Εξερεύνηση σπηλαίων με προιστορικές ενδείξεις στις Νότιες Σποράδες

Είσοδος στην σπηλιά με προιστορική κατοίκηση της Άσπρης Πέτρας Κεφάλου, μετά  από τις εργασίες των Ιταλών.

Από τις σημειώσεις του Ιταλού αρχαιολόγου Amedeo Maiuri, αρχές δεκαετίας του ΄20.

Σε αντίθεση με την Κρήτη, την Κύπρο και ένα μεγάλο μέρος των Κυκλάδων, το πολυάριθμο συγκρότημα των νότιων Σποράδων, που από το Καστελλόριζο έως την Πάτμο περιλαμβάνει όλα τα νησιά κατά μήκος της μικρασιατικής ακτής, δεν είχαν μέχρι τα τελευταία λίγα χρόνια αποκαλύψει σχεδόν κανένα ίχνος προμυκηναικού πολιτισμού, οι γνώσεις μας σταματούν στην ανακάλυψη μιας εμφανούς νεκρόπολης της ύστερης Μυκηναϊκής στο νησί της Ρόδου.

 Ότι αυτή η περιορισμένη γνώση της ανάπτυξης των αρχαίων πολιτισμών σε αυτά τα νησιά θα έπρεπε να αποδοθεί μόνο στα συγκεκριμένα γεγονότα των αρχαιολογικών ερευνών που προσελκύονται από τη γοητεία και τον πλούτο λιγότερο απομακρυσμένων πολιτισμών, μόλις άρχισα το έργο συλλέγοντας και τακτοποιώντας το νέο Μουσείο της Ρόδου, ήταν εύκολο για μένα να συλλέξω από όλα σχεδόν τα νησιά των Δωδεκανήσων όμορφα δείγματα νεολιθικών τσεκουριών σε στιλβωμένη πέτρα, ώστε να αποτελέσουν μια σειρά από 50 περίπου κομμάτια, τον πρώτο σημαντικό πυρήνα της προϊστορικής συλλογής του νέου Μουσείου. 

Η κύρια προέλευση ήταν η Κως, με πολλά δείγματα από διάφορες τοποθεσίες όπως η Κάλυμνος, Νίσυρος, η Σύμη, η Χάλκη, Κάρπαθος με τα νησιά της και το βόρειο νησί της Πάτμου. 

Δυστυχώς όλα αυτά τα δείγματα αγοράστηκαν από χωρικούς και βοσκούς από τους οποίους το λείο τσεκούρι, γνωστό ως μία πέτρα που έχει κρυμμένες μαγικές και θεραπευτικές αρετές κατά τη λαϊκή πίστη, έτσι αυτά συλλέγονταν από βοσκούς ή φυλάσσονταν για πολλά χρόνια ως φυλαχτό, δεν μπορούσαν να δώσουν άλλη ένδειξη εκτός από το μέρος από το οποίο προέρχονταν. 

Από τον κυκλαδικό πολιτισμό δεν υπάρχουν μέχρι τώρα ίχνη ορατών επιρροών. Το μόνο που μπορούμε να θυμηθούμε είναι ένα μεγάλο είδωλο κυκλαδίτικου τύπου που αγόρασε ο Benth στην Κάρπαθο (Σκάρπαντο), ένα νησί που αξίζει ακόμα πιο ακριβή αρχαιολογική εξερεύνηση λόγω της ιδιαίτερης γεωγραφικής του θέσης μεταξύ Κρήτης και Σποράδων, και δύο άλλα μικρότερα δείγματα του ίδιου τύπου που σώζονται στο Μουσείο της Ρόδου χωρίς ακριβή ένδειξη της προέλευσής τους.

Οι πρώτες ανακαλύψεις του νεολιθικού πολιτισμού στις Νότιες Σποράδες ξεκίνησαν το 1920 με την εξερεύνηση του σπηλαίου της Αγίας Βαρβάρας στο νησί της Καλύμνου, την οποία ακολούθησε αυτό της Χειρομάνδρας το 1921 και η πιο σημαντική και γόνιμη εξερεύνηση του μεγάλου σπηλαίου το 1922, του κόλπου του Βαθύ.

Το ίδιο καλοκαίρι του 1922 η Ιταλική Αρχαιολογική Σχολή Αθηνών στο σπήλαιο της Άσπρης Πέτρας στη νοτιοδυτική πλευρά του νησιού της Κω βρήκε άφθονο νεολιθικό στρώμα στον πυθμένα του σπηλαίου. 

Χάρη σε αυτές τις ανακαλύψεις, έχει καλυφθεί ένα σοβαρό κενό στη νησιωτική προϊστορία της ανατολικής Μεσογείου όπου, εκτός από την Κρήτη και την Κύπρο, δεν υπήρχε ακόμη ίχνος καθαρού νεολιθικού πολιτισμού. 

Γεωδίφης

Πηγές

1.Esplorazione di grotte con avanzi preistorici nell isola di Calimno, Guido Baldanzini και Amedeo Maiuri, 1920-1921.