίκηση πριν από τον υπερμέγιστο του 554 μ.Χ., πολλές από τις οποίες διατηρούσαν εντυπωσιακά ψηφιδωτά δάπεδα [όπως η οικία Ασκληπιού].
Πηγές:
1.Scavi e ricerche a Coo-L.Morricone
2.Αρχαιολογική Υπηρεσία Κω
3.Ιστορία των Σεισμών της Κω-Τι συνέβη και γιατί;
4. Παλιές Φωτογραφίες της Κω/ΦΒ
5. Παιδί της Ρέας, τριλογία
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ
Τα Χαλβαζιά σε ταχυδρομική κάρτα, κατά την καλοκαιρινή περίοδο.
Χαλβαζιά Κω, λαικές κατοικίες του Παολίνι, δεκαετία ΄30.
Χαλβαζιά ,1978 [ΠΑ.ΦΩ.ΚΩ, Βασιλική Καράλιαμη]΄
Κρήνη PINARLI, ανακαινισμένη, στα Χαλβαζιά.
Τα Χαλβαζιά σήμερα μετά την ανάπλαση της δεκαετίας του ΄90.
Τζαμί Μορούκ, το 1927.
Το Μορούκ τζαμί-λεγόταν και Ριφάτ εφέντη τζαμίση.
Κως το καφενείο στα Χαλβαζια στον Πρίνο με τους τότε θαμώνες του.β Δεκαετία του 50; Φωτογραφία-Mazlum Payzanoğlu.
Αεροφωτογραφία με τα Χαλβαζιά.
Λεπτομέρεια από την κρήνη του Πρίνου.
Χαλβαζιά ,2014[panoramio].
Χαλβαζιά, 2023.
Ο Δεμιρτζής Αχμέντ -Χαλβαζιά, δεκαετία 50. Από τον Χασαν Μανιόγλου.
O Κανάς, στον ξύλινο φούρνο του στα Χαλβαζιά ,τέλος της δεκαετίας του 60.
Χαλβαζιά,2023.