Το εντυπωσιακό και μυστηριώδες Σπήλαιο Χοιρομάνδρες,Καλύμνου
Τα σπήλαια είναι σημαντικές αποθήκες γεωλογικών και αρχαιολογικών δεδομένων. Διατηρούν πληροφορίες που διαφορετικά θα χάνονταν από την επιφανειακή διάβρωση και την υποβάθμιση.
Εδω είναι η περίπτωση του Σπηλαίου Χοιρομάνδρες, ενός άγνωστου χώρου όπου κατοίκησαν προιστορικοί Καλύμνιοι πριν από 10000-3.500 χρόνια π.Χ.
Πρόκειται για μια σπηλιά που βρίσκεται ακριβώς πάνω στο ενεργό Ρήγμα της Αγ.Βαρβάρας.Το εσωτερικό του περιέχει εκτός από αρχαιολογικά ευρήματα ένα σπουδαίο κομμάτι από την γεωλογική ιστορία της Καλύμνου.
Πρόκειται για ένα μυστηριώδες, με πολλά ερωτήματα τόπο με παλαιολιθική πολυκατοίκηση,που απαντά σε ένα σύστημα από σπήλαια που βρίσκονται πάνω ακριβώς στο ίδιο ρήγμα.
Μοιάζει με τον τελευταίο όροφο ενός κτιρίου,που όμως δεν ξέρουμε πως και πότε αυτό χρησιμοποίηθηκε και γιατί εγκαταλαλείφθηκε.
Με μια πρώτη ματιά, κοιτώντας μόνο τις φωτογραφίες, υπάρχουν ενδείξεις από μια κατάρρευση που μπορεί να προκλήθηκε από ένα αρχαίο σεισμό, ο οποίος μπορεί να συνέβη μετά το 3500 π.Χ. Είναι μια σημαντική πληροφορία γιατί μας λέει πότε μπορεί να σταμάτησαν την δράση τους τα χερσαία ρήγματα της Καλύμνου.
Αν τα πράγματα έχουν έτσι, μπορεί να είναι το παλαιότερο ενεργό ρήγμα στην Ελλάδα και τον αιγαιακό χώρο, που ακόμη δεν έχει επανεργοποιηθεί από την τελευταία του φορά.
Μέχρι σήμερα στο ρήγμα της Αρκίτσας σύμφωνα με τον αείμνηστο καθηγητή Παπαζάχο, είναι το παλαιότερο ενεργό ρήγμα στη χώρα μας. Ο πιο πρόσφατος σεισμός του εκτιμάται ότι εκδηλώθηκε περίπου το 1300-1100 π.Χ.
Μία έρευνα μπορεί να φέρει στο φως άγνωστες πτυχές από την προιστορία της Κοιλάδας των Διδύμων Θεών της Πόθαιας, όπως και πληροφορίες για την επικινδυνότητα από την κατάπτωση βράχων/κατολισθήσεις στην πρωτεύουσα του νησιού και όχι μόνο.
Οι Ιταλοί Guido Baldanzini και Amedeo Maiuri εξερεύνησαν για πρώτη φορά την GROTTA DI CHIROMANDRES πριν από περίπου ένα αιώνα. Βρήκαν σημαντικά ευρήματα, πιο κάτω μπορείτε να διαβάσετε την έκθεση τους, όπως την δημοσίευσαν το 1921.
Η σπηλιά είναι ασβεστολική,συναντάται 45μ. ΒΑ της Αγ.Βαρβάρας, σε ένα έγκοιλο με επίσης νεολιθική κατοίκηση .Κείται σε υψόμετρο περίπου 75μ. από την επιφάνεια της στάθμης της θάλασσας.
Την περιοχή επισκέφθηκε πριν από λίγες ημέρες ο καλός φίλος Stathis Klimis[FB], ο οποίος αφηγείται τις εντυπώσεις και την έρευνα του από το υποβαθμισμένο και εγκαταλελειμμένο σήμερα σπήλαιο:
1.«Στο Σκοτάδι της Σπηλιάς» του Στάθη Κλήμη, 20 Νοεμβρίου 2022.
Κυριακή σήμερα,ξεκίνησα για την περιοχή Χοιρόμανδρες, κάτω από τον Άγιο Σάββα.Το Μονοπάτι που έχουν ανοίξει οι κατσίκες χρόνια τώρα οδηγεί από τον Σταυρό οριζόντια , σύριζα στο όριο της βάσης του λόφου που είναι η μεγαλόπρεπη Εκκλησία .Τα πρώτα κυκλάμινα ξεπροβάλλουν πάνω από το χώμα τούφες τούφες , γύρω από ιταλικά πολυβολεία που επιτηρούσαν την πόλη από ψηλά. Το νωπό χώμα από την τελευταία βροχή μυρίζει όμορφα . Πατώ πάνω σε πεσμένα βράχια και ανάμεσα σε κυπαρίσσια με ίσιους κορμούς σαν κατάρτια .Το ανέβασμα θέλει προσοχή στο πρώτο γύρισμα, λίγο κάτω από τη σπηλιά. Ανέβηκα προσεκτικά τα 10 μέτρα που με χώριζαν από αυτή. Είχε αρκετά πατήματα από την μέση της ευθεία πάνω και πήγα από κει. Το άνοιγμα γύρω στα 4 μέτρα μήκος και 2 περίπου στην μέση ύψος ,σαν μισοφέγγαρο .
Το πρωινό φως έλουζε την είσοδο και δεν χρειάζονταν φακό στην αρχή . Δέκα μέτρα περίπου στην μικρή της διάσταση και γύρω στα 15-20 μέτρα ανέβαινε υψομετρικά λοξά προς τα πάνω . Τα μεγάλα μπλόκα στο μέσο της μαρτυρούν τις πτώσεις από την οροφή και τα πλαϊνά της . Οι δύο τεράστιες σε μέγεθος πέτρες κομμένες σαν με μαχαίρι φανερώνουν την αδυναμία της πέτρας να σταθεί εκεί που γεννήθηκε. Κάτω ,κόκκαλα από ζώα , προφανώς κατσίκες, με μπόλική κοπριά ανακατεμένη με κοκκινόχωμα σαν πούδρα, το μοναδικό απομεινάρι κατοίκησης που είναι ορατό .Ανεβαίνω πάνω στις πεσμένες πέτρες προσεκτικά προς τα πάνω . Ένα ρεύμα κρύου αέρα με χτυπάει στο πρόσωπο και το αμυδρό φως μιας δεύτερης εισόδου ευθεία μπροστά στα δέκα μέτρα . Μερικές πέτρες κλείνουν την ελεύθερη είσοδο στο πέρασμα . Με προσοχή περνάω δίπλα από μία που ταλαντώνεται επικίνδυνα στο άγγιγμά μου . Σκυφτός περνάω σε μια καμαρο-σκέπαστη ανοικτή σπηλιά ακριβώς κάτω από την Μεγάλη Εκκλησιά , στα 30 μέτρα χαμηλότερα.
Έμεινα εκεί ,να κοιτάω την αλλαγή που έχει γίνει στην μικρή ρεματιά που παλαιότερα φιλοξενούσε στα αριστερά της τα ζώα των πρώτων κατοίκων . Σαθρά υλικά που άδειασαν οι κτίστες του πάνω πατώματος, έχουν γεμίσει το χώρο μπροστά . Σίδερα , πλακάκια , μπάζα , καλύπτουν τουλάχιστον μερικές εκατοντάδες κυβικά μέτρα και κάνουν δύσκολη την πρόσβαση από κει .
Ξαναγυρνάω στο σκοτάδι της σπηλιάς και αφήνομαι στις σκέψεις μου.Σε μερικά μέτρα βάθος από κει που πατώ , μερικές χιλιετίες πριν , οι τελευταίοι κάτοικοι της έχουν αφήσει το αποτύπωμά τους . Προσπαθώ να φανταστώ το σπήλαιο σπίτι , γεμάτο ζωή , το κάνω εικόνα και ανατριχιάζω . Τραβάω μερικές φωτογραφίες τον χώρο .Μένω αρκετά , τόσο που τα μάτια μου πονούν ,σαν προχωράω στην φωτεινή έξοδο. Κοιτάω την πόλη στο βάθος που χτίσαμε οι νεότεροι , εκεί που υπήρχε θάλασσα πριν και κοντοστέκομαι πάλι. Πατάω σε άλλων πατήματα για άλλη μια φορά και χαίρεται ο παλιός άνθρωπος μέσα μου .Στεναχωριέμαι για την ασέβεια στον κάτω χώρο , εδώ χαμηλά , κάτω από την λιτή κατοικία του Αγίου . Εδώ που πέρναγε αρκετές από τις ώρες του ,πριν τον τιμήσουμε.
2.Προκαταρκτική έκθεση των Ιταλών, περίπου 1921 για το Σπήλαιο Χοιρομάνδρες.
Στη δυτική πλευρά της κοιλάδας που εκτείνεται πίσω από την πόλη της Καλύμνου, ανοίγεται μια φυσική κοιλότητα που βλέπει νότια, σχεδόν στην κορυφή σε ένα απότομο και βραχώδες ύψος, κοινώς «Χοιρομάνδρες», μια θέση με θέα στην κοιλάδα και τον μεγάλο κόλπο της Πόθαιας, το σημερινό λιμάνι της πρωτεύουσας του νησιού.
Η κατολίσθηση όλου του άνω άκρου του προστατευτικού θόλου και η ισχυρή ταφή που προκαλείται από την αργή και συνεχή μεταφορά αλλουβιακών υπολειμμάτων από την υπερκείμενη πλαγιά του βουνού, έχει αλλάξει έντονα την αρχική διαμόρφωση αυτού του σπηλαίου που σήμερα μοιάζει με ένα απλό βράχο. αντί σαν μια πραγματική σπηλιά κατοικίας.
Ωστόσο, η ανασκαφή που έγινε με σοβαρές δυσκολίες για τη διάθεση των υλικών και το βάθος των κοιτασμάτων, έφερε στο φως και εδώ ένα άφθονο και καθαρό νεολιθικό στρώμα. Το πλάτος του ανοίγματος στη γραμμή θραύσης που πιθανώς αντιστοιχεί στην αρχική μέση τομή της φυσικής κοιλότητας, είναι 12μ. με βάθος που ποικίλλει από 3μ. στα 5,50μ; το βάθος του εδάφους πλήρωσης στο εσωτερικό του σπηλαίου ποικίλλει ανάλογα με την ποιότητα του εδάφους.
Μετά την απομάκρυνση των αλλουβιακών υπολειμμάτων που εμπόδιζαν το άνοιγμα του σπηλαίου και τις πρώτες διαστρώσεις του εδάφους όπου εμφανίστηκαν θραύσματα βυζαντινής και ελληνικής κεραμικής, βάθους μόλις ενός μέτρου στην είσοδο του σπηλαίου, άρχισαν να εμφανίζονται τα πρώτα ίχνη του χαρακτηριστικού μαύρου νεολιθικού εδάφους.με άφθονα υπολείμματα νεολιθικής κεραμικής και πολυάριθμα μαχαίρια οψιδιανού και μικρά μαχαίρια μαζί με σημαντική ποσότητα υπολειμμάτων και σκωριών επεξεργασίας σε αριθμούς πολύ μεγαλύτερους από εκείνους που παρατηρούνται στα άλλα εξερευνημένα σπήλαια αυτού του νησιού.
Στο ίδιο αυτό βάθος και συνεχίζοντας την ανασκαφή προς το εσωτερικό μέρος του σπηλαίου συλλέχθηκαν 7 δείγματα νεολιθικών πελέκεων, διάφορες ελαφρόπετρες, μερικές από τις οποίες σε σχήμα αγγείου, ένα πήλινο κουτάλι, δύο όστρακα από τρίτωνες και ένας μικρός δίσκος,περίπου σφαιρικός, με εγχάρακτη διακόσμηση. Στο βάθος 1,80-2μ. στο φως ήρθαν ακόμη εστίες, η μία από τις οποίες απομονώθηκε πλήρως και μετρήθηκε 2,10μ. στο πλάι και συμπαγής στάχτη πάχους 10-15 εκατοστών; Στο στρώμα της στάχτης παρατηρήθηκαν πολλά λεία λευκά βότσαλα και 3 βαθιές πέτρες που αναμφίβολα χρησίμευαν ως αναφλεκτήρες: στη μία πλευρά της εστίας παρατηρήθηκε η παρουσία μεγάλων λίθων που πρέπει να την περιόριζαν.
Σε μια φυσική κοιλότητα του βράχου μαζί με πολλά οστά ζώων που είχαν απορριφθεί ως υπολείμματα γευμάτων, μαζεύτηκαν κατεργασμένα και πριονισμένα οστά. Μόλις εμβαθύνθηκε η ανασκαφή κάτω από αυτό το πρώτο νεολιθικό στρώμα, μετά από ένα στρώμα χώματος με υπολείμματα οστών αλλά άγονων τεχνουργημάτων, σημειώθηκε στην ακραία ΒΔ γωνία του σπηλαίου σε βάθος 4-4.50μ. η παρουσία ενός άλλου άφθονου στρώματος στάχτης που προέρχεται, όπως λέω, μάλλον από εκκενώσεις εστίας από τα ανώτερα στρώματα παρά από την παρουσία ενός βαθύτερου νεολιθικού στρώματος.
Σε αυτό το βάθος [4-5 μ.] δεν βρέθηκαν αντικείμενα κανενός είδους, αλλά μόνο μεγάλες ποσότητες οστών ζώων, συμπεριλαμβανομένων ελαφιών και ακατέργαστων σχιδίων[θραύσματα] πυριτόλιθου, στα οποία, ωστόσο, δεν φαίνονται υπολείμματα λιθικού τεχνουργήματος.
Η κεραμική του σπηλαίου των Χοιρομάνδρων εμφανίστηκε πιο σπάνια και φτωχότερη από το κοντινό σπήλαιο της Αγίας Βαρβάρας, αλλά πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι η ανασκαφή, λόγω των δυσκολιών που παρουσίαζε η πλήρης απομάκρυνση του χώματος, δεν μπόρεσε να εξαντλήσει παρά μόνο ένα μέρος της περιοχής. Αντίθετα, η συγκομιδή εργαλείων οψιδιανού ήταν άφθονη, συμπεριλαμβανομένης μιας αιχμής βέλους.
Γεωδίφης
Πηγές
1.Esplorazione di grotte con avanzi preistorici nell isola di Calimno, Guido Baldanzini και Amedeo Maiuri, 1920-1921.
2. Πληροφορίες, περιήγηση, με πρόσφατες φωτογραφίες -Stathis Klimis
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ
Οι θέσεις των σπηλαίων στον ιταλικό τοπογραφικό χάρτη.
