Σκεύος Ζερβός: Απόδοση τιμής στο μεγάλο τέκνο της Καλύμνου και της ∆ωδεκανήσου

Το ΚΑ Συμπόσιο της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών Δωδεκανήσου που διεξήχθη τον Ιούνιο του 2019 στην Κάλυμνο μου έδωσε το έναυσμα να αποτυπώσω σκέψεις, να παραθέσω ιστορικά γεγονότα και να εκφράσω τον θαυμασμό μου για ένα κορυφαίο τέκνο της Δωδεκανήσου και της Καλύμνου, τον Σκεύο Ζερβό, σε μια τέτοια σπουδαία εκδήλωση των Δωδεκανησίων διανοουμένων.

Καταγόμενος από οικογένεια, που συμμετείχε ενεργά στον δωδεκανησιακό αγώνα για την απελευθέρωση και έχοντας προφορικές, γραπτές και φωτογραφικές εμπειρίες, αφηγήσεις και πηγές για τον εθνικό αγωνιστή  μου δίνεται η ευκαιρία να αναφερθώ λεπτομερώς σε ορισμένες πτυχές  της ζωής του, ενδεχομένως άγνωστες ή γνωστές σε ολίγους, που στην υφιστάμενη βιβλιογραφία δεν αναφέρονται.

Η αναφορά περιλαμβάνει περιστατικά από το τελευταίο μέρος της ζωής του όταν βρίσκεται πλέον εγκαταλελειμμένος και από τους συγγενείς του, λησμονημένος μαζί με την τύφλωση που υπέστη 5 χρόνια πριν από τον θάνατο του, φτωχός και  φιλοξενούμενος στο Νοσοκομείο του Ερυθρού Σταυρού αρχικά, και στη συνέχεια στο Ασκληπιείο της Βούλας ,με τη διαμεσολάβηση του Πρόεδρου του Ερυθρού Σταυρού Κωνσταντίνου Γεωργακόπουλου. Την επόμενη ημέρα ο Σκεύος Ζερβός ήταν διαφορετικός. 

Ο ίδιος αναφέρει χαρακτηριστικά «..οι στενότατοι συγγενείς μου τους οποίους ανέθρεψα, σπούδασα, μόλις επείσθησαν ότι η τύφλωσις μου ήτο πλήρης και απόλυτως, παρέλαβον τα τιμαλφή μου αντικείμενα και όλα τα πολυτιμότατα κοσμήματα μου δώρα ατομικά λίαν υψηλών προσωπικοτήτων…με εγκάτελειψαν μονήρη, μονάζοντα εν τω οίκω μου. Οι τόσοι φίλοι μου εξηφανίσθησαν πλην σπανιοτάτων εξαιρέσεων…».

Νεαρός έφηβος ενθυμούμαι τον πατέρα μου Σταμάτη Μανούση, να σχολιάζει υπερήφανος τις οικογενειακές φωτογραφίες, 3-4 στον αριθμό, που τον αποθανάτιζαν στο προσκέφαλο της κλίνης του Σκεύου Ζερβού. 

Στις εν λόγω φωτογραφίες ο Σκεύος Ζερβός απεικονίζεται έχοντας πλην του πατρός μου αριστερά του, το συναγωνιστή του Ι. Μοσχούλη και δεξιά του τον Κ. Κυριακίδη, πρόσωπα που γνώριζα από την συχνές επισκέψεις, που έκαναν στην ιστορική οφθαλμολογική κλινική του Σταμάτη Μανούση στη Νεοφύτου Βάμβα στο Κολωνάκι, η οποία ήταν κέντρο συγκέντρωσης Κώων και Δωδεκανησίων.

Επίσης, χαρακτηριστική είναι η μορφή του Σκεύου Ζερβού, ο οποίος έχοντας ανασηκωθεί επί της κλίνης του, απαγγέλει ύμνους ποιημάτων για την αγαπημένη του Δωδεκάνησο. 

Σύμφωνα με αφήγηση τον Σκεύο Ζερβό τον επισκέφθηκαν δύο φορές οι τρεις Δωδεκανήσιοι, όπως μου είχε αφηγηθεί επανειλημμένως ο πατέρας μου. Την πρώτη ημέρα τον αντίκρυσαν καταβεβλημένο και νωθρό, κουρασμένο και άτονο. Έφυγαν στεναχωρημένοι και κατηφείς από την εικόνα που αντίκρυσαν. 

Την επομένη ημέρα τα πράγματα ήταν αλλιώς. Ενώ πάλι ήταν κατηφής,  γρήγορα κινητοποιήθηκε ακούγοντας ότι τον επισκέπτονται οι στρατιώτες, οι συμπατριώτες του. 

Το άκουσμα του ονόματος των επισκεπτών του και της «Δωδεκάνησου» του έδωσε τοιαύτην δύναμη σαν να του διοχετεύθηκε κεραυνός υψηλής τάσεως στο μυαλό του. Αμέσως ακούστηκε η βροντερή γνωστή φωνή του να αναφωνεί με αγάπη και στοργή την λέξη Δωδεκάνησα και να εξυμνεί όλα τα Νησιά της Δωδεκανήσου. 

Εξιστορεί με χρονολογική ακρίβεια ιστορικές ημερομηνίες από τους αγώνες του. Μια ιερή μυσταγωγία με ρίγη συγκίνησης από τους παρευρισκομένους όταν ένιωσαν τη φωνή του Σκέυου Ζερβού να απαγγέλει τον Ύμνο για την Ρόδο υπακούοντας στην παράκληση του Κ. Κυριακίδη « Πρέπει να είστε υπερήφανοι που είστε Δωδεκανήσιοι και  >>> αγωνιστήκατε για την Δωδεκάνησο» βροντοφώναξε με απαράμιλλο σθένος. 

Οι παρευρισκόμενοι συγκρατώντας τη συγκίνησή τους για να μη γίνουν αντιληπτοί από τον ευρισκόμενο επί της κλινής αγωνιστή μετά δυσκολίας συγκρατούντο. Απευθυνόμενος στον Οφθαλμίατρο Σταμάτη Μανούση του λέει «κύριε Μανούση είστε Οφθαλμίατρος.. κάντε κάτι να ειδώ έστω ελάχιστα ..έχω πολλά να γράψω, έχω ζωήν μέσα μου» και τότε ο Σταμάτης Μανούσης απομακρύνθηκε σιωπηλά μην αντέχοντας να συγκρατήσει τη συγκίνησή του. 

Το Προσωπικό της Κλινικής, ασθενείς και άλλοι παρευρισκόμενοι ακούγοντας την με οίστρο απαγγελία του πλησίασαν στον θάλαμο εντυπωσιασμένοι από τον μέχρι τότε ήρεμο συν-ασθενή τους. 

 Ήρθε η ώρα που έπρεπε να αποχωρήσουν. Τον ασπάστηκαν, του φίλησαν το χέρι, που τόσα είχε γράψει  για την μαρτυρική Δωδεκάνησο  με δάκρυα στα μάτια. Η ανεπανάληπτη αυτή συγκινητική επίσκεψη ήταν η κορυφαία και έχει καταγραφεί με τις μοναδικές φωτογραφίες . 

Η επίσκεψη χρονολογείται στις αρχές της δεκαετίας του ΄60 ως προκύπτει από τα χαρακτηριστικά των συναγωνιστών του Σκεύου Ζερβού. Έκτοτε ακολούθησαν και άλλες επισκέψεις, μη καταγεγραμμένες, απαλύνοντας τον πόνο της μοναξιάς του μεγάλου ανδρός. 

Το 1963 εξελέγη Βουλευτής ο Σταμάτης Μανούσης και αργότερα ως Υπουργός Υγιεινής φρόντισε περισσότερο το «βαρύ πυροβολικό της Δωδεκανήσου». Ο σεβασμός στο πρόσωπό του και η εκτίμηση του εκδηλώθηκε έντονα κατά τη διάρκεια των τελευταίων χρόνων της ζωής του, σαν συνέχεια των κοινών αγώνων για την απελευθέρωση της Δωδεκανήσου. 

Στις 13 Αυγούστου 1966 στις 4 το πρωί ο Σκεύος Ζερβός αποχαιρετά τα εγκόσμια. Αφήνει την τελευταία του πνοή στο Ασκληπιείο της βούλας, σε ηλικία 91 ετών. Με το άγγελμα του θανάτου του ο τότε Υπουργός Σταμάτης Μανούσης εισηγείται στην κυβέρνηση να αποδοθούν οι προσήκουσες τιμές στην εξέχουσα προσωπικότητα. Αποφασίστηκε να γίνει η κηδεία δημοσία δαπάνη και να αποδοθούν οι πρέπουσες ιδιαίτερες τιμές. 

Αρχική σκέψη ήταν να ψαλεί η νεκρώσιμος ακολουθία στον Ιερό Μητροπολιτικό Ναό Αθηνών. Προηγουμένως ταριχευμένος εκτέθηκε για δυο συνεχόμενες μέρες σε λαϊκό προσκύνημα στο παρεκκλήσιο του Αγίου Ελευθερίου της Μητροπόλεως. Εκ μέρους της κυβέρνησης ο Υπουργός Σταμάτης Μανούσης σε συνεργασία με τον Δήμαρχο Καλύμνου κ. Καπελλά έλαβαν την τελική απόφαση να μεταφερθεί η σορός μετά το λαϊκό προσκύνημα αεροπορικώς στην Κω και ακολούθως στην Κάλυμνο. 

Με στρατιωτικό αεροπλάνο τύπου DAKOTA το σκήνωμα του Σκεύου Ζερβού μεταφέρεται από το αεροδρόμιο Ιπποκράτης της Κω στον Ιερό Ναό της Αγίας Παρασκευής Κω για να γίνει επιμνημόσυνη δέηση και να τεθεί εκ νέου σε λαϊκό προσκύνημα.   

Η ηγεσία της εκκλησίας της Κω με ένα ανήκουστο τρόπο δεν επέτρεψε την είσοδο του εθνικού ήρωα στον Ιερό Ναό Αγίας Παρασκευής. Κατόπιν αυτού με πρωτοβουλία του παριστάμενου Κώου Υπουργού Μανούση και σε συνεργασία με τον Δήμαρχο Καλύμνου Καπελλά «..παραμερίζεται η πόρτα της Αγίας Παρασκευής και τοποθετείται ο νεκρός εντός του Ναού», ως αναφέρει στην αυτοβιογραφία του ο Σταμάτης Μανούσης. Για το γεγονός αυτό έλαβε γνώση η Κυβέρνηση και ο Οικουμενικός Πατριάρχης. 

Με τον τρόπο αυτό δόθηκε η ευκαιρία στον Κωακό Λαό να αποδώσει τιμές στον μεγάλο νεκρό. Ακολούθως εν πομπή, μεταφέρεται στο Λιμάνι της Κω σε ακταιωρό του Πολεμικού Ναυτικού για να μεταφερθεί στην ηρωική πατρίδα του την Κάλυμνο με όλες τις τιμές. 

Η Κάλυμνος τον υποδέχεται, όπως τον είχε υποδεχθεί εν ζωή για πρώτη φορά το 1947, μετά την απελευθέρωση. Η υποδοχή ήταν ανεπανάληπτη μια υποδοχή ήρωα. Ο Ζερβός πάτησε επιτέλους τα ιερά χώματα της πατρίδας του όλος ο λαός τον υποδέχθηκε τον επεφύμησε τον έρανε με άνθη. Καΐκια τον προϋπάντησαν με τις σημαίες υψωμένες και κάθε πλοιάριο ηχούσε με τα δικά του μέσα. Μαζί με τον ήχο των καμπαναριών εδίδετο η αίσθηση χαρμόσυνης συναυλία. Πάνδημος η υποδοχή του νεκρού 

με τον τρόπο που ξέρει και τιμά η Κάλυμνος τους ήρωες της. Μαζί με τα αναρίθμητα καΐκια και οι δυναμίτες δίνουν το παρόν σαν να είναι ανάσταση. Τιμούν τον πατριώτη τους. Εν πομπή οδηγείται στον μητροπολιτικό ναό. Το φέρετρο περιβάλλεται με την ελληνική σημαία και τα παράσημα του. Οι εκπρόσωποι της πολιτικής ηγεσίας και του κλήρου παρόντες. Το Ναυτικό με το άγημα του, Ο Μητροπολίτης Καλύμνου, ο Δήμαρχος Καλύμνου, ο Υπουργός Υγείας Μανούσης και όλη η Κάλυμνος περιβάλλουν το άξιο τέκνο της Καλύμνου. 

Με τιμές ήρωα γίνεται η ταφή του κοντά στο εκκλησάκι του Σταυρού στη Οδό προς την περιοχή Θερμά όπου έχει ανεγερθεί επιβλητικό ταφικό μνήμα. Είχε επιλέξει ο ίδιος το σημείο αυτό για να αγναντεύει το νησί του Ιπποκράτη. 

Παρατίθεται η επικήδειος ομιλία του Υπουργού και Βουλευτή Δωδεκανήσου Σταμάτη Κ. Μανούση. 

Επικήδειος Λόγος 

του Σταμάτη Μανούση 

για τον Σκεύο Ζερβό

1912 

Μαύρος χρόνος για τη μαρτυρική Δωδεκάνησον. Η Δωδεκάνησος αλλάζει κατακτητήν, πιο πολιτισμένον αλλά περισσότερον σκληρόν. Την εποχή εκείνην εμφανίζεται ένας νέος, γέννημα της ηρωικής Καλύμνου, ένας ωραίος τύπος, ένας σπορεύς, οραματιστής και εμπνευσμένος άνθρωπος , ένας θερμόαιμος Έλλην, κρατήρα ελληνικού ηφαιστείου με αυθορμητισμόν που ήρχισεν να κυνηγά το ιδανικόν της απελευθερώσεως της Δωδεκανήσου.

Ο άνθρωπος αυτός είναι ο προκείμενος νεκρός.

Την ίδια εποχήν η Πατρίδα εξορμά ακάθεκτη υπό την εμπνευσμένην ηγεσίαν του Εθνάρχου Ελευθερίου Βενιζέλου δια ν΄ απαλύνει, το όνειδος του 1897 και να λευτερώσει τις σκλαβωμένες ακόμη χώρες.

Ολόκληρος ο Ελληνισμός εν συναγερμώ. Ο Σκεύος Ζερβός δεν ήτο δυνατόν να υστερήσει. Ως επίατρος τίθεται επικεφαλής χειρουργείου και δρα εις την πρώτην γραμμήν. Είναι η πρώτη προσφορά προς το έθνος και ευθύς αμέσως μετά την νίκην των Βαλκανικών πολέμων, αρχίζει τον αγώνα υπέρ της Δωδεκανήσου. Αγώνα συνεχή, τραχύν και αδιάκοπον. Γράφει, ομιλεί, συγκινεί, φανατίζει.

Ανεβαίνει στο βήμα ευθυτενής ως δρυς και κάθε φορά ηλεκτρίζει τους ακροατές του. Από τα χείλη του δεν λείπει η λέξις Δωδεκάνησος.

Στις συναναστροφές του, με ξένους και δικούς μας, η λέξις Δωδεκάνησος ήτο αδύνατο να μη παρεμβληθεί. Κατορθώνει στα μαύρα χρόνια της σκλαβιάς το όνομα Δωδεκάνησος να είναι Σκεύος Ζερβός και ο Σκεύος Ζερβός Δωδεκάνησος. Δύο ονόματα ταυτόσημα. 

Δύο ονόματα που το ένα συμπληρώνει το άλλο.

Παράλληλα προς τους αγώνες και η επιστήμη. Έρευναι, πειράματα, επιστημονικαί ανακοινώσεις, προβολή επιστημονική και στον διεθνή ορίζοντα.

1912-1947: 35 χρόνια αγώνων και επιστέγασμα των αγώνων η νίκη…

Η Δωδεκάνησος Ελεύθερη. Η Δωδεκάνησος Ελληνική.

Και ο Σκεύος Ζερβός σπεύδει μεταξύ των πρώτων να πατήσει το ιερόν της χώμα, να σκύψει να το φιλήσει και ως άλλος Συμεών ν΄αναφωνίσει... «Νυν απολύεις τον δούλον σου Δέσποτα...»

Ο αγώνας τη Δωδεκανήσου ετελείωσε. Συνεχίζει όμως τον άλλον αγώνα. Αγώνα υπέρ της επιστήμης. Ταξιδεύει στην Ευρώπη, ταξιδεύει παντού, ταξιδεύει και πέραν του Ωκεανού για να φέρει τον χαιρετισμόν εις τα εκεί Πανεπιστήμια, να στήσει τον Ιπποκράτη, να προβεί εις ανακοινώσεις επιστημονικές και να δεχθεί τιμάς , ο επιστήμων , ο αγωνιστής, τον θαλερόν γέρας.

Αλλά προ πέντε ετών «έπεσε» έχασε το πολυτιμότερον αγαθόν. Σ'ενα κρεββάτι του Ασκληπιείου Βούλας βρίσκεται πλαγιασμένος , ακίνητος, καθηλωμένος , αλλά με πλήρη την διαύγειαν του πνεύματος, και πάλιν η Δωδεκάνησος στα χείλη του. Όνειρα πλάθει γι αυτήν.Μία πίκρα διαγράφεται στα χείλη του- πίκρα της μονόσεως. Την πίκρα αυτήν γλυκαίνει η στοργή και η αγάπη του Προέδρου του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού κ. Γεωργακόπουλου και των ολίγων φίλων που τον επισκέπτονται. Ψιθυρίζει σ αυτούς το αγαπημένο του όνομα ΚΑΛΥΜΝΟΣ. Σ' αυτήν θέλει να ταφή. Κοντά στη θάλασσα, σ' ένα ακρωτήρι. 

Από τις 13 Αυγούστου 1966 ο Σκεύος Ζερβός μετεφέρθη στην αιωνιότητα. Τον κλαίει η Κάλυμνος γιατί έχασε τον μεγαλύτερόν της άνθρωπον.

Κάθε ψυχή Δωδεκανησιακή όπου κι αν βρίσκεται, εδώ και στα πέρατα του κόσμου θα συγκινηθεί γιατί χάθηκε ο μεγάλος αγωνιστής.

Σε αποχαιρέτησαν επί 4 ημέρες οι Καλύμνιοι και οι Δωδεκανήσιοι των Αθηνών και χθές η Κάλυμνος υπεδέχθη το σκήνωμά σου.

Ευχαριστώ τον Θεόν διότι μου επιφύλαξεν το προνόμιον να σε συνοδεύσω ως εκπρόσωπος της Κυβερνήσεως. Να ζήσω την μεγάλην αυτήν ώραν, που ο λαός της Καλύμνου απέδειξε ότι υπήρξεν αντάξιός σου, άξιος της μεγάλης προσφοράς σου εις αυτούς και ολόκληρον την Δωδεκάνησον.

Η συγκίνησις που ένιωσα με τα εκδηλώσεις των συμπατριωτών σου, ήλθε να αμβλύνει την πικρίαν που δοκίμασα εις την γενέτειράν μου από τον τρόπον με τον οποίον αντιμετώπισε η ηγεσία της Εκκλησίας της Κω. Το μεγάλο και ιερό χρέος που είχε η πατρίδα μου όπως και κάθε νησί της Δωδεκανήσου απέναντι στη μεγάλη εθνική μορφή σου.

Διαβεβαιώσου μεγάλε νεκρέ ότι όπως ο λαός της Καλύμνου δοκιμάζει απέραντον ευγνωμοσύνην και σεβασμόν πρός τη μορφή σου, τα ίδια αισθήματα πλημμυρίζουν και την ψυχήν του Κωακού λαού.

Σε λίγην ώρα θα σε προπέμψουμε και ολόκληρος η Κάλυμνος θα σε συνοδεύσει στην τελευταία σου κατοικίαν, κάτω από το εκκλησάκι του Σταυρού.

Εκεί κάποτε οι συμπατριώται θα απεικονίσουν την μορφήν σου σε μάρμαρον Πεντελικόν θα το στήσουν εκεί στο μνήμα σου. Από κει η ματιά σου θα πέφτει στις υψηλές κορυφές του Δικαίου της ιστορικής πατρίδος του Ιπποκράτη τον οποίον ύμνησες και τόσον ετίμησες.

Δημοσιεύθηκε στο Συμπόσιο της Στέγης Γραμμάτων Δωδεκανήσου

Νίκος Στ.Μανούσης, γιατρός

 Ανέκδοτη Ιστορική Φωτογραφία από την εξόδιο ακολουθία του Σκεύου Ζερβού στις 18 Αυγούστου 1966 από το αρχείο του ιατρού Νίκου Στ. Μανούση 

Κηδεύτηκε δημόσια δαπάνη με όλες τις πρέπουσες τιμές υπουργού εν ενέργεια στο εκκλησάκι του Σταυρού, στο δρόμο προς την περιοχή Θέρμα.

Διακρίνεται το φέρετρο με την σορό του Σκεύου Ζερβού περιβαλλόμενο με την Ελληνική Σημαία. 

Διακρίνονται ο τότε  Μητροπολίτης, ο Υπουργός κ Βουλευτής Δωδεκανήσου Σταμάτης Κ. Μανούσης, ενώ εκφωνεί τον επικήδειο λόγο εκπροσωπώντας την Κυβέρνηση. 

Το άγημα του πολεμικού Ναυτικού αποδίδει τιμές .

Εκπρόσωπος του Στρατού οι τοπικές αρχές κ πλήθος πατριωτών του συνοδεύουν τον αγωνιστή!!