Η αρχαία Κορδυλούσα;
Η μη ηφαιστειακή «Μαδώνα» από τον μνημειώδη Χάρτη της Ελλάδας που δημοσιεύθηκε το 1797. Από τον Ρήγα Βελεστινλή εθνομάρτυρα και πρόδρομο της Ελληνικής Επανάστασης του ΄21.
Είναι η νήσος Madonna του αρχαιολόγου Charles Newton,1862.Οι Τούρκοι σήμερα λένε την νησίδα Çerte Ada, όμως ο Πίρι Ρέις το 1520, δεν την κατονόμασε προφανώς γιατί δεν ήξερε το όνομα της.
Μόλις τον 19ο αιώνα την αποκαλούν Ενδολογούσα, μη έχοντας κάποιο όνομα για αυτή.«Πέριξ [της Νισύρου] κείνται αι μικρώταται νήσοι Πυργούσα, Εσδριρέγγιλος, Ενδολογούσα και Γιαλί, ων αι γαίαι παρεχωρήθησαν δωρεάν υπό του Κράτους εις την κοινότητα Νισήρου» γράφει το οθωμανικό ημερολόγιο των νησιών του αρχιπελάγους, το 1888.
Είναι η Κορδυλούσα [λατινικά Cordylusa], που φέρεται να έχει κατοικηθεί τουλάχιστον από το 30 π.Χ έως το 300μ.Χ[Εγκυκλοπαίδεια του Princeton].
Την αναφέρει ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος: «praeter eas circa Rhodum Cyclop<i>s,Teganon, Cordylusa, Diabatae IIII, Hymos, Chalce, cum oppido, <T>eutlusa, Narthecusa, Dimastos, Progne et a Cnido Cisserusa, Therionarcia, Calydne cum tribus oppidis, Notio, Nisyro, Mendetero, et in Arconneso oppidum Ceramus».
Στην Φυσική Ιστορία του ο Γάιος Πλίνιος Σεκούνδος,πιο γνωστός ως Πλίνιος, περιέγραψε την Χάλκη, την Τευτλούσα, την Διμαστό, την Ναρθηκούσα και την άγνωστη Κορδυλούσα [Cordylusa]. Είναι το αρχαίο όνομα της Κανδελιούσας.
Πιθανώς ονομάστηκε από το σχήμα της την κορδύλη [κορδύλη: ῠ, ἡ, κορύνη, λεξικό Liddell-Scott], δηλαδή το ρόπαλο που έχει το ένα άκρο του παχύτερο από το άλλο, το οποίο, επενδυμένο συνήθως με μέταλλο, χρησίμευε στην αρχαία εποχή ως πολεμικό ή κυνηγετικό όπλο [«σιδηρείη κορύνῃ ῥήγνυσκε φάλαγγας», Ομήρου Ιλιάδα].
Αποτέλεσε τμήμα της τεράστιας ξηράς της Αιγηίδας και για εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια συμμετείχε στις αναταραχές και τις μεταβολές της. Περίπου 18000 χρόνια πριν ήταν ακόμη νησί, όταν οι υπόλοιπες νησίδες του πολύνησου αποτελούσαν χερσαία ενιαία γη με την μητέρα Νίσυρο, ενώ πριν από 12000 χρόνια χωρίστηκαν και παραμένουν ως έχουν.
«Οι νησίδες Γυαλί, Παχιά, Περγούσα, Στρογγυλή, Κανδελιούσα, και ο Άγιος Αντώνιος έχουν όλες κατοικηθεί εδώ και 8.000 χρόνια και διαθέτουν κτίσματα, στέρνες συλλογής βρόχινου νερού [εκτός από τον Άγιο Αντώνιο] και πλήθος από αναβαθμίδες» αναφέρουν οι ερευνητές του ethno-archaeological project of Nisyros outliers.
Η Κανδελιούσα απαντά σε στρατηγικό σημείο του Αιγαίου Πελάγους και έχει κατοικηθεί από τα προϊστορικά χρόνια. «Κάλυνδαν δε και Νίσυρον, το μεν αρχαίον Κάρες κατώκησαν», λέει ο Διόδωρος Σικελιώτης.Οι Κάρες πολύ πριν από τους Μινωίτες, από την 3η χιλιετηρίδα κατοίκησαν την νησίδα, ως αγρότες και κτηνοτρόφοι.
Από την ελληνιστική περίοδο υπήρχαν γεωργικές, κτηνοτροφικές κοινότητες και φύλακες πύργων [φρυκτωροί] που επικοινωνούσαν, ανάβοντας συνθηματικές φωτιές, με τους φύλακες της γειτονικής Παχιάς και της Πυργούσας.
Οι σεισμοί του 227 ή του 199-198 π.Χ προξένησαν ζημιές, όμως η κατοίκηση της φαίνεται ότι συνεχίζεται ως τον 3ο αιώνα μ.Χ.
Η Κανδελιούσα είναι επίσης γνωστή ως Φανάρι, εξαιτίας του 10μετρου σε ύψος πέτρινου φάρου που κατασκευάστηκε το 1890 από την Γαλλική εταιρεία Οθωμανικών φάρων.
Σε χάρτη της Ελλάδας του G.Delishe φαίνεται ότι το νησάκι διέθετε φάρο το 1683, ονομάζεται Fanari. Ωστόσο, σε χάρτη του Walter Faden του 1791 όσο και σε αυτόν που δημοσιεύθηκε το 1862 όπως είδαμε ο Newton την σημειώνει ως νησίδα Madonna δηλαδή Παναγιά.
Ο παλιός φάρος πιθανότατα καταστράφηκε το 1756, από το πολύ βίαιο σεισμικό συμβάν με μέγεθος 7.5 [ενδιάμεσου εστιακού βάθους], που εκδηλώθηκε νότια της Τήλου.
Η Κορδυλούσα συναντάται στο Ηφαιστειακό Τόξο του Νοτιοανατολικού Αιγαίου. Όμως, δεν δημιουργήθηκε από τις ηφαιστειακές δυνάμεις,που διαμόρφωσαν τα άλλα νησιά της Νισύρου. Είναι η μόνη που δεν είναι ηφαιστειακή.Αποτελείται από ιουρασικούς ασβεστόλιθους ηλικίας 163-145 εκ.ετών.
Στα κοιλώματα και τις ρωγμές των ασβεστόλιθων της παρατηρούνται πλήθος από διαβρωμένα λιθάρια του ιγκνιμβρίτη της Μεγάλης Έκρηξης της Χελώνης, που συνέβη πριν από 161000 χρόνια.
Βορειοανατολικά της νησίδας, υποθαλάσσια βρέθηκαν ηφαιστειακοί δόμοι και κρατήρας προϊόντα σχετικά πρόσφατης ηφαιστειακής δραστηριότητας στη δυτική λεκάνη της Νισύρου.
Γεωδίφης
