Πώς η αποψίλωση των δασών μετέτρεψε μια καταιγίδα σε τραγωδία
Η κρίση πλημμυρών στη Σουμάτρα: Πώς η αποψίλωση των δασών μετέτρεψε μια καταιγίδα σε μια πιθανώς επαναλαμβανόμενη τραγωδία.
Ο κυκλώνας Σενγιάρ έπληξε τις χώρες της Νότιας και Νοτιοανατολικής Ασίας στα τέλη Νοεμβρίου. Στην Ινδονησία, το νησί της Σουμάτρας, ειδικά τα βόρεια τμήματά του, δέχτηκε το χειρότερο πλήγμα .
Η καταιγίδα προκάλεσε ξαφνικές πλημμύρες και κατολισθήσεις που κατέστρεψαν πόλεις, σκότωσαν εκατοντάδες ανθρώπους και έσπρωξαν χιλιάδες οικογένειες να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους. Πολλά σπίτια βυθίστηκαν μέχρι τις στέγες τους ή παρασύρθηκαν εντελώς, ενώ τα ποτάμια μετατράπηκαν σε ξαφνικούς, βίαιους χείμαρρους.
Αλλά δεν επρόκειτο απλώς για μια φυσική καταστροφή που προκλήθηκε από έντονη βροχόπτωση. Ο καιρός ήταν μόνο ένα μέρος της ιστορίας. Η πραγματική ζημιά προκλήθηκε όταν οι ακραίες βροχοπτώσεις συγκρούστηκαν με ένα ήδη εξασθενημένο οικοσύστημα.
Το αποτέλεσμα ήταν μια θανατηφόρα καταστροφή
Όταν τα δάση αποψιλώνονται και η γη υποβαθμίζεται, το οικοσύστημα χάνει τη φυσική του ικανότητα να λειτουργεί ως «σφουγγάρι». Το νερό της βροχής που κάποτε εισχωρούσε αργά στο δασικό έδαφος τώρα ορμάει πάνω από τη γη, μετατρέποντας σε καταρρακτώδη απορροή που κατακλύζει τα σπίτια των ανθρώπων.
Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι πρόσφατες πλημμύρες στη Σουμάτρα πρέπει να γίνουν κατανοητές όχι μόνο ως υδρομετεωρολογικό φαινόμενο, αλλά και ως ένδειξη κατάρρευσης του οικοσυστήματος: ο κύκλος εδάφους-δάσους-νερού υποβαθμίζεται, επιδεινούμενος από δεκαετίες αποψίλωσης των δασών και αλλαγής χρήσης γης.
Υγιές έδαφος: Ένας σιωπηλός απορροφητής νερού
Το υγιές έδαφος λειτουργεί σαν σφουγγάρι . Είναι πλούσιο σε οργανική ύλη και γεμάτο πόρους και κανάλια που δημιουργούνται από ρίζες και οργανισμούς του εδάφους. Ένα καλά συντηρημένο έδαφος μπορεί να απορροφήσει αξιοσημείωτα μεγάλους όγκους νερού.
Ένα δάσος δεν είναι μόνο μια συλλογή δέντρων. Είναι ένα υδρολογικό σύστημα του οποίου οι λειτουργίες εκτείνονται από το υπόγειο έδαφος στην ατμόσφαιρα. Οι ρίζες των φυτών δημιουργούν οδούς για να διεισδύσει το νερό στο έδαφος, το θόλο επιβραδύνει την πτώση της βροχής και τα υπολείμματα φύλλων προστατεύουν την επιφάνεια από τη διάβρωση. Τα δέντρα απορροφούν νερό από το έδαφος και το απελευθερώνουν μέσω της διαπνοής , βοηθώντας στη ρύθμιση της υγρασίας και των προτύπων βροχόπτωσης.
Όταν τα δάση αποψιλώνονται για φυτείες, εξόρυξη ή γεωργική επέκταση, η ικανότητα του εδάφους να απορροφά νερό καταρρέει. Οι ρίζες που κάποτε συγκρατούσαν το έδαφος αποσυντίθενται. Το έδαφος χάνει την προστασία του. Τα υπολείμματα φύλλων εξαφανίζονται. Η οργανική ύλη μειώνεται , το έδαφος συμπιέζεται, διαβρώνεται και καταστρέφεται.
Ως αποτέλεσμα, το τοπίο χάνει την ικανότητά του να απορροφά νερό, η απορροή αυξάνεται και οι πλαγιές στις λοφώδεις και ορεινές περιοχές γίνονται ασταθείς. Εν τω μεταξύ, τα ποτάμια δέχονται μεγάλες ποσότητες νερού σε σύντομο χρονικό διάστημα. Όταν δεν μπορούν να το συγκρατήσουν, υπερχειλίζουν, προκαλώντας θανατηφόρες πλημμύρες.
Η περίπτωση της Σουμάτρας
Στη Βόρεια Σουμάτρα, ο Μπατάνγκ Τόρου , ένας σημαντικός ποταμός στα υψίπεδα Ταπανούλι Σελάταν, ρέει μέσα από μία από τις οροσειρές με τη μεγαλύτερη βιοποικιλότητα.
Η λεκάνη απορροής του παρέχει νερό για άρδευση, οικιακή χρήση, αλιεία και μικροϋδροηλεκτρική ενέργεια.
Το γύρω τροπικό δάσος είναι το τελευταίο πρωτογενές δασικό μπλοκ σε αυτήν την περιοχή, το οποίο φιλοξενεί μια τεράστια βιοποικιλότητα και λειτουργεί ως φυσικό προστατευτικό μέσο κατά των πλημμυρών και των κατολισθήσεων.
Αλλά αυτή η ανθεκτικότητα εξαφανίζεται ραγδαία. Η βόρεια ζώνη του Μπατάνγκ Τόρου, σε υψόμετρο 300-400 μέτρων, έχει ανοιχτεί για εξόρυξη από το 2010. Η αποψίλωση δασών για φυτείες φοινικέλαιου συνεχίστηκε μέχρι το 2024.
Η τελευταία μας δορυφορική ανάλυση δείχνει ότι περίπου 1.550 εκτάρια δασών στην περιοχή έχουν χάσει τη φυτική τους κάλυψη, αφήνοντας το γυμνό έδαφος ιδιαίτερα ευάλωτο στη διάβρωση στη λεκάνη απορροής του Batang Toru.
Υποβαθμισμένες πλαγιές όπως αυτές δεν μπορούν πλέον να απορροφήσουν τις βροχοπτώσεις ή να σταθεροποιήσουν τη λεκάνη απορροής. Οι κοινότητες κατάντη γίνονται ολοένα και πιο ευάλωτες όταν χτυπούν ακραίες καταιγίδες.
Εικόνες από το Google Earth δείχνουν την αποψίλωση των δασών και την υποβάθμιση τους γύρω από το Batang Toru. Φωτογραφία του συγγραφέα.
Στη Δυτική Σουμάτρα, μια εβδομάδα νωρίτερα, αδιάκοπες βροχοπτώσεις έπληξαν την πόλη Παντάνγκ . Η ένταση των βροχοπτώσεων αυξήθηκε απότομα: οι ημερήσιες συνολικές βροχοπτώσεις αυξήθηκαν από 37 mm στις 19 Νοεμβρίου σε 145 mm στις 27 Νοεμβρίου 2025, με τη συνολική συσσώρευση να υπερβαίνει τα 770 mm. Το έδαφος τελικά υποχώρησε, ανίκανο να συγκρατήσει περισσότερο νερό στο δίκτυο των πόρων του.
Εκτιμάται ότι 152 εκτάρια δάσους έχουν χαθεί στις ανάντη περιοχές των ποταμών Batang Kuranji και Batang Aie Dingin στην πόλη Padang. Ως αποτέλεσμα, ολόκληρος ο κύκλος του νερού έχει διαταραχθεί. Η αναπλήρωση των υπόγειων υδάτων μειώθηκε, η επιφανειακή απορροή αυξήθηκε και τα ποτάμια έγιναν «άγρια», με αυξημένους όγκους απορροής που προκάλεσαν πλημμύρες.
Όταν πέφτει βροχή , το νερό είναι διαυγές. Αλλά κατά τη διάρκεια των πλημμυρών, γίνεται καφέ-κίτρινο ή ακόμα και μαύρο - ένα σημάδι ότι το διαβρωμένο έδαφος έχει παρασυρθεί από τη ροή.
Τέσσερις ημέρες μετά τις ξαφνικές πλημμύρες , τα ποτάμια Μπατάνγκ Κουράντζι (19,68 χλμ.) και Μπατάνγκ Άιε Ντίνγκιν (14,27 χλμ.) στην Παντάνγκ παρέμειναν καφέ-κίτρινα, ρέοντας ραγδαία προς την παραλία Παντάνγκ.
Οι κοινότητες υφίστανται τις συνέπειες, ενώ τα παράκτια οικοσυστήματα πνίγονται ολοένα και περισσότερο από τα ιζήματα.
Εικόνες από τον Sentinel-2 καταγράφουν τη ροή του ποταμού που προκαλεί ξαφνικές πλημμύρες στην πόλη Παντάνγκ. Από τον συγγραφέα.
Τα τέσσερα ποτάμια στην Παντάνγκ πηγάζουν από τα βουνά Μπουκίτ Μπαρισάν, όπου οι εκτεθειμένες επιφάνειες του εδάφους τους ξεπλένονται εύκολα κατά τη διάρκεια έντονων βροχοπτώσεων.
Προσαρμογή σε καταστροφές με βάση το οικοσύστημα
Συχνά βλέπουμε την αποψίλωση των δασών και την υποβάθμιση του εδάφους ως τοπικά προβλήματα. Αλλά η κλίμακα των επιπτώσεων δείχνει ότι αυτά τα προβλήματα έχουν εθνικές συνέπειες.
Καθώς οι ακραίες βροχοπτώσεις γίνονται πιο συχνές, κάθε κατεστραμμένη λεκάνη απορροής γίνεται πολλαπλασιαστής κινδύνου.
Σε περιοχές με υγιή εδάφη και άθικτα δάση, οι καταιγίδες μπορούν να προκαλέσουν ζημιές, αλλά το οικοσύστημα απορροφά μέρος των επιπτώσεων. Σε περιοχές με κρίσιμη υποβάθμιση , η ίδια καταιγίδα μπορεί να κλιμακωθεί σε μεγάλη καταστροφή.
Λαμβάνοντας υπόψη το μάθημα από τη Σουμάτρα, αυτό δείχνει ότι μια στρατηγική ανθεκτικότητας στην κλιματική αλλαγή δεν μπορεί να βασίζεται αποκλειστικά σε αναχώματα, φράγματα ή σε επείγουσες αντιδράσεις. Πρέπει να ανοικοδομήσουμε την οικολογική υποδομή που ρυθμίζει τη ροή του νερού.
Η διατήρηση της σχέσης εδάφους-δάσους-νερού είναι απαραίτητη για την ασφάλειά μας - τώρα και στο μέλλον.
Συνεπώς, πρέπει να προστατεύσουμε τα εναπομείναντα δάση, ιδίως τις λεκάνες απορροής των ποταμών και τους τυρφώνες, να αποκαταστήσουμε τα υποβαθμισμένα εδάφη αυξάνοντας την οργανική ύλη, επεκτείνοντας την αγροδασοπονία και προωθώντας βιώσιμες γεωργικές πρακτικές, και να συμπεριλάβουμε δείκτες υγείας του εδάφους και κάλυψης γης στον σχεδιασμό για τον κίνδυνο πλημμυρών.
Η προσαρμογή που βασίζεται στο οικοσύστημα, από την αναδάσωση έως τη φύτευση βλάστησης κατά μήκος των όχθων των ποταμών, πρέπει να συμβαδίζει με τις μηχανικές λύσεις.
Αν αντιδρούμε μόνο στις καταστροφές χωρίς να αποκαθιστούμε τα οικολογικά προστατευτικά μέτρα που τις αποτρέπουν, οι μελλοντικές πλημμύρες θα είναι ακόμη μεγαλύτερες και πιο θανατηφόρες.
Ακραία καιρικά φαινόμενα θα συμβαίνουν πάντα. Αλλά μπορούμε να μειώσουμε τις επιπτώσεις αποκαθιστώντας τα δάση και βελτιώνοντας την κατάσταση των εδαφών κάτω από τα πόδια μας, έτσι ώστε η επόμενη καταιγίδα να μη γίνει η επόμενη τραγωδία.
Ντιάν Φιάντης, Καθηγητής Εδαφολογίας, Universitas Andalas
Μπουντιμάν Μινάσνι, Καθηγητής Μοντελοποίησης Εδάφους-Τοπίου, Πανεπιστήμιο του Σίδνεϊ
Φρίσα Ιραουάν Γκίντινγκ,Dosen Ilmu Tanah dan Sumber Daya Lahan, Universitas Andalas
https://theconversation.com/sumatras-flood-crisis-how-deforestation-turned-a-cyclonic-storm-into-a-likely-recurring-tragedy-271302