Ο σεισμός «φάντασμα» και η φονική πανούκλα της Κω, του 1812.

«Η Κως βρίσκεται στην χειρότερη κατάσταση απ’ όλα τα Ελληνικά νησιά που έχω δει, με εξαίρεση την Κύπρο. Κατοικείται από 8.000 περίπου ψυχές από τους οποίους 3.000 είναι Έλληνες και 5.000 Τούρκοι… Αυτοί κατοικούν στον Κερμετέ, το Πυλί, την Αντιμάχεια, το Ασφενδιού και την Κέφαλο. Η Χώρα που έχει το ίδιο όνομα με το νησί έχει 2000 σπίτια περίπου, τα περισσότερα τούρκικα και κατεστραμμένα ενώ μερικά είναι ετοιμόρροπα ώστε κάποιος τα πλησιάζει με φόβο. Τα τείχη επίσης έχουν σχεδόν κατεδαφιστεί και στην θέση τους βρίσκονται κακοχτισμένα και ετοιμόρροπα σπίτια. Τη μεγάλη αυτή καταστροφή προξένησαν οι βίαιες βροχοπτώσεις του 1812, από τις οποίες πλημμύρισαν και κατέρρευσαν τα τείχη και τα σπίτια. Ένας σεισμός που ακολούθησε είχε τη δική του συνεισφορά στη μεγάλη καταστροφή. Οι δυστυχίες σπάνια έρχονται μόνες αφού ενός κακού μύρια έπονται. Την ίδια χρονιά η πανούκλα θέρισε το νησί 3.000 ψυχές υπήρξαν τα θύματα της, τα 2/3 ήταν Τούρκοι και οι υπόλοιποι ήταν Έλληνες».

Με αυτό τον παραστατικό τρόπο μας διηγείται o William Turner την 14 Δεκεμβρίου του 1820,  στο «ημερολόγιο μιας περιήγησης στην Ανατολή» το πέρασμα του από την Κω. Ο Turner είναι ο μοναδικός από τους περιηγητές που αναφέρεται σε αυτό το δυσάρεστο γεγονός. Σε κανέναν από τους ιστορικούς καταλόγους τόσο της ευρύτερης περιοχής όσο και της Κω δεν γίνεται αναφορά στο κατακλυσμικό επεισόδιο, στο σεισμικό συμβάν του 1812 και στην πανούκλα που ακολούθησε. Ίσως, επειδή συνέβησαν κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας. Όμως, έγιναν έτσι τα περιστατικά όπως μας τα αφηγείται ο Turner;

Ο κατακλυσμός πρέπει να είχε τοπικό χαρακτήρα αφού δεν βρήκα αναφορές σχετικά με αυτό το γεγονός. Για να πλημμυρίσουν και να καταρρεύσουν τα τείχη και τα σπίτια της Χώρας πρέπει η συγκεκριμένη βροχόπτωση να ήταν πιο ισχυρή από εκείνη που έγινε την 16 Ιανουαρίου του 1969 και η οποία δημιούργησε τεράστιες καταστροφές- ζώα πνίγηκαν ,ξεχείλισαν οι ποταμοί ενώ είχαμε και τουλάχιστον ένα νεκρό.

Σε ότι αφορά τον σεισμό που ακολούθησε, έως τώρα σας μιλούσα για την στενή σχέση που έχουν οι σεισμοί με τα ρήγματα. Ωστόσο, πρέπει να γίνει κατανοητό ότι ο γήινος φλοιός βρίσκεται σε μια λεπτή ισορροπία, ανά πάσα στιγμή έτοιμος να ταλαντευτεί. Πολλές φορές έχει παρατηρηθεί ότι μπορούν να συμβούν σεισμοί μετά από έντονες βροχοπτώσεις σε μέρη όπου βρίσκονται σπηλιές και κανάλια. Οι δονήσεις που προκαλούνται από την βροχή εμφανίζονται συνήθως σε «καρστικά» τοπία δηλαδή περιοχές που αποτελούνται από ασβεστόλιθους, τρυπημένους με βαθιά κανάλια και σπηλιές στα οποία θα μπορούσε να αυξηθεί η πίεση του νερού. Μικροί σεισμοί που θα μπορούσαν να ανιχνευθούν μόνο από σεισμογράφους και να μην γίνουν αισθητοί από τους ανθρώπους, μπορούν να εμφανιστούν μετά από έντονες βροχοπτώσεις. Εάν είχαμε καρστικό τοπίο στην πόλη της Κω η πίεση του νερού μετά την έντονη βροχόπτωση θα μπορούσε να ήταν το κλειδί του σεισμού του 1812. Ωστόσο το υπόβαθρο που είναι χτισμένη η πόλη της Κω δεν είναι καρστικό και οι βροχοπτώσεις που πέφτουν πιέζουν το έδαφος της με ένα σχετικά ομοιόμορφο τρόπο, και αρκετά γρήγορα μεταφέρονται από τους ποταμούς και τα ρεύματα της επιφάνειας. Κατά συνέπεια, η πίεση των βροχοπτώσεων κάτω από το έδαφος της είναι μικρή.

Τι θα μπορούσε να έχει συμβεί; Η έντονη βροχή συνήθως πέφτει στα κανάλια και σκάβει το έδαφος. Η αυξανόμενη πίεση του νερού μέσα σε έναν βράχο είναι ένας από τρεις τρόπους για να σπάσει το έδαφος. Η συμπίεση και η διαστολή του εδάφους είναι οι άλλοι δύο. Η πίεση του νερού ενεργεί σαν τον υδραυλικό γρύλο, που αναγκάζει το συμπαγές έδαφος να σπάσει και επιτρέπει στα κομμάτια να γλιστρήσουν το ένα μετά το άλλο. Εάν αυτό συμβαίνει σε μια μεγάλη κλίμακα σε μια μεγάλη ρωγμή, μπορεί να προκαλέσει έναν σεισμό. Έχουν παρατηρηθεί σεισμοί με μέγεθος κάτω από 2,4 Ρίχτερ, όταν  οι βροχοπτώσεις είναι βαριές. Αν πολύ νερό πέσει σε κάθε τετραγωνικό μέτρο του εδάφους κατά τη διάρκεια του κάθε κατακλυσμού, τότε η βροχόπτωση μπορεί να προκαλέσει μια αύξηση της πίεσης σε μία σεισμική ρωγμή κάτω από το έδαφος. Όμως το έδαφος στην Χώρα που ανέφερε ο Turner είναι χαλαρό , δεν χαρακτηρίζεται από σωλήνες όπου το νερό κυλάει μέσω ενός σύνθετου δικτύου υδραυλικών εγκαταστάσεων και δεν θα μπορούσε να κάνει τη βροχή να προκαλέσει τον σεισμό του 1812.

Ωστόσο,ο γήινος φλοιός μπορεί να είναι τόσο κοντά στην αστάθεια που ακόμη και οι μικροσκοπικές μεταβολές της πίεσης που συνδέονται με την βροχόπτωση μπορούν να προκαλέσουν σεισμούς. Ακόμη και περιοχές δίχως καρστικά τοπία μπορεί να επηρεασθούν με μια έντονη βροχόπτωση όμως με μια βασική προϋπόθεση. Πρέπει να υπάρξει μια πρόσθετη πίεση στο έδαφος και κυρίως μια σεισμική ρωγμή κάτω από το έδαφος. Αν πράγματι έγινε κάτι τέτοιο το ζητούμενο είναι που μπορεί να είναι αυτή η ρωγμή που έδωσε τον σεισμό 1812; Με τις επιχωματώσεις και τις παρεμβάσεις που έχουν γίνει στην περιοχή της Χώρας είναι δύσκολο κανείς να την εντοπίσει. Μία γεωφυσική έρευνα με τον κατάλληλο εξοπλισμό ίσως θα ήταν πάρα πολύ χρήσιμη και καθοριστική στην λύση αυτού του γρίφου.

Ο σεισμός θα μπορούσε να ήταν υπεύθυνος στην πιο αφανιστική πανδημία της ιστορίας της Κω. Τα θύματα πρέπει να εμφάνιζαν πυρετό και διάφορα εξογκώματα στο σώμα τους, μέχρι να πεθάνουν μέσα στον τρόμο. Συνήθως η νόσος μεταδίδεται στον άνθρωπο από το τσίμπημα ψύλλων που παρασιτούν σε άρρωστο ποντικό. Μεταδίδεται εύκολα και γρήγορα με άμεση ή έμμεση επαφή. Η πανούκλα είναι βαριάς μορφής ασθένεια, με υψηλό πυρετό και τοξική κατάσταση. Αλλά δεν ήταν μόνον ο σεισμός, οι  επιδημίες της πανούκλας, κυρίως πλήττουν παραθαλάσσιες περιοχές, ενώ στην περίπτωση μας θα πρέπει να είχε προσλάβει χαρακτήρα ενδημικό. Η επιδημία πρέπει να είχε καταστροφικά αποτελέσματα και πρέπει  να έκανε τους κατοίκους του νησιού να καταφύγουν στα γύρω προάστια και στα ορεινά για να σωθούν. Πιθανόν η  εξάπλωση του λοιμού να  γινόταν μέσα από τον δηλητηριώδη βρώμικο αέρα που εισέπνεαν οι κάτοικοι της Χώρας.  

Γεωδίφης

Πηγές:

1. Wikipedia

2.Μάρκογλου.Α.–Η Κως μέσα από τα χαρακτικά των Ευρωπαίων περιηγητών και Χαρτογράφων(15ος-19ος αιώνας)

3.NewScientist