Ο «άσβηστος» Βεζούβιος
Ρωγμή σε αρχαίο ρωμαϊκό τοίχο από κατολίσθηση μετά την έκρηξη του Βεζούβιου το 79 μ.χ στο Ποζιτάνο που ήταν κάποτε σημαντικός πυλώνας μιας ναυτικής υπερδύναμης και σήμερα είναι ένα εκλεπτυσμένο θέρετρο στην κεντρική ακτή Αμάλφι. Πάνω στις απότομες πλαγιές του υψώνονται κτίσματα μαυριτανικής αρχιτεκτονικής με θέα τα νησιά των μυθικών Σειρήνων.
«και τας περί το Ουεσούϊον και Ρήγιον,την εν Σικελία Ζάγκλης, Νάξος , Κατάνην, Λεοντίους, Ιμέραν και άλλας τινάς»,Ευθύμιος Καστόρχης [1810-1889] καθηγητής λατινικής φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Οι αρχαίοι Έλληνες τον Βεζούβιο έλεγαν Οὐεσούιον ή Οὐεσούιο.Από τις ελληνικές λέξεις οὔ «δεν» και σβέννυμι «σβήνω», δηλαδή ο άσβηστος. Ωστόσο, υπάρχουν και άλλες δημοφιλείς ετυμολογίες και εξηγήσεις.
Επειδή η πόλη στη βάση του ηφαιστείου πήρε το όνομα της από τον Ηρακλή, πιστεύεται ότι το ηφαίστειο, έστω και έμμεσα, πήρε το όνομά του από τον Έλληνα ήρωα. Ο Ηρακλής, όπως εξηγεί η αρχαία ιστορία, ήταν γιος του θεού Δία και της Αλκμήνης. Ένα από τα επίθετα του Δία ήταν Υής, δηλαδή, «αυτός που προκαλεί βροχή», οπότε είναι «γιος του Υιή» από τον οποίο, με τη σειρά του, θα προερχόταν το λατινικό Vesuvius.
Άλλοι αναφέρουν ότι το όνομα του ηφαιστείου Vesuvinum σχετίζεται με τον Θεό Βάκχο, τον διάσημο θεό της μέθης και του κρασιού, συνδέοντας τον με τους αξιόλογους αμπελώνες και την παραγωγή κρασιού της βεζούβιας γης.
Το ύψος του κώνου το 2013 ήταν 1.281μ., αλλά ποικίλλει σημαντικά μετά από κάθε μεγάλη έκρηξη.Στην κορυφή υπάρχει ένας μεγάλος κρατήρας βάθους περίπου 305μ. και πλάτους περίπου 610μ, σχηματίστηκε στην έκρηξη του 1944.
Κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, στις 17 Μαρτίου 1944, λήφθηκε αυτή η φωτογραφία [National Archives,ΗΠΑ] που δείχνει B-25 να περνούν δίπλα από τον Βεζούβιο. Τότε το ηφαίστειο εξερράγη καταστρέφοντας δύο χωριά, σκοτώνοντας 26 ανθρώπους και εκτοπίζοντας πάνω από 12.000.Ήταν η τελευταία μεγάλη έκρηξη του ηφαιστείου.
Ο Βεζούβιος σήμερα είναι γνωστός ως ο κοιμισμένος γίγαντας. Επιβλητικός, σιωπηλός θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα σύμβολα της Νάπολης και όχι μόνο, πηγή έμπνευσης για καλλιτέχνες από όλο τον κόσμο.
Είναι αδύνατον να φανταστείς την Καμπανία, τη Νάπολη και τον Κόλπο της χωρίς τον Βεζούβιο. Έμβλημα αυτής της γης εδώ και αιώνες, έχει καλλιεργήσει την περιέργεια και τις λαϊκές φαντασιώσεις, βυθίζοντας τις ρίζες της στους μύθους, τις παραδόσεις και τους θρύλους.
Πρόκειται για ένα από τα πιο μελετημένα και επικίνδυνα ηφαίστεια, ένα σπάνιο παράδειγμα «επανακυκλωμένου ηφαιστείου» καθώς ο κώνος περιβάλλεται από έναν πολύ παλαιότερο κρατήρα με περιφέρεια 11 χλμ.
Μετά την έκρηξη του 79 μ.Χ που κατέστρεψε την Πομπηία και το Ηρακουλάνο [Herculaneum] ριζώθηκε η ιδέα ότι κάθε έκρηξη του Βεζούβιου αντιστοιχούσε σε θεϊκό θυμό. Μάλιστα, από εκείνη τη στιγμή, σύμφωνα με τη χριστιανική εικονογραφία, ο Βεζούβιος παριστάνεται ως το στόμα της κόλασης και το σπίτι του Διαβόλου.
Οι μύθοι που αγκαλιάζουν το ηφαίστειο της Νάπολης είναι πολλοί.Από τον συνδυασμό του Βεζούβιου με το σπίτι του Διαβόλου γεννήθηκαν αρκετοί λαϊκοί θρύλοι εδώ και αιώνες.
Ένα λαϊκό παραμύθι από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα αφηγείται την ιστορία ενός άνδρα που ονομάζεται Mauro. Αυτός ο άντρας έπασχε από μια περίεργη πάθηση για αυτό γεννήθηκε με ένα εντελώς μαύρο πρόσωπο.Πήγε στον Βεζούβιο για να ζητήσει μια χάρη, δηλαδή να μεταμορφωθεί σε έναν κανονικό άνδρα. Το ηφαίστειο, συγκινημένο από τις προσευχές του Μάουρο, έκανε αποδεκτό το αίτημά του και έστειλε έναν άγγελο που τον οδήγησε στον κρατήρα και φυσώντας στάχτη στο πρόσωπό του, το νεαρό αγόρι απέκτησε το λευκό χρώμα. Από εκείνη τη στιγμή οι δύο κρατήρες του Βεζούβιου ονομάστηκαν Άγγελος και Μάουρο.
Ένας άλλος θλιβερός θρύλος συνδέεται με τα εδάφη του Βεζούβιου. Λέγεται ότι ένας μοναχός εμφανίστηκε στην κορυφή του κρατήρα ζητώντας από τον Βεζούβιο να ικανοποιήσει το αίτημά του να εφαρμόσει ένα κακό σχέδιο. Ο θυμωμένος Βεζούβιος αποφάσισε να ρίξει μια μεγάλη στήλη φωτιάς και ένα μαγικό άλογο με πύρινα μάτια και μια χαίτη από φίδια.Ο φοβισμένος μοναχός έφυγε τρέχοντας κυνηγημένος από το τερατώδες άλογο που με ένα χτύπημα της οπλής του τον έκανε να βυθιστεί σε ένα χάσμα από φλόγες και φωτιά. Ακριβώς εκείνο το σημείο, σήμερα, είναι γνωστό ως το Atrio del Cavallo ενώ η ρεματιά είναι η Fossa del Monaco που οδηγεί στη Νάπολη.
Το ηφαιστειακό συγκρότημα του Βεζούβιου έχει ενδιαφέρουσα ιστορία εκρήξεων, η αρχή της οποίας είναι πιο πρόσφατη από 39.000 χρόνια έως και πριν από περίπου 20.000 χρόνια. Από τότε το ηφαίστειο έχει προκαλέσει 4 εκρήξεις υψηλής ενέργειας - πλινιακές, και έχουν προηγηθεί μάλλον μεγάλοι περίοδοι ηρεμίας με περίπου 10 εκρηκτικά γεγονότα χαμηλότερης ενέργειας [υποπλινιακές και βίαιες εκρήξεις στρομπόλιες]. Το τελευταίο πλινιακό γεγονός ήταν η περίφημη έκρηξη του 79 μ.Χ., η οποία τροποποίησε άλλη μια φορά την καλδέρα Somma, εντός της οποίας σχηματίστηκε τότε ο πρόσφατος κώνος. Στους ιστορικούς χρόνους, τα πιο σημαντικά γεγονότα ήταν οι υποπλίνιες εκρήξεις 472 μ.Χ και το 1631.
Γεωδίφης
Πηγή-Ο μύθος των Κώων για το ακρωτήριο Χελώνη
Η χάλκινη προτομή του Διονύσου υπέστη σοβαρές ζημιές στην αριστερή της πλευρά από την έκρηξη του Βεζούβιου. Βρέθηκε στο Σπίτι του Golden Bracelet της Πομπηίας, 1ος αιώνας π.Χ.