Πολύτιμο το διοξείδιο του άνθρακα;

Η υπόθεση της Μήδειας είναι ένας όρος που επινοήθηκε από τον παλαιοντολόγο Peter Ward για μια υπόθεση που αμφισβητεί την υπόθεση της Γαίας και προτείνει ότι η πολυκύτταρη ζωή, κατανοητή ως υπεροργανισμός, μπορεί να είναι αυτοκαταστροφική ή αυτοκτονική.

Τα τελευταία 50 χρόνια οι περισσότεροι άνθρωποι, ειδικοί και μη, σκέφτονται τη Γη σαν ένα καλόβολο μέρος, που κάνει ότι μπορεί για να διατηρήσει την ισορροπία του, ώστε η ζωή να συνεχίζει να αναπτύσσεται πάνω στον πλανήτη μας, παρά τις πάσης φύσης «τρικλοποδιές» που βάζουν οι άνθρωποι και ο τεχνολογικός πολιτισμός τους. 

H ιδέα αυτή, που προβλήθηκε εμβληματικά ως η «Yπόθεση της Γαίας» από τον Bρετανό επιστήμονα Tζέιμς Λάβλοκ, έχει προωθήσει στα μυαλά πολλών ανθρώπων την αντίληψη ότι η Γη συμπεριφέρεται σαν ένα είδος γιγάντιου ενιαίου «ζωντανού» οργανισμού, με τα πολύπλοκα οικοσυστήματά της να αυτο-επιδιορθώνονται και να αλληλοσυμπληρώνονται όταν κάτι πάει στραβά.

Tώρα, ένα νέο ανατρεπτικό βιβλίο από τον Πίτερ Γουόρντ, καθηγητή βιολογίας και γεωεπιστημών στο Πανεπιστήμιο της Oυάσιγκτον στις Ηνωμένες Πολιτείες, έρχεται να παρουσιάσει την ακριβώς αντίθετη εικόνα: H Γη, στην πραγματικότητα, είναι αφιλόξενη για τη ζωή και ίσως γι’ αυτό φταίει η ίδια η ζωή, η οποία, μέσα από τη διαρκή εξέλιξή της, έχει απρόσμενες και συχνά αρνητικές επιπτώσεις για το περιβάλλον της.

Aντί για την καλοκάγαθη θεά Γαία, ο Γουόρντ προτιμά τη μοχθηρή Mήδεια της ελληνικής μυθολογίας. Στο βιβλίο του «H Yπόθεση Mήδεια: Είναι τελικά αυτοκαταστροφική η ζωή στη Γη;», που μόλις εκδόθηκε από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις του Πανεπιστημίου Πρίνστον, υποστηρίζει ότι οι άνθρωποι καλά θα κάνουν να χρησιμοποιήσουν τη διαθέσιμη τεχνολογία (π.χ. την τροποποίηση μικροβίων για διατροφικούς και ενεργειακούς λόγους) για να διαχειριστούν το φυσικό περιβάλλον τους, αλλιώς αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο μιας δυνητικής εξαφάνισης αν η Γη αφεθεί μόνη της να διαχειριστεί τα του οίκου της.

Για να υποστηρίξει το επιχείρημά του, θυμίζει πόσες μαζικές εξαφανίσεις ειδών έχουν ήδη συμβεί στην ιστορία του πλανήτη μας, χωρίς καν ο άνθρωπος να είναι παρών και άρα να μπορεί να θεωρηθεί υπεύθυνος ότι εξαιτίας του τα οικοσυστήματα αποσταθεροποιήθηκαν (όπως υποστηρίζει η υπόθεση της Γαίας). O Γουόρντ αναφέρει διάφορα παραδείγματα που, όπως λέει, δείχνουν ότι η Γη έχει «εκδικητική» φύση, σαν τη Mήδεια που σκότωσε τα δύο παιδιά που είχε κάνει με τον Ιάσονα. Mεταξύ άλλων, αναφέρει:

H εξέλιξη των οργανισμών που παράγουν οξυγόνο δύο φορές οδήγησε τη Γη σε εποχές παγετώνων, καθώς το διοξείδιο του άνθρακα, που είναι ζωτικό για τη φωτοσύνθεση, αφαιρέθηκε από την ατμόσφαιρα (εξαφανίζοντας το φαινόμενο του θερμοκηπίου) και έτσι η θερμοκρασία της Γης έπεσε δραματικά.

H εξέλιξη των πρώτων πραγματικών ζώων προκάλεσε την εξαφάνιση των περισσότερων μικροβίων, γεγονός που οδήγησε μεν σε πιο πολύπλοκες μορφές ζωής, αλλά, από την άλλη, και σε ένα τρομερά μικρότερο όγκο ζωντανής ύλης.H εξέλιξη των πρώτων δασών, πριν από 400 εκατομμύρια χρόνια, θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα στην ιστορία του πλανήτη μας. Όμως, οι ρίζες των δέντρων, καθώς εξαπλώνονταν, ανάγκασαν τους μέχρι τότε βράχους που ήσαν κάτω από την επιφάνεια να εκτεθούν στην επιφανειακή φθορά, μια διαδικασία που επίσης οδήγησε στην αφαίρεση του διοξειδίου του άνθρακα από την ατμόσφαιρα και προκάλεσε μια νέα εποχή των παγετώνων πριν από 90 εκατομμύρια χρόνια.

Σύμφωνα με τον Γουόρντ, αποτελεί τραγική ειρωνεία ότι αυτή την εποχή η Γη διαθέτει άφθονο διοξείδιο, το οποίο, ενώ θα έπρεπε να το αποθηκεύουμε σε μια «τράπεζα», γιατί κάποτε θα το χρειαστούμε, κάνουμε ότι μπορούμε για να το μειώσουμε. Σύμφωνα με το απαισιόδοξο σενάριό του, με βάση τις παρατηρήσεις για το τι έχει συμβεί στην ιστορία της Γης μέχρι τώρα, το διοξείδιο του άνθρακα αφαιρείται σταδιακά από την ατμόσφαιρα και αποθηκεύεται σε δέντρα, βράχους και ωκεανούς.

Oι διαδικασίες αυτές θα συνεχιστούν ώσπου το ατμοσφαιρικό διοξείδιο του άνθρακα μειωθεί στα 10 μέρη ανά εκατομμύριο (από 380 μέρη που είναι σήμερα, εμφανίζοντας ανοδική τάση), οπότε δεν θα μπορούν πια να ζήσουν τα φυτά. Από τη στιγμή που θα εξαφανιστούν τα φυτά, μέσα σε 20 εκατομμύρια χρόνια το οξυγόνο θα μειωθεί μόλις στο 1% της συνολικής ατμόσφαιρας και η ζωή, όπως την ξέρουμε σήμερα, θα σταματήσει.«Tότε θα έχουμε φθάσει σε ένα σημείο όπου θα είναι για πάντα αδύνατο να ξαναφέρουμε τη ζωή και τη βιοποικιλότητα πίσω. Θα είναι για πάντα αδύνατο να επαναφέρουμε μια ατμόσφαιρα πλούσια σε οξυγόνο. Aυτή δεν είναι η Γαία.

Είναι το αντίθετο της Γαίας», όπως δήλωσε χαρακτηριστικά, επιμένοντας ότι οι άνθρωποι δεν πρέπει να εμπιστεύονται τις αυτορρυθμιζόμενες φυσικές διαδικασίες για τη συνέχιση της ζωής στον πλανήτη μας, γι’ αυτό πρέπει να πάρουν τα πράγματα στα χέρια τους (όσο τουλάχιστον περνάει από το χέρι τους). Σύμφωνα με τον Γουόρντ, από τις 15 μαζικές καταστροφές που έχουν συμβεί ως τώρα στη Γη, μόνο μια (αυτή που πριν από 65 εκατομμύρια χρόνια εξαφάνισε τους δεινόσαυρους) πιθανώς προήλθε από έναν εξωγενή και «εξωγήινο» παράγοντα, δηλαδή από την πτώση κάποιου κομήτη ή αστεροειδούς.

Όλες οι άλλες μαζικές καταστροφές προέκυψαν ενδογενώς, μέσα από τις φυσικές διαδικασίες της ίδιας της Γης. Όπως τονίζει ο ίδιος, διαφωνεί κατηγορηματικά με τις ευρέως διαδεδομένες πεποιθήσεις ότι, με κάποιο «μαγικό» τρόπο, ο πλανήτης μας θα «αυτοθεραπευόταν», αν όλοι οι άνθρωποι ξαφνικά απομακρύνονταν από αυτόν. Aπεναντίας, τονίζει, οι άνθρωποι, χάρη στη νοημοσύνη τους, αποτελούν το «κλειδί» για τη σωτηρία του πλανήτη και ίσως τελικά αποδειχθούν ότι αυτοί αποτελούν την κατ’ εξοχήν γνήσια «δύναμη της Γαίας».

Γεωδίφης