Τι ήταν η «θεραπευτική γη» της Λήμνου;

Κάποτε, σύμφωνα με την μυθολογία μας, ο Ήφαιστος αποφάσισε να εγκαταλείψει τον Όλυμπο για τις ομορφιές της Λήμνου. Ενώ απολάμβανε την καθημερινότητα του, στο πανέμορφο νησί κάποια ημέρα έπεσε από το άλογο και έσπασε το πόδι του. Ψάχνοντας τον τρόπο με τον οποίο θα μπορούσε να  το γιατρέψει έπιασε μια χούφτα από γη, στο σημείο όπου έπεσε και αμέσως γιατρεύτηκε. Το μέρος από το οποίο πήρε τη γη, ο Ήφαιστος ονομάστηκε προς τιμή του Ηφαιστία .

Από τότε το νησί θεωρείται ιερό και η θέση της πτώσης έχει μείνει στην ιστορία για τις θεραπευτικές της ιδιότητες. Στα τέλη του 19ου αιώνα όσοι επισκέπτονταν το νησί ανέφεραν ότι η κατανάλωση της γης ως φαρμάκου περιοριζόταν μόνο στο ανατολικό τμήμα του νησιού, ενώ στις αρχές του 20ου αιώνα σταμάτησε τόσο η χρήση του όσο και η τελετή εξόρυξής του.

Όμως για πολλούς αιώνες η «Λημνία γη» ήταν  το ιδανικό φάρμακο για κάποιες ασθένειες. Ο Ηρόδοτος ήταν ο πρώτος ο οποίος ανέφερε για αυτό το υλικό ενώ στη συνέχεια πολλοί άλλοι στοχαστικοί της αρχαιότητας έγραψαν γι’ αυτό και το μελέτησαν. Όμως, εκείνος που το διέδωσε ήταν ο Γαληνός από την Πέργαμο. Ο μεγαλύτερος ιατρός της αρχαιότητας μετά τον Ιπποκράτη, το 167 μ.Χ. επισκέφθηκε τη Λήμνο για να αποκτήσει άμεση γνώμη γι’ αυτή και παρακολούθησε την τελετή εξόρυξης του, ενώ λέγεται ότι αγόρασε 20.000 δισκία. Ο σπουδαίος ιατρός αναφέρει πως αυτό το υλικό μπορούσε να θεραπεύσει την πανώλη και όλες τις επιδημίες. Ακόμα, την χρησιμοποιούσαν σαν αντίδοτο για δηλητήρια, δαγκώματα φιδιών και σε πληγές που επουλώνονταν δύσκολα. Ως αλοιφή ανακούφιζε τις φλεγμονές γύρω από τα μάτια. Ανακατεμένη με ξύδι βοηθούσε σε περιπτώσεις εμετών και αιμοπτύσεων. Ήταν θεραπευτικό για όλους τους πόνους και οι γυναίκες το έπιναν σε περίπτωση υπερβολικής εμμηνορροής ή για να επισπεύσουν τη γέννα. Οι υποδείξεις του για τη σκοπιμότητα και αξία του φαρμάκου, αναμφίβολα βοήθησαν στην διάδοσή του σε όλο τον κόσμο. Υπήρξε το πρώτο τυποποιημένο φάρμακο στην ιστορία της ιατρικής και το προϊόν αυτό στήριξε την οικονομία του νησιού για αιώνες.

Κατά την τουρκοκρατία ίσχυαν αυστηρές νομικές διατάξεις. Σε περίπτωση παράνομης εξαγωγής της γης από το νησί προβλεπόταν ποινή θανάτου με αποκεφαλισμό ενώ σε περίπτωση πώλησής της χωρίς την σφραγίδα του Τούρκου διοικητή επέβαλαν μεγάλο χρηματικό πρόστιμο. 

Από τότε που θεράπευσε το πόδι του ο Ήφαιστος μέχρι και τον 19ο αιώνα αναφερόταν ως υλικό με  δράση για πολλές παθήσεις ενώ εξορυσσόταν με τελετουργικό τρόπο από το σημείο που είχε πέσει ο Ήφαιστος στη Λήμνο. Κατά την βυζαντινή εποχή, συνεχίστηκε η εξόρυξη και η χρήση του ενώ αναφέρεται σε συριακά και αραβικά ιατρικά έργα. Από την εποχή της Αναγέννησης η φήμη της φθάνει και στην Ευρώπη, με αποτέλεσμα σχεδόν όλοι οι περιηγητές που επισκέφθηκαν ή έγραψαν για τη Λήμνο ως το 19ο αιώνα, να αναφέρονται σ’ αυτήν.

Στην αρχαιότητα η τελετή της εξόρυξης της καθαγιαζόταν από ιέρεια που ερχόταν από την , Ηφαιστία στις 6 Μαΐου, νωρίς το πρωί ώστε το χώμα να είναι μαλακό από την υγρασία. Εν συνεχεία μεταφερόταν στην πόλη, όπου έπειτα από σχετική κατεργασία, συσκευαζόταν σε δισκία και σφραγιζόταν με τη μορφή μιας αίγας ή της θεάς Άρτεμης. Κατά τους χριστιανικούς χρόνους η τελετή συνδυάστηκε με την εορτή του Σωτήρος και την αποκαλούσαν αγιόχωμα. Στην Ευρώπη ήταν γνωστή ως terra lemnia ή terra sigillata (σφραγισμένη γη).

Όμως τι είναι στην πραγματικότητα η Λιμνία Γη; Είναι ένα κόκκινο χαλαρό ίζημα το οποίο παρουσιάζεται στο λόφο Δεσπότης, το Μόσυχλο των αρχαίων, μεταξύ των χωριών Ρεπανίδι, Κότσινος και Βάρος. Πρόκειται για χαλαρούς ηφαιστειακούς σχηματισμούς ηλικίας 25-5 εκ.χρόνων που χαρακτηρίζονται από πολύ υψηλό πορώδες. Περιβάλλονται από αποθέσεις παράκτιες και από μολλασικούς σχηματισμούς που αποτελούνται από μάργες, κροκαλοπαγή, ψαμμίτες(55-25εκ.χρόνια). Αναλύσεις αποκαλύπτουν πως η Λημνία γη αποτελείται κυρίως από πυριτική άργιλο, αλουμίνιο, ίχνη από άσβεστο, ίχνη από μαγνήσιο, λίγο θειικό οξύ και λίγο νερό. Περιέχει επίσης υψηλό ποσοστό οξειδίων του σιδήρου (4-6%) που της δίνουν χαρακτηριστικό καστανέρυθρο χρώμα. Η σύνθεση αυτή δικαιολογεί την χρήση της για θεραπευτικούς σκοπούς επί σειρά αιώνων και δεν ήταν μία σκόνη που η δύναμή της ήταν εικονική.

Οι όρμοι του Μούδρου και Πουρνιάς της Λήμνου δεν είναι ηφαιστειακής προέλευσης, αλλά είναι μέρη μιας τεκτονικής περιοχής που αποτελείται από  ρήγματα. Ομοίως, οι θερμές πηγές σε αυτό το νησί δεν έχουν σχέση με την ηφαιστειακή δραστηριότητα, αφού αυτή σταμάτησε πάρα πολύ καιρό πριν. Αντ' αυτού, παράγονται από τη βαθιά κυκλοφορία του νερού σε ρήγματα. Τα όμβρια ύδατα που πέφτουν στις κοντινές ηφαιστειακές τέφρες ενυδατώνουν το έδαφος και το διαλύουν σε μεταλλεύματα. Εκεί όπου ξεχύνουν οι πηγές, ο σίδηρος οξειδώνεται από τον αέρα και διαλύεται στο νερό. Έτσι ο σίδηρος οξειδώνεται όταν έλθει σε επαφή με τον αέρα και το υλικό παίνει το χαρακτηριστικό του χρώμα. Παρόμοια υλικά βρίσκονται  σε διάφορα μέρη του κόσμου.

Γεωδίφης με πληροφορίες από την Βικιπαίδεια