Η σημαντικότερη γιορτή της ιστορίας της Κω;

Υπάρχει μια σπουδαία επιγραφή των μέσων του 3ου αιώνα π.Χ σε μία κατεστραμμένη και ακρωτηριασμένη μαρμάρινη στήλη ίσως από τον σεισμό του 199-198π.Χ που περιέχει σημαντικές πληροφορίες για τους θυσιαστικούς κανονισμούς και τις συνήθειες των αρχαίων Κώων στα Μεγάλα Ασκληπιεία.  Ίσως την πιο σπουδαία γιορτή της αρχαίας Κω και γιατί όχι του Κεραμεικού Κόλπου με την πανελλήνια συμμετοχή και την Ασυλία του Ασκληπιείου, που καθιερώθηκε το 242 π.Χ. 

Η επιγραφή βρέθηκε στο Ασκληπιείο από τον R.Herzog και δημοσιεύθηκε το 1928. Οι πηγές της ομάδας δημοσιέυσης λένε ότι σήμερα είναι στην αποθήκη του Κάστρου της Κω, ενώ θα έπρεπε να βρίσκεται στο μοναδικό και εξαιρετικό επιγραφολογικό Μουσείο του Ασκληπιείου [φωτογραφία].

Η επιγραφή ρυθμίζει τη χρηματοδότηση νέων ή πρόσθετων και ενισχυμένων θυσιών που θα τελούνται κατά την εορτή του Ασκληπιού, στα πενταετή Ασκληπιεία από την πόλη της Κω και τους δήμους της. 

Το κείμενο της είναι πολύ αποσπασματικό και βασίζεται εν μέρει σε δεύτερο αντίγραφο. Το πρώτο σωζόμενο μέρος του κειμένου συζητούσε την αγορά δύο αρσενικών βοδιών που θα θυσιαστούν στον Ασκληπιό και τον Απόλλωνα Κυπαρίσσιο και δύο νεαρές αγελάδες για την Υγιεία και την Ηπιόνη. Η ετήσια αφιέρωση δύο ασημένιων φιαλών οινοποσίας, που γίνονται από τον ιερέα (του Ασκληπιού) προσδιορίζονται επίσης σε αυτή την επιγραφή. Στη συνέχεια, οι διατάξεις αφορούσαν την παροχή ενηλίκων προβάτων από τον ιερέα (του Ασκληπιού) που θα διεξαγόταν στην πομπή και θα θυσιαζόταν σε καθέναν από τους τέσσερις προαναφερθέντες θεούς. Στην τελευταία ενότητα, ρυθμίζεται η επιλογή των «μηνιαίων» αρμοδίων, ενός από κάθε δήμο, σχετικά με την πιθανή λειτουργία αυτών των αξιωματούχων.

Το ιερό του Ασκληπιού βρίσκεται περίπου 3 χλμ. νοτιοδυτικά της πόλης της Κω. Ο Ασκληπιός συνδέεται συχνά με τη σύζυγό του Ηπιόνη και την κόρη του Υγιεία σε ένα είδος «οικογενειακού πάνθεον». Η Ηπιόνη φαίνεται ότι είχε ιδιαίτερη σχέση με την Κω γιατί σύμφωνα με μια αφηγηματική παράδοση ήταν κόρη του Μέροπα, του θρυλικού βασιλιά του νησιού .

Σύμφωνα με μια άλλη ιστορία, ήταν κόρη του Ηρακλή, κάτι που θα τη συνέδεε και με την Κω, με την έννοια ότι η λατρεία αυτού του ήρωα ήταν ιδιαίτερα ανεπτυγμένη στο νησί και σύμφωνα με το μύθο, ο Ηρακλής έμεινε στο νησί κατά το ταξίδι της επιστροφής του από Τροία. 

Η κόρη του Ασκληπιού, η Υγιεία, αναφέρεται γενικά πριν από την Ηπιόνη στις επιγραφικές πηγές και το ζεύγος Ασκληπιός - Υγιεία εμφανίζεται επίσης μαζί, χωρίς την Ηπιόνη (τόσο στην Κω όσο και σε άλλα μέρη του ελληνικού κόσμου). 

Ο Ασκληπιός και η Υγιεία βρίσκονται ως ζευγάρι στην Αττική. Το επίθετο του Απόλλωνα Κυπάρισσου αναφέρεται στον Κυπάρισσον, ένα ιερό άλσος κυπαρισσιών που βρίσκεται στο πάνω άνδηρο του ιερού, το οποίο πιθανότατα ήταν το αρχικό κέντρο της λατρείας. 

Η ακεραιότητά του άλσους προστατεύοταν από δύο επιγραφές από τον 4ο και 3ο αιώνα π.Χ. Πιστεύεται ότι η λατρεία του Ασκληπιού, αν και προσχώρησε στον Κυπαρίσσον Απόλλωνα σε μεταγενέστερο στάδιο, πιθανώς στα τέλη του 4ου ή στις αρχές του 3ου αιώνα π.Χ. 

Το τελευταίο, ωστόσο, παρέμενε ακόμη ουσιαστικό μέρος των τελετουργιών στο Ασκληπιείο, όπως αποδεικνύεται εδώ τον 3ο αιώνα π.Χ, όπου λατρεύονται και οι δύο θεοί μαζί. 

Πομπές προς τον Κυπάρισσον αναφέρονται και στο λατρευτικό ημερολόγιο του γυμνασίου από την Κω (μέσα 2ου αιώνα  π.Χ.). Εδώ αναφέρεται ένας ιερέας , είναι σχεδόν βέβαιο ότι αυτός ήταν του ίδιου του Ασκληπιού. Επίσης υπάρχει ένα πιθανό συμβόλαιο πώλησης αυτού του ιερατείου στην Κω.

Από την συγκεκριμένη επιγραφή οι ερευνητές μπορούν μόνο να κάνουν εικασίες για το τι θα συνέβαινε εάν δεν υπήρχαν διαθέσιμα χρήματα για τη χρηματοδότηση των τελετών σε κάθε μεγάλη γιορτή.

Η πενταετής γιορτή των Ασκληπιείων καθιερώθηκε το 242 π.Χ., μετά την πρωιμότερη μεγάλη κατασκευαστική φάση στο ιερό στο πρώτο μισό του 3ου αιώνα π.Χ.Τα Ασκληπιεία περιλάμβαναν πομπές και θυσίες στον Ασκληπιό και άλλους θεούς που λατρεύονταν στο Ασκληπιείο, δηλαδή τον Απόλλωνα Κυπάρισσο, την Υγιεία και την Ηπιόνη, καθώς και μουσικούς, αθλητικούς και ιππικούς αγώνες. Σημειώστε, ωστόσο, ότι δεν είναι σαφές εάν ο κανονισμός που σώζεται εδώ αποτελεί το άθροισμα των θυσιών που έγιναν στα Μεγάλα Ασκληπιεία από την πόλη της Κω ή ίσως πρόσθετες θυσίες που χρηματοδοτήθηκαν από αστικά χρήματα.

Μερικές από τις αρχαιότερες ελληνικές πηγές αναφέρονται στο επιχρύσωμα των κεράτων ζώων για μια ιδιαίτερα όμορφη ή πολυτελή θυσία, τα οποία θυσιάζονται για παράδειγμα στη Δήμητρα, την Περσεφόνη και την Αθηνά στην Ελευσίνα και στην Αθηνά και την Ομόνοια στην Αντιόχεια κά. Τέτοιες θυσίες έχουν αναφερθεί στην Άρτεμη και στον Απόλλωνα Πύθιο στην Κω.

Το ρήμα πέμπειν της επιγραφής αναφέρεται σωστά στη δράση των ζώων που οδηγούν σε μια πομπή.Μπορεί να υποτεθεί ότι η σιωπηρή απαίτηση εδώ είναι ότι ο ιερέας θα εξασφαλίσει τη σωστή παροχή αυτών των ζώων για την πομπή κατά τη διάρκεια των Ασκληπιείων (ίσως από δικά του κεφάλαια, καθώς αυτά τα ζώα δεν «αγοράζονται» όπως τα βόδια που αναφέρθηκαν προηγουμένως, όπως χρηματοδοτείται από τον κανονισμό).Πιο συγκεκριμένα, το ρήμα δηλώνει ότι ο ιερέας θα συνόδευε ο ίδιος αυτά τα ζώα κατά τη διάρκεια της πομπής από την πόλη της Κω στο Ασκληπιείο στην ενδοχώρα της.

Μια ομάδα «επιμένιων», ετυμολογικά «μηνιαίων αξιωματούχων», διορίστηκαν από την πόλη από κάθε δήμο της Κω που συμμετείχε στα Ασκληπιεία. Αν και ακούμε μόνο ότι αυτά επρόκειτο να δοθούν χρήματα από ταμίες, μπορεί εύλογα να υποτεθεί ότι αυτοί οι τελετουργικοί πράκτορες ήταν υπεύθυνοι για την παροχή των θυσιασμένων ζώων κατά τη διάρκεια του φεστιβάλ (και ίσως βοηθούσαν τον ιερέα του Ασκληπιού στην εκτέλεση των θυσιών ). Ως προς αυτό, είναι αξιοσημείωτο ότι διορίστηκαν στην αρχή ενός συγκεκριμένου μήνα (ο ακριβής χρόνος των Ασκληπιείων είναι επίσης ασαφής): αυτό θα εξασφάλιζε πιθανώς ότι θα είχαν αρκετό χρόνο για να αγοράσουν και να προμηθεύσουν τα ζώα για το φεστιβάλ. Ο ακριβής λογισμός της προσφοράς μας διαφεύγει (για παράδειγμα, στους Ισθμίωτες θα δοθούν 800 δραχμές, αυτό μπορεί να αρκεί για να πληρώσει το βόδι που προσφέρεται στον Ασκληπιό αλλά οι υπόλοιπες συναλλαγές είναι ασαφείς).

ΑΡΧΑΙΑ ΕΠΙΓΡΑΦΗ

[..?..]

[..?..]στων γινε-

[..?..]ων τῶι θεῶι ++[..]

[..?.. κ]υρί[α] ἔστω ἁ ἐκκλησί[α]

[..?.. ὅπως οὖν ὑπαρχό]ντων χρημάτων vacat

5[ἁ πανάγυρις συντελῆται καλῶς καὶ ἀξίως τοῦ θεοῦ, τοὶ ταμίαι διδό]ντω ἐς τὰς θυσίας

[ὑπὲρ τᾶς πόλιος τοῖς ἱεροποιοῖς ἐμ μηνὶ ..?.. δραχμὰς χιλ]ίας πεντακοσίας, vacat

[τοὶ δὲ ἱεροποιοὶ ὠνείσθων ..?.. βοῦς δύο χρυσ]οκέρως, τῶι μὲν Ἀσκλα-

[πιῶι μὴ ἐλάσσονος ἄξιον δραχμᾶν πεντακοσιᾶν, τῶι δὲ Ἀπόλλω]νι μὴ ἐλάσσονος ἄξι-

[ον δραχμᾶν τετρακοσιᾶν, τᾶι δὲ Ὑγιείαι καὶ τᾶι Ἠπιόναι δάμα]λιν ἑκατέραι μὴ ἐλάσ-

[σονος10 ἀξίαν δραχμᾶν τριακοσιᾶν· ἀνατιθέντω δὲ ἐς τὰν σπονδὰ]ν ὁ μόναρχος̣ καὶ τοὶ ἱε-

[ροποιοὶ καθ᾿ ἑκάσταν πανάγυριν τοῖς θεοῖς φιάλας δύο ἀργυρέα]ς, τὰν μὲν πόλις Ἀσκλα-

[πιῶι καὶ Ὑγιείαι καὶ Ἠπιόναι, τὰν δὲ ἱεροποιοὶ Ἀπόλλωνι] Κυπαρισσίωι· ἀγέτω δὲ Ἀ-

[λεξανδρείας δραχμὰς ἑκατὸν πεντήκοντα ἑκατέρα· σπενδέτω ὁ ἱ]ερεύς· πενπέτω δὲ καὶ ὁ ἱε-

[ρεὺς τῶι μὲν Ἀσκλαπιῶι καὶ τῶι Ἀπόλλωνι οἶν τέλεων ἑκατέρω]ι μὴ ἐλάσσονος ἄξιον vacat

15[δραχμᾶν πεντήκοντα· πενπέτω δὲ καὶ τᾶι Ὑγιείαι καὶ τᾶι Ἠπ]ιόναι οἶν τελέαμ ἑκατέ-

[ραι μὴ ἐλάσσονος ἀξίαν δραχμᾶν εἰκοσιπέντε vacat τ]οὶ δὲ προστάται καὶ τῶν δά-

[μων ὁ ἀεὶ δαμαρχῶν τοῦ μηνὸς τοῦ ..?.. τᾶι νευμ]ηνίαι αἱρείσθων ἐπιμηνίος ἐξ ἑ-

[κάστου δάμου ..?.., τοῖς δὲ αἱρεθεῖσιν διδό]ντω τοὶ ταμίαι Ἰσθμιωτᾶμ

[μὲν ..?.. δραχμὰς ὀκτακοσίας ..?..ᾶ]ν δὲ καὶ Ἱππιωτᾶν καὶ Αἰγηλίων

20[καὶ ..?.. ἄν κα]ὶ Πυξεωτᾶν ἑκάστωι δρα-

[χμὰς ..?..κοσίας· αἰ δέ κα μὴ ἀναλωθῆι ..?..]οις δραχμὰς τετρακοσίας

[..?..]ΕΞΟ[..?..] ειναι δωρεάν

Ιερός νόμος για τη λατρεία του Ασκληπιού. Δύο εκδοχές ,στήλη από γκρι μάρμαρο, που σώζεται δεξιά και κάτω-R. Herzog, (1928).Πηγή-nscriptions.packhum.org

Γεωδίφης

ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ-Jan-Mathieu Carbon,Stéphanie Paul,Saskia Peels/cgrn. ulg.ac. be, Collection of greek ritual forms, Θυσιαστικές ρυθμίσεις για τα Ασκληπιεία της Κω

http://cgrn.ulg.ac.be/file/139/?lemma1=%E1%BC%80%CE%BD%CE%B1%CF%84%E1%BD%B7%CE%B8%CE%B7%CE%BC%CE%B9&condition1=exact&strict=1