Υετούσσα, το μεγαλύτερο κέντρο πορφύρας και μελιού του Αιγαίου;

Αγαθονήσι, χάρτης με τοπωνύμια του βορειότερου νησιού της Δωδεκανήσου.
Η Υετούσσα του Ομήρου αποτελείται από ασβεστόλιθους, δολομίτες, κρυσταλλικούς ασβεστόλιθους, μάρμαρα και σιπολίνες της Πελαγονικής ζώνης του Κάτω-Μέσου Τριαδικού [250-228 εκ.ετών]. 

Πριν από 12.000 χρόνια δεν ήταν νησί αλλά αποτελούσε τμήμα μιας  μεγάλης ξηράς που ήταν ενωμένη με την μικρασιατική χώρα. Η Υετούσσα διατηρούσε τα νησιωτικά χαρακτηριστικά πριν από 6.000 χρόνια [δες χάρτη] όταν δεν υπήρχε η Μίλητος. Η Μίλητος ιδρύθηκε από Μινωίτες το 1700 π.Χ. Η ιστορία του νησιού πάει πίσω τουλάχιστον στο 2100 π.Χ.

Η Υετούσσα πρέπει να είχε παλαιολιθική κατοίκηση λόγω ενιαίας ξηράς,  σημαντικής γεωγραφικής θέσης και φυσικής αμυντικής οχύρωσης. 

Η λέξη ὑετός συναντάται στα ομηρικά έπη και δηλώνει καταρρακτώδη, διαρκή, συνεχόμενη βροχή. Ισως το τοπωνύμιο έχει να κάνει με «υετώδεις» κλιματολογικές συνθήκες που επικρατούσαν γύρω στο 1100-750 π.Χ μετά την μεγαξηρασία της εποχής του Χαλκού. 

Οι πρώτοι άποικοι του νησιού ήταν Φοίνικες, Λέλεγες και Κάρες που έφτασαν από την Μικρά Ασία. Το τοπωνύμιο Κέφαλος [λελέγικη Κεφαλούχα;], οι πορφύρες [Ορμος Κοχυλιών;], ο δολομιτικός πηλός σε μικρούς προστατευμένους από θάλασσα όρμους, η καρστική τοπογραφία και η ξυλεία πιθανόν προσέλκυσαν τους πρώτους κατοίκους. Μετά ακολούθησαν οι Δωριείς και οι Ίωνες.

Τελευταία στο ανεξερεύνητο νησί έχουν βρεθεί σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα ελληνιστικής και πρώιμης ρωμαϊκής περιόδου.

Το Αγαθονήσι αποτέλεσε ναυτική βάση της Μιλήτου, μαζί με την Λέρο, τους Λειψούς και την Πάτμο. Αποτέλεσαν τα λεγόμενα Μιλησιακά νησιά τα οποία χρησιμοποιούσε η Μίλητος ως πέρασμα προς το Αιγαίο.

Στο Καστράκι υπάρχουν οχυρώσεις και αρχαίο λιμάνι για ελλιμενισμό πολεμικών πλοίων, ένα ιερό, μια τεράστια μελισσοκομική μονάδα και ένα εργαστήριο πορφύρας.

Οι κάτοικοι του νησιού ήταν μάρτυρες πολλών ναυμαχιών.Είδαν τη ναυμαχία της Λάδης [494 π.Χ.], τον περσικό στόλο του Δαρείου κατά των επαναστατών Ιώνων. 

Ο Πλούταρχος αναφέρει ότι το 74 π.Χ., ο Ιούλιος Καίσαρας όταν έπλεε από την Ιταλία προς τη Μ.Ασία, πιάστηκε από πειρατές της Τραγαίας και κρατήθηκε στο Φαρμακονήσι.

Τι ήταν η Τραγαία; Η ονομασία του Αγαθονησιού κατά την ελληνιστική εποχή. Το μη επίπεδο λιμάνι που έχει βρεθεί συνδέεται με τον παράκτιο οικισμό της Τραγαίας. Πρόκειται για ένα λόφο σκαλιστό σε 3 επίπεδα. Στο ανώτερο επίπεδο είναι ο Πύργος, στο μεσαίο το Ιερό του Διδυμαίου Απόλλωνα και στο τρίτο μια μεγάλη μονάδα μελισσοκομίας και εργαστήρια πορφύρας.

Οι Αγαθονησιώτες ήταν μεγάλοι προμηθευτές μελιού και πορφύρας στο Αιγαίο.Έχουν βρεθεί 15.000 κυψέλες και γηρεόκοκοι από αγριόπευκο. Το νησί εκείνη την εποχή ήταν γεμάτο από αγριόπευκα και θυμάρι.Το μέλι χρησίμευε και ως σταθεροποιητικό υλικό στη βαφή των υφασμάτων με πορφύρα. 

Η πορφύρα βγαίνει από 3 είδη κοχυλιών για την ανάληψη της βαφής: Murex brandaris, purpura haemastoma και murex trunculus. Η λέξη murex χρησιμοποιήθηκε πρώτη φορά από τον Αριστοτέλη.Τα δυο πρώτα είδη έδιναν βαφή κόκκινη, το δε τρίτο ιώ­δη. 

Πρόκειται για σαρκοφάγα θαλάσσια γαστερόποδα μαλάκια που εμφανίστηκαν πριν  από 125.45 εκ.χρόνια και υπάρχουν μέχρι σήμερα. Πορφύρες υπάρχουν σε αφθονία ακόμη και σήμερα στον Ορμο των Κοχυλιών [Κολχίας]. Πιθανόν οι Φοίνικες είχαν αναπτύξει ένα διάσημο βιομηχα­νικό κέντρο πορφύρας στην Υετούσσα πριν ακόμη αναπτυχθεί η Μίλητος. 

Το σημερινό τοπωνύμιο ίσως να μην έχει να κάνει με το φυτωνύμιο [Αγκαθονήσι] όπως κάποιοι υποστηρίζουν αλλά με το αγκαθωτό murex.

Οι βαριές και έντονες βαφές από πορφυρό της Τύρου και Tekhelet κατασκευάστηκαν ιστορικά από τους αρχαίους Φοίνικες χρησιμοποιώντας βλέννα από τον υποβρογχικό αδένα δύο ειδών [ Murex brandaris και Murex trunculus]. Αυτή η χρωστική ουσία είναι μια σπάνια ένωση οργανοβρωμίνης που παράγεται από ζώα, χρησιμοποιώντας ένα συγκεκριμένο ένζυμο βρωμοϋπεροξειδάσης που λειτουργεί με διαλυμένο βρωμίδιο σε θαλασσινό νερό .

Τα χάλκινα και αργυρά νομίσματα κοπής Μιλήτου και της καρικής δυναστείας των Εκατομνιδών του 4ου αιώνα π.Χ μαρτυρούν ότι το νησί  είχε στενές σχέσεις με τη Μίλητο. Επίσης έχουν βρεθεί πήλινα ειδώλια, υφαντικά βάρη, ενσφράγιστες λαβές αμφορέων [ροδιακού και κνιδιακού τύπου], μεγάλες ποσότητες κεραμικής και σιδηρομεταλλευμάτων που ίσως εξορύσσονταν από τον δολομίτη του νησιού.

Η αρχαιολογική έρευνα έφερε στο φως ένα πήλινο ενσφράγιστο κεραμίδι με την πρώτη επίσημη επιγραφή του Αγαθονησιού [ύστερου 2ου και πρώιμου 1ου αιώνα π.Χ.], που αναφέρεται σε πολεμική νίκη της Μιλήτου χάριν της οποίας ιδρύθηκε το ιερό του Λυκίου Δία, στον οχυρωμένο παράκτιο οικισμό του νησιού. 

Ο οικισμός εγκαταλείφθηκε το πρώτο μισό του 2ου αιώνα μ.Χ., έπειτα από σεισμό μάλλον του 139 μ.Χ.Τον σεισμό με 7.4+ βαθμούς από το Ρήγμα της Ρόδου που συγκλόνισε τη Ρόδο, Κω, Κάλυμνο, Μ.Ασία κά, και επέφερε μεγάλες βλάβες στο οχυρό.

Από τα παραπάνω φαίνεται ότι το νησί ήταν ένα από τα πλούσια μέρη του Αιγαίου σε διάφορες περιόδους της ιστορίας του. Το νησί εποικίστηκε και εγκαταλείφθηκε πολλές φορές από τους κατοίκους του. 

Η εγκατάλειψη ίσως σχετίζεται με την γειτνίαση με τις σημαντικές τεκτονικές δομές του Μεντερέ και της Πριήνης. Θα μπορούσε να υποστηρίξει κανείς ότι είχε ανάλογη πορεία με την αρχαία Πριήνη που πιθανότατα καταστράφηκε από καταστρεπτικό σεισμό στα 350 π.Χ. και η πόλη μεταφέρθηκε αργότερα στην σημερινή θέση. 

Η νέα Πριήνη όπως και τα ερείπια του Αγαθονησιού περιέχουν πληθώρα στοιχείων που σχετίζονται με σεισμούς. Οι καταστροφικοί σεισμοί, που σημειώθηκαν στο Büyük Menderes graben, προκάλεσαν μεγάλη ζημιά όχι μόνο στην Νέα Πριήνη αλλά και στο Αγαθονήσι. Η  Πριήνη ήταν στην ακτή όταν ιδρύθηκε αρχικά, αλλά οι προσχωσιγενείς αποθέσεις από τον ποταμό Menderes [αρχαίος ποταμός Μαίανδρος] αύξησαν σταδιακά την απόσταση μεταξύ της Πριήνης και της ακτής του Αιγαίου.

Το Αγαθονήσι δεν είχε προβλήματα με τα φερτά υλικά του ποταμού όμως τα μέγιστα επεισόδια του Μεντερέ φαίνεται ότι ήταν καθοριστικά στην ανάπτυξη και την εξέλιξη της κοινότητας του μικρού νησιού.

Στις 22 Σεπτεμβρίου 1928 έγγραφο της Ιταλικής Διοίκησης των Νησιών του Αιγαίου,γράφει :«Στο νησί ο πληθυσμός χωρίζεται σε δύο ομάδες: στη μία ηγείται ο βοσκός (αρχηγός) Ιάμεος (Pastor Iameo) και στο άλλο ο Κανέλης (Pastor Canelis). Αυτές οι δύο ομάδες βρίσκονται σε δύο διαφορετικούς λόφους σε απόσταση 1,5 χλμ. από το λιμάνι του Αγίου Γεωργίου. Η ομάδα του Ιάμεου αποτελείται από βοσκούς, 6 οικογένειες, από τους οποίους 14 ενήλικες. Η ομάδα του Κανέλη αποτελείται από βοσκούς, συγγενείς μεταξύ τους και από κάποιους ψαράδες, συνολικά 24 οικογένειες, 111 κάτοικοι εκ των οποίων 45 ενήλικες. Σε αυτή την ομάδα ανήκουν ο Παπα-Χαράλαμπος Κυπραίος και ο δάσκαλος Ιωάννης Παναγιώτης (Giovanni Panaioti) από τη Σάμο, οι οποίοι αμείβονται από τον φτωχό και πενιχρό πληθυσμό. Οπως φαίνεται, οι δύο προαναφερθέντες βοσκοί (πάστορες) είναι οι πραγματικοί αρχηγοί του νησιού χωρίς κανένα αφεντικό από πάνω τους. Είναι όμως συχνά υποχρεωμένοι σε μια συντηρητική πολιτική και πρέπει να φροντίζουν, κυρίως απέναντι στους λαθρεμπόρους (πειρατές) που καταφεύγουν καμιά φορά και διαμένουν στο Γαϊδουρονήσι… Ο δάσκαλος είναι νεαρός και με καλή θέληση και αρετές υπέρ μας. Αν και δεν γνωρίζει ιταλικά, μέσω μιας μεθόδου ελληνο-ιταλικής κατάφερε να τα μάθει καλά ο ίδιος και να διδάσκει τις βασικές γνώσεις της γλώσσας στην τάξη του».

Οι πλουτοπαραγωγικές πηγές του νησιού εξακολουθούν να υφίστανται. Είναι εφικτό με υπεύθυνη και συνεχή προσπάθεια το νησί να επανέλθει, να ανακτήσει μέρος από την χαμένη αίγλη του και να πορευτεί προς ένα καλύτερο αύριο. 

Γεωδίφης

Πηγές

1.Αρχαιολόγος Παύλος Τριανταφυλλίδης, ΚΒ’ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Ρόδου
2.Βικιπαίδεια
3.Evidence for Damaging Historical Earthquakes at Priene-Erhan Altunel

4.Εφημερίδα , Καθημερινή

Το Αγαθονήσι 6000 χρόνια πριν

Ο Ακανθωτός στρόµπος [murex trunculus] η πορφύρα με την ιώδη βαφή των αρχαίων Φοινίκων ίσως έδωσε το όνομα στο νησί

Καστράκι η τοποθεσία με τα σπουδαία αρχαιολογικά ευρήματα

                              

Καστράκι με τις οχυρώσεις και το αρχαίο λιμάνι για ελλιμενισμό πολεμικών πλοίων, ένα ιερό, μια τεράστια μελισσοκομική μονάδα και ένα εργαστήριο πορφύρας[Φωτο-agathonisi.gr]