«Μεγάλος Πύργος» του Δεσπότη!
Από το δωρητήριο του Πύργου, αρχές 18ου αιώνα, αποδεικνύεται ότι είναι ενα από τα παλαιότερα οικήματα στην ιστορία της πόλης. Ο γύρω χώρος ήταν τότε αμπελώνας.
Η μοναδική γραπτή μαρτυρία που έχουμε γι αυτόν είναι από τους κώδικες του πρώην μητροπολίτη Κω, Εμμανουήλ Καρπάθιου.
«Αφιερωτήριο του Μεγάλου Πύργου. Κώου Νεόφυτος επιβεβαιοί» της 1ης Ιανουαρίου 1736. Στον κώδικα της ιεράς μητρόπολης αναφέρεται μεγάλος πύργος με το αμπέλι του που θέλησε να αφήσει μία τιμιότατη παπαδιά ενός μακαρίτη παπά, ονόματι κυρ Κων/νου,με όρο να μνημονεύονται τα ονόματα των δωρητών 2 φορές τον χρόνο κατά την θεία λειτουργία.
Ο «Πύργος του Δεσπότη» ή Μεγάλος Πύργος σήμερα είναι ένα μισογκρεμισμένο κτίσμα στο Γιαπυλί της πόλης, στό τέλος της οδού Σταματίας Περή.
Σε Χάρτη του Χέρζογκ, το 1902, σημειώνεται η ύπαρξη του ακέραια όπως και γειτονικού στάβλου [με την περίφραξη;] το οποίο πρέπει να είναι παλιό σχεδόν όσο ο πύργος.
Ο Ιάκωβος Ζαρράφτης αγνοεί τον πύργο του Δεσπότη:«Δυτικά από το Παραδείσι υπάρχουν πολλοί αρχαίοι τάφοι και διαμέσου αυτών διέρχεται οδός που οδηγεί από τα ανατολικά αρχαία οικήματα προς δυτικά διαμέσου του Γιαπυλί. Μπροστά από αυτό η ψηλή θέση Παλιογηστέρνα που κρύβει πολλά αρχαία και η πηγή του έβγαζε το νερό από 5 φρεατοπηγές. Στο σημείο αυτό βρέθηκε ψήφισμα» μας λέει.Η περιοχή φαίνεται ότι κατοικήθηκε από τα αρχαία χρόνια σύμφωνα πάντα με τον αρχαιοδίφη.
Ο πύργος κείται σε τοποθεσία που ήταν κάτω από την θάλασσα πριν από 6000 χρόνια. Με την κάθοδο της θαλάσσιας στάθμης προσχώσεις του Πλατύ Ποταμού έφτιαξαν το έδαφος πάνω στο οποίο έχει θεμελιωθεί. Συναντάται ακριβώς δίπλα στην όχθη του ρέματος σε υψόμετρο 20μ. από το επίπεδο της θάλασσας.
Ως εκ τούτου η περιοχή δεν έχει πέτρες, όμως ο πύργος είναι κατασκευασμένος εξ΄ολοκλήρου από ντόπιους λίθους. Από ασβεστόλιθο, τραβερτίνη, μάρμαρα και πέτρες της Κεφάλου. Φέρει αξιόλογα επαναχρησιμοποιημένα αρχαία αρχιτεκτονικά μέλη. Είναι λογικό να υποθέσουμε ότι προέρχονται από αρχαίες κατασκευές της πόλης.
Απέχει περίπου 640μ. από το πιο κοντινό άκρο του αρχαίου αμυντικού τείχους, το οποίο καταστράφηκε το 139 μ.Χ από σεισμό από το Ρήγμα της Ρόδου. Οι μεγάλες ορθογώνιες πέτρες από ασβεστόλιθο ίσως είναι από το τείχος. Την μαρμαρινη ταυροκεφαλή την έχω δει στον Αγ.Ιωάννη 7 Βήματα, ίσως είναι από τον Αμπάβρη. Το κορινθιακό κιονόκρανο πιθανόν είναι από τον Αμυγδαλώνα.
Ο σημερινός πύργος φέρει τουλάχιστον 2 επισκευαστικές φάσεις, δεν έχει οροφή και είναι γκρεμισμένος προς την πλευρά του Πλατύ Ποταμού. Καταστράφηκε από σεισμό [1926 ή 1933], διεργασίες του Πλατύ Ποταμού ή από κάτι άλλο;
Είναι δύσκολο να απαντήσουμε. Φέρει σχισμές από τον σεισμό του 2017 αλλά τίποτα περισσότερο.Λίγα γνωρίζουμε για τον Πύργο του Δεσπότη.Δεν ξέρουμε αν στη θέση του υπήρχε παλαιότερος, μεγαλύτερος που έπαθε ζημιά. Λέγεται «Μεγάλος Πύργος» στους κώδικες χωρίς να είναι ιδιαίτερα μεγάλος. Μονόροφος με ύψος που δεν ξεπερνά τα 10μ. και με διαστάσεις σε λογικά πλαίσια.
Η ύπαρξή του είναι φανερό πως δικαιολογείται από την ανάγκη απόκρουσης εισβολέων. Παλιά η ανοικοδόμηση πύργου ήταν καθήκον όλης της πατριάς, όπως και η φρούρησή του, ενώ ποτέ δεν τον κληρονομούσαν γυναίκες, αλλά οι πλησιέστεροι άντρες συγγενείς.
Ομως, έχουμε να κάνουμε με κληρονομιά μιας παπαδιάς. Εκτιμώ ότι το υπάρχον κτίριο είναι οθωμανικής περιόδου. Οι παλιότεροι πύργοι ήταν χτισμένοι με ξερολιθιά, χωρίς κονίαμα, αλλά δεν είχαν μεγάλη αντοχή και οι σεισμοί συχνά τους κατέστρεφαν. Οι νεότεροι όμως, από τον 18ο αιώνα κι έπειτα, είναι χτισμένοι με ασβεστοκονίαμα κι είναι πολύ ανθεκτικότεροι και οι γωνίες τους είναι προσεκτικά κατασκευασμένες με μεγάλα αγκωνάρια.
Το 2008 με κλιμάκιο του ΙΓΜΕ λάβαμε πυρήνες από το χωράφι του Πύργου του Δεσπότη για την γεωλογική καταλληλότητα του οικισμού του Αγ.Νεκταρίου. Τα ευρήματα μαρτυρούν το θαλάσσιο και ποτάμιο παρελθόν της τοποθεσίας. Τότε δεν ήξερα την ιστορία του πύργου. Τον γνώρισα μέσα από αναφορές του καθηγητή Αχιλλέα και του γιατρού Τίμου Κουτσουράδη τους οποίους ευχαριστώ για την πολύτιμη βοήθεια τους.
Για τελευταία φορά τον επισκέφθηκα το περασμένο καλοκαίρι μαζί με τον Γιάννη Σουρασή[Πάλο].
Ο πύργος σήμερα ανήκει σε ιδιώτη ο οποίος για να αποτρέψει τον κίνδυνο της κατάρρευσης του θα πρέπει να καταβάλει συστηματική προσπάθεια συντήρησής του. Αξίζει τον κόπο; Μετά την μεσαιωνική Οικία Σανς θεωρείται από τα πιο ιστορικά οικήματα, άν όχι το παλιότερο της πόλης Κω!
Γεωδίφης
