Το επίγραμμα της Σαλμακίδας

Το 1998 η Δανέζα αρχαιολόγος Signe Isager δημοσίευσε μια επιγραφή με τον τίτλο «Το καμάρι της Αλικαρνασσού». Η επιγραφή είχε 60 στίχους  ακρωτηριασμένους  γιατί το μάρμαρο ήταν σπασμένο στη δεξιά του πλευρά. Η επιγραφή βρέθηκε στο ακρωτήρι Kaplan Kalessi, απέναντι από την Κω στο μέρος που βρισκόταν η αρχαία πηγή Σαλμακίδα.

Το περιεχόμενο της επιγραφής είναι ένα εγκώμιο για την πόλη της Αλικαρνασσού. Ο ποιητής απευθύνεται στη θεά Αφροδίτη την οποία ονομάζει Σχοινίτιδα, ένα επώνυμο που οι Αλικαρνασσείς έδιναν στη θεά την οποία λάτρευαν σε συγκεκριμένη τοποθεσία που είχε αυτό το τοπωνύμιο.

Ο ποιητής ρωτά τη θεά: «Πες μου Σχοινίτιδα που γαληνεύεις των ανθρώπων τις ψυχές, Κύπριδα που φέρνεις τους μυρόπνευστους πόθους, τι ειν’ αυτό που φέρνει τιμή στην Αλικαρνασσό και καμαρώνει και κορδώνεται με τόση περηφάνια»;  Και η θεά απαντά: «Οι αρχαίγονοι κάτοικοι της μέσα σε κούφιο κορφοβούνι έκρυψαν τον νεογνό Δία  το γιο της Ρέας φροντίζοντας τον, αφού ο κακός Κρόνος δεν κατάφερε να τον καταπιεί , κι ο Δίας, πανδόξαστους τους έκαμε ιερείς, θεράποντες των μυστικών δόμων της Γης, εκεί κοντά, δίπλα στα νερά της Σαλμακίδας της πηγής εκεί που λατρεύεται η νύμφη που στα ζεστά της χέρια δέχτηκε και ανάθρεψε τον πανυπέροχο τον Ερμαφρόδιτο, αυτόν που ανακάλυψε το γάμο για τους ανθρώπους και από όλους πρώτος έδεσε  το σμίξιμο με νόμο, κι εκείνη να λούζεται με το ιερό νάμα που γίνεται απ’ τις σταλαματιές του βράχου στη σπηλιά και ημερώνει των ανθρώπων τις άγριες σκέψεις».

Πολλές περιοχές όχι μόνο η Κρήτη διεκδικούσαν για λογαριασμό τους τη φύλαξη και την ανατροφή του Δία βρέφους, και η Αλικαρνασσός ήταν μια απ’ αυτές και καυχιόταν ότι οι πρώτοι της κάτοικοι πρόσφεραν στον Δία τις υπηρεσίες αυτές, γιαυτό και κείνος τους έχρισε ιερείς του. Και την περιοχή για να χτιστεί η πόλη πάλι ο Διας την υπέδειξε, κοντά στην πηγή της Σαλμακίδας, εκεί που η νύμφη υποδέχτηκε και ανέθρεψε τον Ερμαφρόδιτο το γιο της Αφροδίτης και του Ερμή. Οι δυο θεοί που το έργο τους ήταν ανθρωπιστικό αφού εκείνη εξημέρωσε τους βάρβαρους που έδιωξαν οι Έλληνες έποικοι κι εκείνος θέσπισε δώρο για τους ανθρώπους το γάμο. Ευλογημένο μέρος από τους θεούς, ο σπόρος έπιασε τόπο. Μεγάλη η συνεισφορά της Αλικαρνασσού στην πνευματική ζωή της Ελλάδας. Μακρύς ο κατάλογος  των λογοτεχνών και των ανθρώπων του πνεύματος με πρώτο τον πατέρα της ιστορίας τον Ηρόδοτο. Ο κατάλογος περιλαμβάνει έντεκα ποιητές και πεζογράφους, που μέσα σε 12 στίχους, τους αναφέρει ο ποιητής, όπως και ο Μελέαγρος προλόγισε τον «Στέφανο» του με τα ονόματα των ποιητών και δίνει στον καθένα το όνομα ενός άνθους  για να φτιάξει το στεφάνι του, ο Μελέαγρος που πέρασε τα τελευταία χρόνια της ζωής του στην Κω, ίσως να πήρε το παράδειγμα από την επιγραφή της Σαλμακίδας.

Ποιος ήταν ο μύθος της Σαλμακίδας και του Ερμαφρόδιτου; Στον Οβίδιο η πανέμορφη Σαλμακίδα μόλις αντίκρισε τον θελκτικό Ερμαφρόδιτο τον ερωτεύτηκε κεραυνοβόλα. Ντύθηκε και στολίστηκε και του φανερώθηκε με όλη της τη θεϊκή ομορφιά και του ζήτησε να σμίξει μαζί της. Αυτός όμως αδιαφόρησε και απέρριψε τις προτάσεις της. Εκείνη έφυγε και ο νεαρός όταν έμεινε μόνος γδύθηκε και βούτηξε στα πεντακάθαρα νερά της πηγής. Η νύμφη όμως που παραφύλαγε κρυμμένη δεν μπόρεσε να αντισταθεί στη θέα του γυμνού υπέροχου κορμιού. Όρμησε στα νερά και άρχισε να αγκαλιάζει και να φιλά τον νέο. Αυτός αντιστάθηκε μα η νύμφη τον έσφιξε με όλη τη δύναμη της και προσευχήθηκε στο Δία και του ζήτησε να μην χωριστεί ποτέ από τον αγαπημένο της. Ο Δίας άκουσε την προσευχή της και ένωσε τα δύο κορμιά σε ένα. Η νύμφη και ο Ερμαφρόδιτος από τότε ενώθηκαν σε ένα κορμί και σε ένα πρόσωπο που είναι αρσενικό και θηλυκό μαζί.Ο Ερμαφρόδιτος θα παρακαλέσει τους θεούς γονείς του όποιος πιεί νερό από τη Σαλμακίδα να χάνει την ανδρική του υπόσταση, να εκθηλύνεται. Ο Βιτρούβιος όμως λέει ότι από λαθεμένη εντύπωση η πηγή θεωρείται ότι προσβάλλει με αφροδίσια νόσο όσους πιούν το νερό της, αντίθετα η πηγή είναι ζωντανή και η γεύση του νερού  της εξαιρετική. Τα νερά της εξημέρωσαν τους γηγενείς κάτοικους, τους Κάρες και τους Λέλεγες, αυτούς που έδιωξαν οι έποικοι και τους έκαμαν ν’ ασπαστούν τον Ελληνικό πολιτισμό.

Οι στίχοι της επιγραφής είναι ακρωτηριασμένοι. Στους χαμένους στίχους σίγουρα ο ποιητής θα ανέφερε το Μαυσωλείο. Μεγάλος αριθμός ποιητών και ρητόρων θα προσκλήθηκαν από την Αρτεμησία για να τιμήσουν την ταφή του Μαυσώλου το 353 π.Χ.  Πάντως η επιμονή του ποιητή για την Ελληνικότητα και την αθανασία δείχνει ότι η επιγραφή είναι απόσπασμα ποιήματος που θα είχε απαγγελθεί  σε μια πάνδημη εορτή. Ο ποιητής δηλώνει ότι τα οικοδομήματα της Ανατολής της Ινδίας, της Μεσοποταμίας  μπορούν να συγκριθούν με το Μαυσωλείο, όμως η υπεροχή της Αλικαρνασσού ανάγεται στους συγγραφείς και τους ποιητές της, στον Άνδρωνα, στον Ηρόδοτο, στον Πανύαση. Και με την αναφορά στους ποιητές και τους συγγραφείς  της απέναντι μας πόλης κλείνουμε το σημείωμα μας που αφιερώνουμε με πολλή αγάπη στους φίλους Πετρουμιανούς. 

Θεοδόσης Διακογιάννης

Σαλμακίς και Ερμαφρόδιτος. Από τη γκαλερί του S.A.S. Monseigneur le Duc d'Orléans. Ζωγραφισμένο από τον Paul Mattei. Χαραγμένο από τον Antoine Louis Romanet (1748-1810)