Η στήλη με το διάταγμα της Κανώπου

Κορυφή της στήλης που ανακάλυψε ο Λέψιους με το Διάταγμα της Κανώπου. Από: DiverDave / Wikimedia Commons.

Το Διάταγμα της Κανώπου, η Επιγραφή που βεβαιώνει την ύπαρξη του Αρχαίου Ηρακλείου και δημιουργεί τα δίσεκτα έτη.

Η αρχαία Κάνωπος ήταν σημαντικό λιμάνι στο Δέλτα του Νείλου, κοντά στη σύγχρονη Αμπού Κιρ, και πήρε το όνομά της από τον μυθικό πλοηγό. Ο Κάνωπος ήταν ο πλοηγός του Μενέλαου, ο οποίος πέθανε από δάγκωμα φιδιού στην Αίγυπτο και θάφτηκε εκεί, δίνοντας το όνομά του στην πόλη και σε ένα κοντινό νησί.

Το «Αμπού Κιρ» αναφέρεται κυρίως στον Κόλπο του Αμπουκίρ κοντά στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, σημαντικό ιστορικά για τη Ναυμαχία του Νείλου (1798) και το σημείο συνάντησης του Νείλου με τη Μεσόγειο. Στην περιοχή βρίσκεται και η πόλη Αμπού Κιρ (Abu Qir), όπου η Ελληνική Κοινότητα Αλεξανδρείας τιμά τους Αγίους Αναργύρους (Κύρο και Ιωάννη) σε πατριαρχική εκκλησία, δίνοντας στην περιοχή και θρησκευτική σημασία. 

Η περίφημη Στήλη της Ροζέτας, η οποία επέτρεψε την αποκρυπτογράφηση των αιγυπτιακών ιερογλυφικών, βρέθηκε από τα στρατεύματα του Ναπολέοντα που εισέβαλαν στην Αίγυπτο το 1799. Δεν θα περνούσε πολύς καιρός πριν αρχίσουν να εμφανίζονται πολλές άλλες παρόμοιες στήλες και επιγραφές, όλες με κείμενα σε δύο γλώσσες (αιγυπτιακή και ελληνική) και τρία συστήματα γραφής (ιερογλυφικά, δημοτική και ελληνική).

Η Στήλη της Ροζέτας φέρει επιγραφές του Διατάγματος της Μέμφιδας, και έχουν βρεθεί δέκα άλλα αντίγραφα του ίδιου διατάγματος, ενός από τα έξι Πτολεμαϊκά Διατάγματα που εκδόθηκαν από το 243 π.Χ. έως το 185 π.Χ.

Το πρώτο και το δεύτερο διάταγμα εκδόθηκαν από τον Πτολεμαίο Γ΄, το τρίτο από τον Πτολεμαίο Δ΄ στη Μέμφιδα το 217 π.Χ., στον ίδιο τόπο έκδοσης με εντολή του Πτολεμαίου Ε΄ του ομώνυμου διατάγματος (του τέταρτου) που περιέχεται στη Στήλη της Ροζέτας, στη Στήλη της Νουμπάιρα και στα ανάγλυφα του Ναού της Φιλαής. Ο Πτολεμαίος Ε΄ εξέδωσε επίσης το πέμπτο και το έκτο διάταγμα στην Αλεξάνδρεια,  με τον Φιλήνη Α΄ (186 π.Χ.) και τον Β΄ (185 π.Χ.).

Η στήλη με το διάταγμα της Κανώπου στο Μουσείο του Καΐρου. Από Wikimedia Commons.

Το περιεχόμενο αυτών των διαταγμάτων ποίκιλλε, αλλά πάντα με το κοινό στοιχείο ότι εκδίδονταν με την ευκαιρία ενός σημαντικού γεγονότος. Στη συνέχεια, μια σύνοδος ιερέων ήταν υπεύθυνη για τη σύνταξη των διαταγμάτων χρησιμοποιώντας έναν προκαθορισμένο τύπο που άλλαζε μόνο τις λεπτομέρειες σε κάθε περίπτωση (εξ ου και η γενική ομοιότητα). Στη συνέχεια, παραγγέλνονταν αντίγραφα σε πέτρα για να τοποθετηθούν στις αυλές του ναού.

Τα Πτολεμαϊκά Διατάγματα ήταν θεμελιώδη για τη θρησκευτική πολιτική της ελληνιστικής περιόδου και για την εξάπλωση της λατρείας της κυρίαρχου  ζωντανής θεότητας.

Το Διάταγμα της Κανώπου, το δεύτερο παλαιότερο από όλα τα διατάγματα, διακηρύχθηκε από τον Πτολεμαίο Γ΄ στην πόλη Κάνωπο, στο δυτικό δέλτα του Νείλου, στις 7 Μαρτίου 238 π.Χ. Το πρώτο αντίγραφο του διατάγματος βρέθηκε από τον Πρώσο αρχαιολόγο Καρλ Ρίχαρντ Λέψιους στο Τάνις το 1866, χαραγμένο σε μια στήλη αρχικά γνωστή ως Στήλη Σάν, αλλά την οποία κανείς δεν είχε καταφέρει να διαβάσει μέχρι τότε.

Αποδείχθηκε ότι βρισκόταν σε τόσο καλή κατάσταση, με τη στήλη σχεδόν ολοκληρωμένη, εκτός από ένα μικρό θραύσμα του άνω δεξιού μέρους, το οποίο αποδείχθηκε κρίσιμο για την αποκρυπτογράφηση των αιγυπτιακών ιερογλυφικών, καθώς περιείχε μεγαλύτερο αριθμό ιερογλυφικών από τη Στήλη της Ροζέτας. Περιέχει 37 γραμμές ιερογλυφικών και 76 γραμμές ελληνικής γραφής.

Κεντρικό τμήμα της στήλης με το Διάταγμα της Κανώπου.Από DiverDave στο Wikimedia Commons.

Η επιγραφή αφηγείται στρατιωτικές εκστρατείες και επαινεί τον βασιλιά για τον τερματισμό του λιμού που μάστιζε τη χώρα, την καταστολή των εξεγέρσεων, τη μείωση των φόρων και άλλες πτυχές που σχετίζονται με την κυβερνητική οργάνωση της Πτολεμαϊκής Αιγύπτου, καθώς και για την ανακήρυξη της αποθανούσας πριγκίπισσας Βερενίκης θεάς.

Αλλά το διάταγμα είναι επίσης σημαντικό για δύο λόγους. Πρώτον, επειδή εγκαινιάζει ένα ηλιακό ημερολόγιο 365 ημερών και ενός τετάρτου ανά έτος (δηλαδή, μία επιπλέον ημέρα κάθε τέσσερα χρόνια, δημιουργώντας ουσιαστικά το δίσεκτο έτος), το πιο ακριβές στον αρχαίο κόσμο.

Ο Πτολεμαίος Γ΄ διέταξε να ιερωθεί η επιπλέον ημέρα, προς τιμήν του και της συζύγου του, ως παιδιά της Νουτ, της θεάς του ουρανού και των αστεριών. Η μεταρρύθμιση δεν ευοδώθηκε λόγω της αντίθεσης της ιερατικής τάξης και της δυσπιστίας του ίδιου του λαού, αλλά η ιδέα υιοθετήθηκε από τον αστρονόμο Σωσιγένη της Αλεξάνδρειας όταν δημιούργησε το Ιουλιανό ημερολόγιο το 22 π.Χ.

Κάτω μέρος της στήλης με το Διάταγμα της Κανώπου . Από DiverDave στο Wikimedia Commons.

Και δεύτερον, επειδή μαρτυρούσε, ήδη από τον 19ο αιώνα, την ύπαρξη της αρχαίας πόλης του Ηρακλείου, η οποία βυθίστηκε περίπου έναν αιώνα μετά την έκδοση του διατάγματος, και τα ερείπια της οποίας βρέθηκαν το έτος 2000 από τον αρχαιολόγο Φραγκίσκο Γκόντιο σε βάθος 10 μέτρων και 2,5 χιλιόμετρα από τη σημερινή ακτή, βορειοανατολικά της Αλεξάνδρειας.

Το 1881, ο Γάλλος Αιγυπτιολόγος Γκαστόν Μασπερό βρήκε ένα άλλο αντίγραφο του Διατάγματος της Κανώπου στο Κιμ ελ-Χισν, στο δυτικό δέλτα του Νείλου. Στη συνέχεια, συνέχισαν να εμφανίζονται περισσότερα αποσπασματικά αντίγραφα.

Το τελευταίο από αυτά ανακαλύφθηκε τον Μάρτιο του 2004 από την ομάδα Γερμανοαιγυπτίων αρχαιολόγων που έκανε ανασκαφές στην αρχαία Βουβάστη, στο ανατολικό δέλτα κοντά στη σύγχρονη πόλη Ζαγκαζίγκ.

Γεωδίφης με πληροφορίες από τη Βικιπαίδεια και labrujulaverde

περισσότερα,

1.The Canopus Decree: Hieroglyphic Version 

2. E.A.W. Budge, The Rosetta Stone and the Stele of Canopus 

3.Richard Anthony Parker, The calendars of Ancient Egypt 

4.Wikipedia

5.https://www.labrujulaverde.com/en/2024/02/the-canopus-decree-the-inscription-that-attested-to-the-existence-of-ancient-heracleion-and-created-the-leap-years/