Στην Πάτμο του 19ου αιώνα
«Η Πάτμος βρίσκεται 18 μίλια βορειοδυτικά του Λέρου, είναι ένας συνεχής βράχος, πολύ ορεινός και άγονος. Το μόνο σημείο σε αυτό που έχει οποιαδήποτε καλλιέργεια, είναι μια μικρή κοιλάδα στα δυτικά, όπου οι πλουσιότεροι κάτοικοι έχουν κήπους. Οι ακτές είναι ψηλές, με ακρωτήρια που σχηματίζουν πολλά διαφορετικά λιμανάκια, όλα εξαιρετικά. Το λιμάνι, ωστόσο, είναι ένας βαθύς κόλπος στην ανατολική πλευρά του νησιού, προστατευμένο από ψηλά βουνά.
Εδώ είναι η Σκάλα ο τόπος αποβίβασης, όπου υπάρχουν 50 καταστήματα και σπίτια. Στο βουνό υπάρχουν ερείπια από ένα παλιό κάστρο. Ψηλά στο βράχο, όπως ανεβαίνεις υπάρχουν περίπου 400 σπίτια, και αυτός μαζί με τη Σκάλα φιλοξενούν ολόκληρο τον πληθυσμό, γιατί δεν υπάρχουν άλλες κατοικίες στο νησί. Τα σπίτια είναι πολύ καλά χτισμένα από πέτρα,οι δρόμοι είναι στενοί με πλάτος εως 2,5 μ. και δύσκολοι.Η θέα του νησιού από τα ψηλότερα σημεία είναι πολύ περίεργη: το μάτι δεν βλέπει τίποτα άλλο από βουνά κάτω από αυτό, σχηματίζοντας μια εναλλαγή ακρωτηρίων και όρμων που όμως έχει μια εξαιρετική εμφάνιση».
Οπως στα περισσότερα νησιά του Λεβάντε που στερούνται γεωργικούς πόρους οι άνδρες είναι ναυτικοί, κάνοντας συχνές εκδρομές στις περιοχές της Ευρώπης, στην υπηρεσία των εργοδοτών τους, όπου αποκτούν τις συνήθειες των Φράγκων, και είναι πιο πεφωτισμένοι και λιγότερο προληπτικοί από τους άλλους Ελληνες.
Οι γυναίκες φτιάχνουν βαμβακερές κάλτσες που φημίζονται σε όλο το Λεβάντε για τη διάρκεια τους. Την πρώτη ύλη την φέρνουν από την Ανατολή. Πολλές από τις γυναίκες είναι γενναιόδωρες και όμορφες.Η Πάτμος τροφοδοτείται από την Ανατολή όμως το κρασί και το ρακί το φέρνει από τη Σάμο.
Εμαθα ότι, πριν από την επανάσταση, υπήρχε στην Πάτμο μια διάσημη ελληνική σχολή, στην οποία διδάσκονταν ελληνική φιλοσοφία του Αριστοτέλη, ρητορική και ποίηση. Από την σχολή έχουν αποφοιτήσει δάσκαλοι που διαδίδουν το φως της γνώσης σε όλη την Ελλάδα, και την ελληνική γλώσσα. Αυτό το σχολείο, μολονότι αντιμετώπισε προβλήματα σε διάφορες περιόδους, ακόμη υπάρχει. Στη Πάτμο ιδρύθηκε επίσης σχολή επαγγελματικής εκπαίδευσης.
Το μοναστήρι του Αγ.Ιωάννη είναι ένα μεγάλο ψηλό κτίριο στη μέση της πόλης, κοντά στην κορυφή του βουνού, και πολύ πάνω από κάθε άλλο οικοδόμημα, έχει πολύ καλή εμφάνιση. Λέγεται ότι εδώ ο Άγιος Ιωάννης έγραψε την Αποκάλυψή του. Συναντάται περίπου στα μισά του δρόμου, κατεβαίνοντας από το βουνό, από την πόλη προς τη Σκάλα.
Στην ΝΑ πλευρά του νησιού υπάρχει ένα πολύ ασφαλές λιμάνι, καλύπτεται από νησάκι. Εδώ είσαι ασφαλής από όλους τους ανέμους.Στη δυτική πλευρά αυτού του λιμανιού υπάρχει ένας βράχος, στην κορυφή του οποίου υπάρχει πηγάδι με νερό πηγής. Περίπου ΝΑ πέντε μίλια από αυτό βρίσκεται ένα άλλο νησί περίπου το ίδιο μέγεθος και πιο νότια από αυτό είναι ένα βράχος όπου ναυάγησε μια τουρκική κορβέτα το 1812».
Φωτογραφίες επιχρωματισμένες από τα σοκάκια της Πάτμου του προηγούμενου αιώνα, από την Ιταλική Γεωγραφική Υπηρεσία.
Γεωδίφης
