Βωμός του Ασκληπιού

Το αρχαιότερο κτίριο του Ασκληπιείου συναντάται στο δεύτερο άνδηρο. Σχέδια -αναπαράσταση από Herzog-Schazmann, 1932.

Είναι αφιερωμένο στον Ασκληπιό και στους θεούς Ήλιο, Ημέρα, Εκάτη και τον γιό του Ασκληπιού Μαχάονα σύμφωνα με επίγραμμα που έχει βρεθεί σε ορθοστάτη από μάρμαρο το οποίο εκτιμάται ότι είναι από τα τέλη του 4ου αιώνα π.Χ, αλλά δεν συμφωνούν όλοι με αυτή τη άποψη.

Κατά τους Herzog-Schazmann, η επιγραφή είχε εντοιχιστεί σε δόμο σε κτισμα ανάμεσα στον αναλημματικό τοίχο του δεύτερου ανδήρου και τον γειτονικό ναό C ή του Απόλλωνα .

Υπήρχε ένας παλαιότερος βωμός που δεν έχει εξακριβωθεί ο χρόνος ανέγερσης, όπως βέβαια οι οικοδομικές φάσεις όλης της κτιριακής δομής. Σύμφωνα με κάποιους ερευνητές είναι του 4ου π.Χ αιώνα, ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι είναι στον πρώιμο 3ο αιώνα π.Χ. 

Ανατολικά και βόρεια και κοντά στον βωμό έχουν βρεθεί αγάλματα από διάκοσμο με μικρές κεφαλές και κορμούς της Νίκης και της Αφροδίτης.

Σύμφωνα με τον Ηρώνδα αγάλματα μελών οικογενείας του Ασκληπιού ήταν στημένα στα ανάμεσα στους κίονες της στοάς του 3ου αιώνα π.Χ, προφανώς του παλαιότερου.

Μία χαμηλή ιωνική στοά σε σχήμα Π, σε κρηπίδα από μάρμαρο των Χαηχούτων, περιέβαλλε έναν χώρο ανοιχτό προς το ναό, όπου βρισκόταν η τράπεζα προσφορών. 

Ηταν κατασκευασμένος κατά το πρότυπο του βωμού της Περγάμου, μετά ανοκοδόμηση του Ασκληπιείου, από τον βασιλιά Ευμένη.Ο Βωμός της Περγάμου, του Ευμένη Β' [197–156 π.Χ] παρά τις ανακατασκευές του κτιρίου 2000 ετών ήταν ένα από τα πιο γνωστά μνημεία της ελληνιστικής τέχνης.

Πως χάθηκε;

Η α΄ φάση του βωμού εκτιμάται στο 350-330 π.Χ και καταστράφηκε από σεισμό μάλλον του 199-198 π.Χ από το Ρήγμα της Ρόδου. Ακολούθησε η β ́ φάση περίπου 40 χρόνια μετά τον σεισμό, στα μέσα του 2ου αιώνα π.Χ. 

Το 2ο ανδηρο του Ασκληπιείου είναι το πιο επιρρεπές τμήμα σε σεισμούς του μνημείου. 

Έχει πολλά βαριά κτίσματα πάνω σε πλαγιά με πολύ κακά γεωτεχνικά χαρακτηριστικά. Οι σεισμοί που έχουν πλήξει αυτό το άνδηρο σε διάφορες φάσεις της ιστορίας του είναι του 199/198 π.Χ, 1ου αιώνα π.Χ,  139 μ.Χ και του 334.

Πιθανότατα υπήρξαν και άλλες οικοδομικές φάσεις του βωμού πέρα από αυτές που αναφέρονται από την αρχαιολογική έρευνα, με την πιο σημαντική τον 2ο αιώνα μ.Χ πριν από τον οριστικό χαμό του.

Ο βωμός είναι φτιαγμένος από ντόπια υλικά, από τραβερτίνη, χονδρόκοκκο κώτικο μάρμαρο και γκρι ασβεστόλιθο από τα υψώματα της Βουρίνας.

O βωμός στην αρχαία ελληνική κοινωνία

Δεν αποτελούσε μόνο χαρακτηριστικό του ναού, αλλά ήταν κύριος στις θυσίες ζώων (μια δραστηριότητα που όριζε μια περιοχή ως ιερή για τους θεούς).

Οι αρχαίοι Έλληνες έχτιζαν βωμούς στις εισόδους και στις αυλές των σπιτιών τους, σε αγορές και δημόσια κτίρια και σε ιερά άλση στην ύπαιθρο. Υπήρχαν μεγαλειώδεις βωμοί πόλεων, στους οποίους έκαιγε συνεχώς φωτιά και βωμοί ναών, οι οποίοι ήταν χτισμένοι μπροστά από το ναό και όχι μέσα σε αυτόν.

Υπήρχε και ναός σε άγνωστο θεό . Ο Επιμενίδης απελευθέρωσε τα πρόβατα που χρησιμοποίησε για να εξαγνίσει την Αθήνα από την πανούκλα από τον άρειο πάγο, που βρίσκεται ακριβώς στην κατηφόρα. Ο ανώνυμος βωμός θα μπορούσε να είχε κατασκευαστεί πολλές φορές στην ιστορία της Αθήνας για να απαλλαγεί από τις πληγές. Υπάρχουν και σχετικά αρχαιολογικά στοιχεία. Μια επιλογή για έναν βωμό που θα χρησιμοποιηθεί για άγνωστους θεούς είναι το τριγωνικό ιερό στην Αγορά που έγραψε ο Lalonde το 1968. Ένα παράδειγμα από τα ανώνυμα ιερά, επειδή δεν υπάρχει θεός ή ήρωας που να σχετίζεται με αυτά. Αντ 'αυτού, υπάρχει ένα μέρος για να λατρεύουν όλους τους θεούς ως μέρος της λατρείας των αγνώστων θεών στην Αθήνα.

Για τον βωμό του Ασκληπιείου ο Χέρζογκ, λέει:

Ο βωμός θεωρείται ως μια από τις παλαιότερες τεκμηριωμένες κατασκευές λόγω της προέλευσής του.Μαρτυρίες για αυτό είναι ο μίμος του Ηρώνδα και μια επιγραφική πλάκα σε κτίριο από τον 4ο αιώνα π.Χ. Ο πυρήνας έχει διατηρηθεί και δεξιά η βάση στις τρεις πλευρές, στο νότιο μισό, που, όπως σε όλα τα κτίσματα, προστατεύεται καλύτερα λόγω ταφής.

Προφανώς ο πυρήνας του θεμελίου προέρχεται από παλαιότερη εποχή από το κτήριο, του οποίου η μαρμάρινη αρχιτεκτονική βρήκαμε σε αραιά κατάλοιπα. Κατά την τελευταία εξέταση [1922] προστέθηκαν διάφορα κομμάτια, αρκετά θραύσματα από το προφίλ του ποδιού, μια πλάκα ορθοστάτη, ένα θραύσμα κιονόκρανο(;), θραύσματα επιστυλίου, τμήμα βάθρου με ίχνη επεξεργασμένου φράγματος, που πιθανότατα στάθηκε ανάμεσα στους κίονες. 

Το πλάτος της υποδομής είναι 7.870μ. στη βάση. Το ύψος του βασικού στρώματος είναι 0,315μ. συμπεριλαμβανομένων δύο στρωμάτων θεμελίωσης από ασβεστόλιθο. το χαμηλότερο έχει ύψος 0,450μ. αυτό που στηρίζει τη βάση του είναι 0,650 μ.Αυτό και μόνο δείχνει ότι στο μνημείο αυτό γίνονται εργασίες ανακαίνισης. Η παλιά, εναπομείνασα αγέλη ανήκει στον παλαιότερο βωμό, ο οποίος αντικαταστάθηκε από τον ύστερο ελληνιστικό.

Μια πλάκα από λευκό μάρμαρο, η οποία διαπιστώθηκε ότι ανήκει στον παλαιότερο βωμό, τοποθετήθηκε ως σκαλοπάτι στο κτήριο μεταξύ του ναού C και του στρογγυλεμένου τοίχου της ταράτσας 1a/2[Ia/II].

Κάτω από την άνω άκρη γράφει AΛIO : AMEPA - MAXAONO - EKATA.

Το συνολικό ύψος του βωμού είναι γύρω στα 5.350μ. Το βέβαιο είναι ότι πρόκειται για συγκρότημα σε στυλ του Βωμού της Περγάμου, του Βωμού της Αρτέμιδος στη Μαγνησία στον Μαίανδρο και του Βωμού του Ναού της Αθηνάς στην Πριήνη.

Ο κύριος βωμός πρέπει να βρισκόταν στη μέση, αλλά σχεδόν δεν ήταν ακριβώς στον διαμήκη άξονα το μέρος όπου στεκόταν ο θυσιαστής ή το προαύλιο του βωμού [πρόθυσις] βρισκόταν ανάμεσα στην εσχάρα και το μακρύ τείχος κλειστό προς τα ανατολικά. Ο ιερέας που θυσίαζε ήταν μάλλον στραμμένος προς τα δυτικά, μπροστά στην πρόσοψη του ναού Β2. Δυστυχώς, κατά τη διάρκεια της έρευνας που ακολούθησε, δεν βρέθηκε αρχιτεκτονική που θα μπορούσε να αποδοθεί με βεβαιότητα σε αυτόν τον βωμό, εκτός από το θραύσμα ενός κέρατου του βωμού, το στολίδι του άκανθου του οποίου θυμίζει το φύλλωμα από το Βωμό της Περγάμου. 

Όταν καταστράφηκε, πιθανότατα βρισκόταν από κάτω του, εξ ου και το ανασκαμμένο φρεάτιο, που σίγουρα δεν είναι «Μπόθρος [Βόθρος]», γιατί το σχήμα του δείχνει ξεκάθαρα ότι εδώ έχουν σηκωθεί τεμάχια από το γέμισμα του πυρήνα, ενώ ένας τεχνητός βόθρος δεν απαιτούσε μόνο λείους τοίχους, αλλά και πέτρινη επένδυση· εδώ είναι επίσης η κατάρρευση καθόλου κατά μήκος του άξονα .Στη δεύτερη ταράτσα υπάρχουν δύο είδη ορθοστατών. Μερικά θραύσματα των δοκών έχουν διατηρηθεί, τα επιστύλια είναι φτιαγμένα με τη ζωφόρο από ένα μόνο ογκόλιθο.

Σχετικά με την τεχνολογία το κτίριο έχει κανονική ελληνιστική με κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Οι πείροι είναι μικροί. Μπορεί να υποτεθεί ότι στις βάσεις αυτές τοποθετήθηκαν αγάλματα από την ομάδα του βωμού των Υιών του Πραξιτέλη, από τα οποία υπάρχουν υπολείμματα γύρω από το βωμό [M. Bieber a. cit]. Δεν είναι πλέον δυνατό να προσδιοριστεί πώς τοποθετήθηκαν πάνω ή κοντά στο παλαιότερο κτίριο του βωμού όπου τα είδε ο Ηρώνδας.

Γεωδίφης

Πηγές:

1. Kos, R.Herzog[1932]

2. Ασκληπιείο Κω-Ιακ. Ζαρράφτης

3. Ιστορία των σεισμών της Κω, 2018-2023

4.Αρχαιοφύλακας Κώστας Κωστογλάκης

5. Το Ασκληπιείο της Κω- Δημήτρης Μποσνάκης,2014

6. Παλιές φωτογραφίες της Κω/FB

7.The Cult of Asklepios-Alice Walton,1894

8.Ασκληπιείο Κω-Β.Χαζηβασιλείου,1997

9.Αρχείο Luigi Morricone/saia

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

Ο Ιάκωβος Ζαρράφτης στον βωμό του Ασκληπιού, στο 2ο άνδηρο του Ασκληπιείου Κω.

Το 2ο άνδηρο όπου βρισκόταν ο βωμός του Ασκληπιού πριν από την αποκατάσταση των Ιταλών , δεκαετία 30.

Ο βωμός του Ασκληπιού, σήμερα.

«Ἁλίο∶Ἁμέρας Μαχάονος Ἑκάτας». Βωμός του Ήλιου, της Ήμερας, του Μαχάονα και της Εκάτης. Ορθοστάτης από λευκό μάρμαρο. Από τοΑσκληπιείο, περίπου 350-300 π.Χ. κατά τους P. Schazmann,(1932), BMusImp (1932).https://inscriptions.packhum.org/text/349967

Από το 1ο άνδηρο, από αριστερά ο φερόμενος παλαιότερος ναός και ο βωμός του Ασκληπιού στο κέντρο, δεξιά ο ναός  C  του Απόλλωνα.