Στην Οικία της Αρπαγής της Ευρώπης γράφτηκε το τέλος του αρχαίου κόσμου της Κω;

Με πολύ προσοχή και ιδιαίτερο ενδιαφέρον συχνά «ταξιδεύω» με τις σημειώσεις του σπουδαίου Ιταλού L.Morricone,  τουλάχιστον όσες μπόρεσα να βρω στο διαδίκτυο σε ιταλικές ιστοσελίδες.

Την φωτογραφία με την Οικία με το ψηφιδωτό της Αρπαγής της Ευρώπης

βρήκα πριν από πολλά χρόνια, είναι σε καλύτερη ψηφιακή ανάλυση από αυτή που δημοσίευσε ο δημιουργός της γύρω στο 1937. 

Ο Morricone ονομάζει την αίθουσα σε ελεύθερη μετάφραση «Χρωματιστό κοιτώνα [κουτί]» λόγω των πολύχρωμων τοιχογραφιών που την κοσμούσαν.

Στη  CRONACA DI ARTE,  ο αρχαιολόγος αναφέρει:«Δεν μπορεί να αποκλειστεί ότι πρόκειται για μια απλή ανοικοδόμηση μετά τον σεισμό του 142μ.Χ[σωστότερο επί Αντωνίου Πίου το 139μ.Χ]. Από ένα παλαιότερο σπίτι, το οποίο στη συνέχεια αναδιαμορφώθηκε με διάφορους τρόπους στις επόμενες περιόδους της ύπαρξής του. Αντίθετα, φαίνεται ότι τα μαρμάρινα κατώφλια των θυρών και των σκελετών, επίσης από μαύρο-μπλε μάρμαρο [κώτικος ιώδης ασβεστόλιθος], ανήκουν στην πρωτότυπη ελληνιστική κατασκευή: από το παλαιότερο κτίριο έρχονται και ο κίονας από τραβερτίνη και τα τύμπανα των δύο κολονών, στη συνέχεια επικαλυμμένα με βαμμένο γύψο. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η τεχνική τοιχοποιίας αυτού και των άλλων σπιτιών στη γειτονιά: μόνο ένα μέρος των τοίχων είναι με πέτρα και κονίαμα ασβέστη. Κυρίως οι τοίχοι είναι χτισμένοι από πολύ συνηθισμένες σειρές ακατέργαστων τούβλων που αναμιγνύονται με λάσπη και χαλίκι, γεγονός που εξηγεί με σαφήνεια την περιγραφή του Αγαθία [Σχολαστικού]. Η εσωτερική δομή του μακρινού ανατολικού τοιχώματος είναι επίσης μοναδική.Το τοίχωμα των ακατέργαστων τούβλων ενισχύεται, κατά διαστήματα, από πυλώνες από τούβλα στερεά συνδεδεμένα με ασβέστη. Αυτό το σύστημα κατασκευής όχι μόνο δυσχεραίνει την ανίχνευση τόσων πολλών ασταθών κατασκευών κατά την ανασκαφή, αλλά επηρεάζει σοβαρά τη συντήρηση του ζωγραφισμένου γύψου που συχνά εφαρμόζεται σε τέτοιους φτωχούς τοίχους: στην πραγματικότητα, η εικονογραφική διακόσμηση αυτού και των άλλων σπιτιών στη συνοικία είναι αξιοσημείωτη».

Το σπίτι πήρε το όνομά του από το διάσημο μωσαϊκό, προς τιμή του δημιουργήθηκε το γλυπτό στη σημερινή είσοδο της πόλης. Το μωσαϊκό χρονολογήθηκε στο πρώτο μισό του 3ου αιώνα μ.Χ.

Συνεχίζει ο Morricone:«Παρά την απλότητα της δομής και την αγροτική δομή του τοίχου, το σπίτι ήταν πλούσια διακοσμημένο με γλυπτά. Μέχρι την αρχική εξερεύνηση, τα πρώτα αγάλματα συναντήθηκαν σε βάθος περίπου 5μ. Συνεχίζοντας την ανασκαφή, ανακαλύφθηκε σταδιακά ολόκληρη η σειρά: Άρτεμις, Υγεία, Ασκληπιός, πορτραίτο νεαρής κοπέλας, ομάδα Διονύσου και ο Σάτυρος, ο Ερμής , πορτρέτο κυρίας . Ο Ασκληπιός και ο Διόνυσος βρίσκονταν χωρίς κεφαλή κατά την εποχή της ανακάλυψης: Η κεφαλή του Διόνυσου ανακαλύφθηκε αργότερα στην ανασκαφή στα δυτικά. Επομένως, η ιστορία δεν είναι απολύτως σαφής πως τα αγάλματα τοποθετήθηκαν στην πόρτα, ούτε πώς παρέμειναν ξεχασμένα και κρυμμένα.Φαίνεται λογικό να υποθέσουμε ότι ο Διόνυσος και ο Ασκληπιός υπέστησαν ζημιές σε απροσδιόριστη εποχή, όταν κατέρρευσαν οι ψηλότερες δομές των μεγάλων οπισθίων χώρων του σπιτιού: ωστόσο, τα αγάλματα, σχεδόν χωρίς αλλοιώσεις, θα είχαν ανακτηθεί και ευθυγραμμιστεί στη βεράντα, περιμένοντας την αποκατάσταση. 

Αλλά πόσο καιρό έμειναν και ποιο τελικό γεγονός πήρε και τα κάλυψε με το παχύ στρώμα που τα προστάτευσε; Ήταν ίσως μια άλλη καταστροφή πριν από αυτήν του 469μ.Χ που έχει θέσει στην Κω το τέλος του αρχαίου κόσμου; Τα αγάλματα είναι σχεδόν όλα σκαλισμένα σε λευκό μάρμαρο πολύ λεπτού και συμπαγούς κόκκου με μπλε φλέβες, που δεν είναι της Κω: ήρθαν συνεπώς από έξω. Η ποιότητα των δύο πορτρέτων δεν αναγνωρίστηκε: στο άγαλμα του νεαρού κοριτσιού, το κεφάλι, λαξεύτηκε χωριστά, είναι από πολύ ωραίο μάρμαρο που έχει διαφάνειες από αλάβαστρο».

Πράγματι το περιστατικό που αναφέρει και «πονοκεφαλιάζει» τον Ιταλό αρχαιολόγο δεν ήταν ο σεισμός του 469μ.Χ από το Ρήγμα της Κνίδου. Ήταν ένα άλλο πολύ σημαντικό γεγονός που προήλθε από το ρήγμα Ula-Oren της συστάδας Gokova. Αυτό το γεγονός των 6.6 βαθμών που εκδηλώθηκε λίγο έξω από το λιμάνι της Κω προκάλεσε τεράστιες καταστροφές στην πόλη και ισοπέδωσε το Θέατρο, το Στάδιο, τα Γυμνάσια, Θέρμες κά, ενώ προκάλεσε μεγάλες ζημιές και στην Κάλυμνο [χώρο του Δαλίου Απόλλωνα]. 

Ο σεισμός του 334 μ.Χ πιθανόν προκάλεσε το τέλος του αρχαίου κόσμου στην Κω, 135 χρόνια νωρίτερα από ότι πιστεύαμε μέχρι σήμερα. Το σεισμικό γεγονός που ακολούθησε το 469μ.Χ απλά ολοκλήρωσε την καταστροφή όσων μνημείων είχαν απομείνει σε μία πόλη που άρχισε να αλλάζει ριζικά και να αποκτά μία πιο χριστιανική φυσιογνωμία. Τελικά, ο τεκτονικός παροξυσμός της πρωτοβυζαντινής περιόδου στην Κω έκλεισε με τον Παμμέγιστο του Κεραμεικού το 554 μ.Χ.

Στην Οικία της Ευρώπης γκρεμίστηκε η οροφή και μέρος των τοίχων της. Σε μεταγενέστερη φάση καλύφθηκε από υλικά από μια κατολίσθηση που συνέβη στο ύψωμα των Σεραγιών. Ακολούθησε το τσουνάμι του Αγαθία του 554 μ.Χ, που έφερε ακόμη περισσότερα ιζήματα και έφτιαξε το μεγαλύτερο μέρος της στρωματογραφικής στήλης των 5 μέτρων. Το αποτέλεσμα ήταν να πακεταριστούν τα αγάλματα και το μωσαϊκό ,να προστατευθούν στον χρόνο. 

Όλα αυτά ήταν κάτω από το έδαφος έως ότου γίνουν οι ανασκαφικές έρευνες των Ιταλών αρχαιολόγων.

Γεωδίφης

Πηγές:

1.Ιστορία των σεισμών της Κω-Τι συνέβη και γιατί;

2.Φωτογραφίες -L.Morricone/FONDI SAIA

3. Παλιές φωτογραφίες της Κω/ ΦΒ

4. Κώια-Ιακ.Ζαρράφτη

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

Νοέμβριος 1941.Οικία με το ψηφιδωτό της Αρπαγής της Ευρώπης, κύρια είσοδος. Βόρειος τοίχος με υπολείμματα τοιχογραφιών. Φωτογραφία του L.Morricone.

Άγαλμα της Αρτέμιδος από τον αρχαιολογικό χώρο της Οικίας της Αρπαγής της Ευρώπης.

Οικία με το ψηφιδωτό της Αρπαγής της Ευρώπης, στην πόλη της Κω. Το μωσαϊκό βρέθηκε κάτω από την Ακρόπολη [Σεράγια]καλυμμένο από φερτά υλικά και ιζήματα,τον Δεκέμβριο του 1936.Η οικία της ρωμαικής περιόδου ίσως γκρεμίστηκε από τον σεισμό του 139μ.Χ .Αργότερα μία  κατολίσθηση από τον υπερκείμενο λόφο από σεισμό του 334μ.Χ πιθανόν κάλυψε το ψηφιδωτό και εν μέρει το προστάτεψε.

Οικία με το μωσαϊκό της Αρπαγής της Ευρώπης, τωρινή Λεωφ.Γρηγορίου Ε, Κως. Τα αγάλματα του Ερμή Ευμελιου [Ό φέρων καλην μελίαν δηλάδή ακόντιον απο ξύλο μελιάς - 'Όθεν μαχητής] και το γυναικείο άγαλμα της Δήμητρας είναι ρωμαϊκής περιόδου.Βλέποντας από το νότο.Στο προσκήνιο τμήματα από τις κολώνες της περίστυλης αυλής που μάλλον καταστράφηκε από τον σεισμό του 469μ.Χ. Η φωτογραφία λήφθηκε τον Μάιο 1937 από τον L.Morricone.

Ο αρχαιολογικός χώρος της Οικίας της Ευρώπης.

Σεισμός 334 μ.Χ, Μ6.6 [Πηγή-Ηλίας Νισιβέως] .Εστιακό βάθος μικρότερο από 5χλμ, υποθαλάσσιος έξω από το Ψαλίδι; Ρήγμα Ula-Oren του Gokova; άγνωστος αριθμός θυμάτων.

Η στιγμή της εύρεσης από τους Ιταλούς αρχαιολόγους του περίφημου ψηφιδωτού του 3ου αιώνα μ.Χ που αναπαριστά την αρπαγή της Ευρώπης από το Δία, Κως 1936-1937; Φωτογραφία L.Morricone.

«Δεν είναι εφικτά όλα τα επιθυμητά, δεν είναι γνωστά όλα όσα είναι γνωστά»[ Γιόχαν Βόλφγκανγκ φον Γκαίτε, 1749-1832].Οικία της Αρπαγής της Ευρώπης,πόλη Κω γύρω στο 1937.Φωτογραφία L.Morricone.

Οδός Γρηγορίου Έ, δεκαετία ΄30.