Ιπποκρατική ιατρική στην Ευρώπη

Ο  Κασσιόδωρος στο μοναστήρι του Vivarium, στο Σαλέρνο στη νότια Ιταλία παράγγελλε στους μοναχούς που δεν ήξεραν Ελληνικά να διαβάζουν Ιπποκράτη στα Λατινικά.

Ωστόσο στην ανατολή, στην Κωνσταντινούπολη, στην Αλεξάνδρεια και στην Πέργαμο, τα έργα του Ιπποκράτη και του Γαληνού διαβάζονταν στην Ελληνική γλώσσα. Στη συνέχεια μεταφράστηκαν στα Συριακά και στα Αραβικά, από ένα μεγάλος μεταφραστή του 9ου αιώνα τον ο Hunayn ibn Ishaq, ένας νεστοριανός γιατρός ο οποίος υπήρξε διευθυντής στη Βαγδάτη του Οίκου της Σοφίας που είχε ιδρυθεί από ένα Αββασίδη Χαλίφη. Αυτός ο Hunayn με τους μαθητές του μετάφραζε από τα Ελληνικά στα Συριακά και από τα Συριακά στα Αραβικά. Μόνο μια μετάφραση έργου του Ιπποκράτη διασώθηκε από τα Ελληνικά στα Αραβικά και αφορά το βιβλίο «Περί επικυήσιως». Πάντως η Αραβική αυτή προσπάθεια ήταν η αιτία να διασωθούν Υπομνήματα του Γαληνού σε διάφορες  πραγματείες του Ιπποκράτη οι οποίες δεν έχουν σωθεί στα Ελληνικά. Με αυτές τις μεταφράσεις ο Ιπποκράτης και ο Γαληνός βοήθησαν αποφασιστικά στην ανάπτυξη της Αραβικής Ιατρικής. Σε πολλές περιπτώσεις, μέσω του Γαληνού οι Άραβες γνώρισαν τον Ιπποκράτη.

Όπως αναφέραμε τα μεταφρασμένα κείμενα από τα Αραβικά, μεταφράστηκαν αργότερα στα Λατινικά  τον 11ο αιώνα και γνώρισαν μεγάλη διάδοση στη Δύση μέχρι την Αναγέννηση. Η σχολή του Σαλέρνο (νότια Ιταλία) γνώρισε τον Ιπποκράτη μέσω των Λατινικών μεταφράσεων του Γαληνού από τα Αραβικά. Ο μεγαλύτερος μεταφραστής από τα Αραβικά στα Λατινικά ήταν ο Κωνσταντίνος ο Αφρικανός. Αργότερα μόνο έχουμε μεταφράσεις απ’ ευθείας από τα Ελληνικά από τον Βουργούνδιο στην Πίζα και ακόμα πιο αργά από τον Βορθολαίο από τη Μεσσήνη και από τον Νικόλαο από το Ρήγιο της Καλαβρίας. 

Κατά τον Μεσαίωνα τρία ήταν τα ιατρικά κέντρα που άνθισαν στην Ευρώπη. Το Μοντεκασίν του τάγματος των Βενεδικτίνων, το Σαλέρνο στη νότια Ιταλία, και το Μοντπελλιέ στη Γαλλία, όπου οι ιπποκρατικές ιδέες γνώρισαν από πολύ παλιά τέτοια άνθιση ώστε τα νεότερα χρόνια να ονομαστεί κέντρο του Ιπποκρατισμού.

Ο μεγάλος ποιητής της αναγέννησης ο Δάντης θα αποκαλέσει τον Άγιο Λουκά ο οποίος ήταν γιατρός ότι ήταν «ένας από τους ακόλουθους  του Ιπποκράτη».

Κατά το 12ο αιώνα τα πρώτα μεγάλα πανεπιστήμια στα οποία διδάχθηκε η ιατρική ήταν του Μομπελλιέ της Μπολώνιας και του Παρισιού, τα οποία όμως πήραν σαν βάση της διδασκαλίας τους τα κείμενα που προέρχονταν από τη σχολή του Σαλέρνο, γνωστή με το όνομα Articella.

Η Ιπποκρατική συλλογή όμως θα γίνει γνωστή μετά την αναγέννηση με βιβλία τυπωμένα και όχι χειρόγραφα. Το 1525 ο Μarcus Fabius Calvus τύπωσε στη Ρώμη μια πλήρη λατινική μετάφραση από τα Ελληνικά.

Ένα χρόνο μετά, ο Ιωάννης Φραγκίσκος της Άσολα, τυπώνει στη Βενετία στον οίκο Άλδων την πρώτη έκδοση στην Ελληνική, βασισμένη σ’ ένα χειρόγραφο το οποίο είχε προσφέρει δώρο στο βασιλιά της Γαλλίας Φραγκίσκο τον 1ο το οποίο βρισκόταν στην εθνική βιβλιοθήκη του Παρισιού. (Κώδικας Parisinus graecus 2141).

Απ’ όλους τους εκδότες της Αναγέννησης, το γνωστότερο όνομα είναι του Rabelais, ενός πρωτοπόρου της ουμανιστικής ιατρικής, ο οποίος επανήλθε στο Ελληνικό κείμενο.

Το 1532 γίνεται μια τμηματική έκδοση του Ιπποκράτη και του Γαληνού στη Λυών, η οποία γνώρισε μεγάλη επιτυχία, γεγονός που μαρτυρούν οι πολλές επανεκδόσεις της. Έγιναν 6 επανεκδόσεις και όχι μόνο στη Λυών, αλλά και στη Βενετία και στη Φρανκφούρτη.

Ακολουθεί το 1538 μια έκδοση από τον γιατρό Janus Cornarius και μετά μια δεύτερη το 1595, από τον Anuce Foes. Και οι δύο ήταν σε χρήση μέχρι τον 19ο  αιώνα.

Θα ακολουθήσουν και άλλες προσπάθειες εκδόσεων των Ιπποκρατικών έργων, όμως η δεκάτομη έκδοση του Emile Littre θα υποκαταστήσει όλες τις προηγούμενες. Την έκδοση του Littre θα ακολουθήσει μια άλλη του Ολλανδού γιατρού Ermerins η οποία όμως δεν είχε καμιά τύχη γιατί δεν μπορούσε να συγκριθεί με την έκδοση του Littre.

Στη συνέχεια οι εκδότες γιατροί θα αντικατασταθούν από φιλολόγους Ελληνιστές που θα έχουν τη βοήθεια των ιστορικών της ιατρικής. Τρεις προσπάθειες έγιναν: στη Γερμανία στα πλαίσια της σειράς Corpus medicorum Graecorum, στην Αγγλία από τη σειρά Loeb και στη Γαλλία από την Collection des Universites de France, χωρίς όμως να μπορέσουν να προσφέρουν μια ολοκληρωμένη έκδοση του Ιπποκρατικού έργου.

Υπήρξαν ορισμένες πραγματείες του Ιπποκράτη οι οποίες επηρέασαν θετικά την εξέλιξη του πνεύματος κατά την αναγέννηση. Μια απ’ αυτές η «περί αέρων,  υδάτων, τόπων», με το περιεχόμενο της ιατρικής κλιματολογίας της, επηρέασε πολλούς μελετητές. Ο γιατρός Jerome Cardan, από την Πάδοβα, δημοσίευσε ένα μακροσκελές υπόμνημα το 1570 για τη συγκεκριμένη πραγματεία.

Ένας άλλος γιατρός, Άγγλος αυτή τη φορά, ο Jean Arbuthnot συγκέντρωσε με λεπτομέρειες το πνεύμα της πραγματείας αυτής στο έργο του «Δοκίμιο επί των επιδράσεων του αέρα επί του ανθρωπίνου σώματος», το 1733.

Και ο γιατρός καθηγητής της σχολής του Μοντπελλιέ, Barther, το 1778, στο έργο του «Nouveaux elements de la science de l’ home» αναφέρεται στην επίδραση του κλίματος στον άνθρωπο όπως ακριβώς αναφέρει και ο Ιπποκράτης. Αλλά και ο Georges Cabanis, τo 1802, στο έργο του «Rapports de physique et de morale», βασίζεται στην ίδια πραγματεία. Όμως το πιο διάσημο σύγγραμμα που σχετίζεται με το έργο αυτό του Ιπποκράτη είναι το βιβλίο του Montesquieu, “Esprit des Lois», τo 1748.

Τέλος, ο Έλληνας γιατρός Αδαμάντιος Κοραής, ο Έλληνας Ιπποκρατιστής, εκδίδει την περίφημη πραγματεία του «Περί αέρων, υδάτων, τόπων» η οποία πρωτοδημοσιεύτηκε στο Παρίσι το 1800. O Κοραής φοίτησε στην περίφημη ιατρική σχολή του Montpellier  και ακολούθησε τις παραδώσεις της, θαυμάζοντας και εξυμνώντας το ιπποκρατικό πνεύμα. Ο Κοραής έλεγε για τον Ιπποκράτη: «Προείδε πάμπολλα πράγματα εξ όσων εβεβαίωσαν και ανέπτυξαν ύστερον οι φισιολόγοι».

Συνέβενε τακτικά από ορισμένους μελετητές του Ιπποκράτη να διαβάζουν στα Ιπποκρατικά κείμενα αυτά που ήθελαν εκείνοι να διαβάσουν και όχι ότι έγραψε ο Ιπποκράτης. Παραμόρφωναν έτσι το Ιπποκρατικό έργο. Γι’ αυτό το λόγο πολλοί Ιπποκρατιστές αμυνόμενοι τις καθαρές ιδέες του Ιπποκράτη έγραψαν έργα που εξάρουν τη φήμη του Κώου γιατρού. Έτσι το 1683 στο Άμστερνταμ ο Sydenham εκτιμά τον Ιπποκράτη γιατί έχει εκθέσει κατά τρόπο ξεκάθαρο τα συμπτώματα της κάθε ασθένειας, χωρίς τη βοήθεια καμιάς υπόθεσης, ούτε συστήματος, όπως το διαπιστώνουμε στα βιβλία του «Περί νούσων», «Περί των εντός παθών» και άλλων.

Η σχολή του Monbellier, είχε υιοθετήσει τα συγγράμματα του Ιπποκρατικού Corpus για τη διδασκαλία της Ιατρικής σε αντίθεση με τη σχολή των Παρισίων η οποία προτιμούσε τα βιβλία του Γαληνού. Όμως γενικά στη Γαλλία ο Ιπποκτρατισμός είχε επιβληθεί και στο Montbellier παρέμεινε παράδοση της ιατρικής σχολής η οποία διεκδικούσε για τον εαυτό της τον τίτλο του διαδόχου της σχολής της Κω. Για το λόγο αυτό στην αίθουσα των τελετών της σχολής υπήρχε η χάλκινη προτομή του Ιπποκράτη που είχε δωρίσει η κυβέρνηση της δεύτερης αυτοκρατορίας στη σχολή. Κάτω ακριβώς από την χάλκινη προτομή υπήρχε μια μαρμάρινη πλάκα στην οποία ήταν χαραγμένα τα παρακάτω:

«ΚΑΠΟΤΕ ΑΛΛΟΤΕ Ο ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ

ΚΑΤΑΓΟΤΑΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΩ

ΤΩΡΑ ΟΜΩΣ ΑΠΟ ΤΟ ΜΟΝΤΠΕΛΛΙΕ

Για το λόγο αυτό, κλείνωτας το βιβλίο, κάνω έκκληση στους τοπικούς άρχοντες της Κω να φροντίσουν  να ιδρυθεί σχολή, που να σχετίζεται με το Ιπποκρατικό ιδεώδες, για να ξαναγυρίσει και ο Ιπποκράτης στην Πατρίδα του. 

ΘΕΟΔΟΣΗΣ ΔΙΑΚΟΓΙΑΝΝΗΣ

Τοιχογραφίες που δείχνουν τον Γαληνό και τον Ιπποκράτη. 12ος αιώνας? Anagni, Ιταλία