Κλασικός πολιτισμός και Μεσαίωνας

Όταν θέλουμε να εξετάσουμε την μεσαιωνική περίοδο, πρέπει πάντα να κάνουμε την διάκριση μεταξύ Δύσης και Ανατολής. Η διάκριση αυτή γίνεται γιατί στην Ανατολή ξεχωρίζει ένα σημαντικό πολιτιστικό γεγονός, πρόκειται για την συνέχεια μελέτης των κλασικών κειμένων της ελληνικής αρχαιότητας. Αντίθετα στη Δύση, η γνώση της ελληνικής κουλτούρας συνεχώς υποχωρούσε με αποτέλεσμα να απομακρυνθεί από την κλασική παράδοση.

Η λατινική γλώσσα βέβαια, συνέχισε να υπάρχει και να γράφεται επί πολλούς αιώνες. Χρησιμοποιήθηκε όχι μόνο στα επιστημονικά συγγράμματα αλλά και στις καθημερινές ανάγκες της ζωής, όπως στην επιστολογραφία και στα συμβόλαια. Διασώθηκαν έτσι έργα της αρχαιότητας, αλλά και έργα με απλό περιεχόμενο, όπως τα έργα του Πλίνιου και του Κέλσου.  Από την μεγάλη παραγωγή των συγγραμμάτων της ελληνικής αρχαιότητας κρατήθηκαν στοιχεία σε μετάφραση, αλλά περιληπτικά. Βρισκόντουσαν στα έργα των Ρωμαίων συγγραφέων ή σε μεταφράσει που δεν ήταν όμως πλήρεις, όπως το «Περί αέρων, υδάτων, τόπων» του Ιπποκράτη, ο «Φαίδων» και ο «Τίμαιος» του Πλάτωνα, καθώς και ορισμένα έργα του Γαληνού. Αντίθετα στην Ανατολή η κλασική παράδοση δεν διακόπηκε καθόλου. Εξακολουθούσε να υπάρχει, να διαδίνεται, να εξελίσσεται και να συμπληρώνεται. Και όλα αυτά χάρις στη συνέχεια της χρησιμοποίησης της Ελληνικής γλώσσας. Μεγάλες φυσιογνωμίες κράτησαν στη ζωή τους καρπούς της στοχαστικής δημιουργίας των αρχαίων Ελλήνων, προσφέροντας την σε όλους εκείνους που διψούσαν για σοφία και γνώση.

Από αυτές τις φυσιογνωμίες ξεχωριστή θέση κατέχει ο Πατριάρχης Φώτιος, Πατριάρχης της Κωνσταντινούπολης επί δύο περιόδους, (857 έως 867 και 877 έως 886) συνολικά επί 19 έτη. Κατά την περίοδο της πολυτάραχης πατριαρχίας του συνέβησαν καθοριστικά γεγονότα, όπως το σχίσμα των Χριστιανικών εκκλησιών Ανατολής και Δύσης. Όμως με την εργατικότητα του μας κληρονόμησε την μεταγραφή ενός μεγάλου αριθμού αρχαίων κειμένων τα οποία είχαν διατηρηθεί σε παπύρους και περγαμηνές, τα οποία όμως ήταν γραμμένα με ένα τρόπο δύσκολο να διαβαστούν γιατί ήταν χαραγμένα με κεφαλαία γράμματα σε συνεχή γραφή χωρίς να ξεχωρίζει η μια λέξη από την άλλη. Πριν από την Αλεξανδρινή εποχή δεν υπήρχαν τόνοι, ούτε σημεία στίξεως ή άλλα διακριτικά, που διευκολύνουν την ανάγνωση των κειμένων. Το κάθε βιβλίο διαβαζόταν με μεγάλη δυσκολία ακόμα και από μορφωμένους ανθρώπους, ενώ στους απλούς αναγνώστες ήταν τελείως απρόσιτο. Ο Φώτιος κατάλαβε πόσην μεγάλη προσφορά θα έκανε αν τα κείμενα αυτά θα γινόντουσαν προσιτά σε ένα ευρύτερο αναγνωστικό κοινό. Αυτό όμως προϋπόθετε την μεταγραφή σε σύγχρονο τρόπο γραφής  και αυτό ανέλαβε να κάμει.

Για να πραγματοποιήσει το σκοπό του  οργανώνει μια σχολή με συνεργάτες του αντιγραφείς και άλλες ειδικότητες, τις εργασίες των οποίων διεύθυνε και επέβλεπε ο ίδιος. Οι αντιγραφείς αυτοί ξαναέγραφαν τα κείμενα των αρχαίων συγγραφέων μεταγραμματισμένα, με μικρούς χαρακτήρες, με τις λέξεις να ξεχωρίζουν, με τόνους και σημεία στίξεως, με όλα εκείνα τα σύμβολα της γραμματικής που είναι αναγκαία για να γίνεται εύκολη η ανάγνωση και κατανοητό το κείμενο. Πράγματι η έννοια  μιας λέξης μπορεί να αλλάξει με την μετατόπιση του τόνου και η σημασία της φράσης  με τη μετάθεση ενός κόμματος ή μιας τελείας.

Αυτό το έργο του Φώτιου ήταν τεράστιο. Έπρεπε να γίνει η αρχή από τον Όμηρο, χωρίς να ξέρει κανείς που θα φτάσει το τέλος. Ο όγκος των συγγραμμάτων ήταν τεράστιος. Σήμερα μπορούμε να διαβάζουμε με ευκολία τους αρχαίους συγγραφείς χάρις σ’ αυτό που μας διέσωσε ο Φώτιος. Εξ άλλου πολλά από τα συγγράμματα αυτά της αρχαίας γραφής  χάθηκαν για πάντα, έστω και αποσπασματικά σώθηκαν όσα διέσωσε ο Φώτιος. Το έργο του αυτό, μετά από τέσσερις αιώνες θα φτάσει στα χέρια των ανθρωπιστών της Δύσης από τους οποίους ξεκίνησε η Αναγέννηση.  

Θεοδόσης Διακογιάννης