Η αρχαία Βρυκού, Καρπάθου: η επιγραφή, ο Ναός του Ποσειδώνα και ο σεισμός φάντασμα
Βρυκούντιοι της Καρπάθου τιμούν γιατρό, που αντί να κερδίζει τα προς το ζην,σώζει ζωές συνανθρώπων του. Αυτή είναι η ιστορία σε μια κοιλάδα της Καρπάθου, όπου ιδρύθηκε ένας οικισμός χωρίς προφανή κίνητρα: με λίγο νερό, ένα όχι καλό ή προστατευμένο λιμάνι, σε μια μικρή εξοχή από ανθρακικά πετρώματα όπου έφτιαξαν μία ακρόπολη, με περιορισμένη καλλιεργήσιμη γη, κοντά σε ένα άγνωστο λατομείο. Και όμως κατοικήθηκε, φαίνεται ότι ευημερούσε για πολλά χρόνια από την Ύστερη Κλασική έως το 139 μ.Χ θα μπορούσα να πώ, και αργότερα μέχρι την Πρώιμη Χριστιανική εποχή όποτε ξαφνικά χάθηκε. Κοντά της υπήρχε και ένα σπουδαίο κέντρο λατρείας του Ποσειδώνα Πορθμείου που μπορεί να ιδρύθηκε από Νισύριους ή Κρήτες. Αυτή είναι η ιστορία της μυστηριώδους Βρυκουντίας.
1.Αρχαία Βρυκού
Μια πολύ σπουδαία επιγραφή από την Κάρπαθο από την αρχαία Βρυκού, μία από τις 4 αρχαίες πόλεις, που αποτελούσαν την Καρπαθιακή τετράπολη σύμφωνα με τον Στράβωνα.
Tα ερείπια του αρχαίου οικισμού εκτείνονται σε βραχώδη άκρα, σε ένα μέρος που ξεχωρίζει το σπηλαιώδες ναύδριο του Aγίου Iωάννη, το τμήμα ενός οχυρωματικού έργου του 4ου αιώνα π.X και οι θαλαμοειδείς λαξευτοί τάφοι.
Τα πρωτοχριστιανικά χρόνια φτιάχνονται 3 βασιλικές, ενώ άλλες 3 έχουν εντοπιστεί στο φυσικό λιμάνι του Tριστόμου, σε μία τοποθεσία που ίσως υπήρχε το ιερό του Ποσειδώνα Πορθμίου, τον οποίο μπορεί να έφεραν Νισύριοι ή Κρήτες άποικοι.
Ο οικισμός της Βρυκούντας, στο ΒΔ άκρο του νησιού, άκμαζε μέχρι ξαφνικά να εγκαταλειφθεί.
Το τοπωνύμιο Βρυκού είναι προελληνικής προέλευσης ίσως από το βροῦκος ἢ βροῦχος: εἶδος ἀκρίδος ἀπτέρου, ὡσαύτως ἀττέλαβος Θεόφρ. Ἀποσπ. 14. 4.[Λεξικό,Liddell-Scott].
Ο αρχαίος οικισμός ίσως είχε λειτουργήσει ως σιταποθήκη στην αρχαιότητα.Κάτω από την ανατολική πλαγιά του όρους Κορυφή, 6 χλμ. βόρεια του Ολύμπου βρίσκεται ο οικισμός Αυλώνας.
Στα προσχωσιγενή εδάφη μιας ασβεστολιθικής κοιλάδας, ιδρύθηκε ένας οικισμός σε μια τοποθεσία χωρίς προφανή κίνητρα: με λίγο νερό, ένα όχι καλό ή προστατευμένο λιμάνι, μόνο μια μικρή εξοχή από ανθρακικά πετρώματα όπου έφτιαξαν μία ακρόπολη, με περιορισμένη καλλιεργήσιμη γη, και μακριά από μία σημαντική θαλάσσια διαδρομή. Και όμως κατοικήθηκε, φαίνεται ότι ευημερούσε για πολλά χρόνια από την Ύστερη Κλασική έως το 139 μ.Χ θα μπορούσα να πώ, και αργότερα μέχρι την Πρώιμη Χριστιανική εποχή.
Στο Πελεκητό εκτός από στάβλους σε μεγάλη φυσική βραχώδη κοιλότητα, κοντά στην θάλασσα υπήρχε αρχαίο λατομείο.Η εξόρυξη ήταν ένας από τους λόγους κατοίκησης του οικισμού;
Στη χερσόνησο της Βρουκούντας σήμερα είναι γνωστή μία νεκρόπολη με ερείπια αρχαιοελληνικού και ελληνιστικού οικισμού, ενώ έχουν βρεθεί και πολλές επιγραφές. Επίσης, δεσπόζει ένα μεγάλο φυσικό σπήλαιο, που κατοικήθηκε από τη μινωϊκή-μυκηναϊκή εποχή.
Η Βρυκούς πιστεύεται ότι εγκαταλείφθηκε τον 7ο αιώνα μ.Χ λόγω των αραβικών επιδρομών ή ότι καταστράφηκε από ένα άγνωστο μέχρι σήμερα σεισμό.
Μαρμάρινη στήλη της έφερε εγχάρακτο ψήφισμα, που τοποθετήθηκε στον περίβολο του επίσης άγνωστου ναού του Πορθμίου Ποσειδώνος, που βρισκόταν στον Δίαυλο Καρπάθου-Σαρίας, σε καρπαθιακή γη κοντά στον Άγιο Νικόλαο ή Αγ.Αικατερίνη.
Σημαντική στιγμή του οικισμού θεωρείται η εύρεση μαρμάρινης στήλης με ελληνική επιγραφή, ένα τιμητικό διάταγμα με το οποίο ο δήμος των Βρυκουντίων απονέμει χρυσό στεφάνι στον Μηνόκριτο, γιο του Μητρόδωρου, Σάμιο, για τις υπηρεσίες του ως ιατρού επί 20 και πλέον χρόνια. Σε παλαιότερη περίοδο, πριν πάρει μισθό, έδινε τις υπηρεσίες του δωρεάν ενώ διέμενε στην Κάρπαθο και θεράπευσε πολλούς ανθρώπους από επικίνδυνες ασθένειες.
Ημερομηνία παραγωγής της επιγραφής, περίπου 300π.Χ-200π.Χ. Διαστάσεις Ύψος: 60,96 εκατοστά, πλάτος: 41 χιλιοστά, βάθος: 12 χιλιοστά. Η επιγραφή φέρεται να αγοράστηκε από τους: Auguste Salzmann,Alfred Biliotti. Από το 1864 βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο. Τι γράφει η επιγραφή;
2.Επιγραφή Μηνόκριτου
ὁ δεῖνα] [Μελαν]θ̣ίου {²⁷[Ῥοδ]ο̣ίου}Βρυκού[ν]τ̣ιος εἶπε· ἐπειδὴ Μ̣η[νό]- [κρ]ιτος Μητροδώρου Σάμιος δεδαμοσιευ- [κὼ]ς ἔτη ὑπὲρ τὰ εἴκοσι ἐκτενῶς τε καὶ φιλο- [τί]μως θεραπεύων διατετελέκει πάντας [κ]ατά τε τὰν ἐμπειρίαν καὶ τὰν ἄλλαν ἀνα σ̣τροφὰν ἀνέγκλητον αὑτὸν παρέσχηται, λοιμικᾶς τε διαθέσιος γενομένας καὶ πολλῶν εἰς τοὺς ἐσχά̣τους̣ κινδύνους ἐμπεσόντων οὐ μόνον τῶν δαμετᾶν, ἀλλὰ καὶ τῶν παροικεύν- των τὰν πᾶσαν ἐκτένειαν καὶ κακοπαθίαν παρεχόμενος παραίτιος γεγόνει τᾶς σωτηρ[ί]- ας, πρὸ τοῦ τε μισθωθήμειν διατρίβων ἐν Ῥ̣όδ̣ω̣[ι] πολλοὺς τῶν δαμετᾶν ἐν ἐπικινδύνο[ις] [δ]ιαθέσεσι γενομένους ἔσωσε μ̣[ι]σθὸν ο[ὐ] [δ]ε̣ξ̣ά̣μ̣ε̣νο[ς] ε̣ὐ̣ν̣ο̣ϊ̣κ̣ῶ̣ς τε καὶ δικαί̣ω̣ς̣ [πρὸς ἕ]- [κα]σ̣τ̣ον τῶν κατοικεύντων ἐν τῶι περιπολ[ί]- ωι εἰσπορευόμενος διατετελέκει· ὅπως οὖν καὶ ὁ δᾶμος ὁ Βρυκουντίων φαίνηται εὐχάρι[σ]- τος καὶ τοὺς ἀγαθοὺς τῶν ἰατρῶν τιμῶν, κυρωθέντος τοῦδε τοῦ ψαφίσματος δεδόχθα[ι] [τ]ῶι δάμωι· ἐπαινέσαι Μηνόκριτον Μητροδώρου Σάμιον καὶ στεφανῶσαι χρυσέωι στεφάνωι κ̣αὶ ἀναγορεῦσαι ἐν τῶι ἀγῶνι τῶν Ἀσκλαπιεί- ων, ὅτι "ὁ δᾶμος ὁ Βρυκουντίων ἐπαινεῖ καὶ στεφανοῖ χρυσέωι στεφάνωι Μηνόκριτον Μητροδώρου Σάμιον ἐμπειρίας ἕνεκα καὶ καλοκἀ- γ̣αθίας". ἐξέστω δὲ Μηνοκρίτωι καὶ εἰς τὰς πανα- [γ]ύρεις παραγίνεσθαι ἃς συντελοῦντι Βρυκούντι- οι· τὸ δὲ γενόμενον τέλεσμα εἰς τὸν στέφαν[ο]ν 30 τ̣ελεσάτω ὁ ταμίας· μετὰ δὲ τὰν κύρωσιν τοῦδε̣ [τ]οῦ ψαφίσματος ἑλέσθω ὁ δᾶμος παραχρῆμα [ἄ]ν̣δρα· ὁ δὲ αἱρεθεὶς αἰ̣[τ]η[σ]άσθω ἐν τῶι σύμπαντ[ι] [δ]άμωι τὰν δόσιν τοῦ στεφάνου καὶ ὥστε ἀναθέ- μειν εἰς τὸ ἱερὸν τοῦ Ποτειδᾶνος τοῦ Πορθμίου στάλαν λιθίναν καὶ ἀναγράψαι εἰς αὐτὰν τὸ ψάφισμα καθ’ ὃ τετιμάκει ὁ δᾶμος ὁ Βρυκουντίων Μ̣ηνόκριτον Μητροδώρου Σάμιον· τὸ δὲ̣ [τ]έ̣λε̣σ̣[μα] [τὸ γε]ν̣<ό>[μ]ε̣ν̣[ον εἴς τε τὸν στέφανον καὶ τὰν στάλαν] [δότω ὁ ταμίας. αἱρέθηι ὁ δεῖνα τοῦ δεῖνος Βρυκούντιος], PHI 39584: IG XII,1 1032.
3.Μετάφραση επιγραφής:
(Λοιπόν) οι πολίτες του Βρυκούντιου είπαν: Ιδού ότι ο Μηνόκριτος, γιος του Μητρόδοτου, της Σάμου, (ο οποίος) είναι δημόσιος γιατρός για περισσότερα από 20 χρόνια, δεν έπαψε ποτέ να θεραπεύει όλους τους ανθρώπους με ζήλο και ενθουσιασμό. ο οποίος, ασκώντας τις δεξιότητές του και στις υπόλοιπες συμπεριφορές του, έχει δείξει τον εαυτό του άψογο. Ιδού, όταν μια πανούκλα κηρύχθηκε και τέθηκε σε κίνδυνο οι ζωές ενός μεγάλου αριθμού όχι μόνο των πολιτών αλλά και των αγνώστων που κατοικούσαν στην πόλη, ο Μηνόκριτος, με τη δύναμη της φροντίδας και της υπομονής του, περιέθαλψε τους περισσότερους και αποκατέστησε το δημόσια υγεία; Ιδού ότι αντί να κερδίζει τα προς το ζην από (τη φτώχεια του) έσωσε πολλούς μολυσμένους πολίτες από επικίνδυνες ασθένειες χωρίς να δέχεται χρήματα, σύμφωνα με το νόμο και τη δικαιοσύνη. ότι ποτέ δεν δίστασε να ακολουθήσει τον σωστό δρόμο, [να επισκεφτεί αυτούς τους] πολίτες που ζούσαν στις προαστιακές περιοχές. Γι' αυτό οι κάτοικοι του δείχνουν στοιχεία, (και) επίσης γι' αυτόν, ευγνωμοσύνης (τους) επιβραβεύοντας από τιμή τους άξιους γιατρούς με αφιερώματα. Το διάταγμα επικυρώθηκε. Εναπόκειται στους Βρυκουντιώτες να υμνήσουν τον Μηνόκριτο, γιο του Μητρόδωρου, της Σάμου, στεφανώνοντάς τον (με) χρυσό στεφάνι, και να κηρύξουν στους αγώνες του Ασκληπιού ότι οι Βρυκούντιοι υμνούν και στεφανώνουν τον Μηνόκριτο, γιο του Μητρόδωρου, της Σάμου, με χρυσό στεφάνι λόγω της γνώσης και της αρετής του· Δίνουν άδεια στον Μηνόκριτο να βοηθήσει στις γιορτές που γιορτάζουν οι Βρυκούντιοι. Το δημόσιο ταμείο θα παράσχει πλήρως τα απαραίτητα για το στέμμα. Μετά την επικύρωση του παρόντος διατάγματος ο λαός εκλέγει αμέσως και εκεί έναν πολίτη. ο πολίτης που εκλέγεται (και ανακοινώνεται στη συνέλευση) θα αναλάβει την παράδοση του στέμματος. θα αφιερώσει και θα στήσει στον ναό του Ποσειδώνα Πορθμίου μια μαρμάρινη στήλη, στην οποία θα αναγραφεί το διάταγμα ότι οι Βρυκούντιοι τιμούν τον Μηνόκριτο, γιο του Μητρόδοτου, από τη Σάμο για τις γνώσεις (και την αρετή του)… (Μετάφραση από τα γαλλικά μετάφραση S. and B. Wescher 1886: 472).
4.Σημείωση επιγραφής:
Η επιφάνεια της είναι κατά τόπους ασπρισμένη. Οι ζημιές είναι ορατές στην επιφάνεια και γύρω.Προέρχεται από την Κάρπαθο.Είναι γραμμένη στη δωρική διάλεκτο που διακρίνεται από την Αττική κοινή με διαφορετικά, συχνά παρατεταμένα, φωνήεντα. Αυτή η διάλεκτος μιλιόταν στη Ρόδο και σε ορισμένα άλλα νησιά του νότιου Αιγαίου περίπου από το 800 έως το 100 π.Χ., καθώς οι πρώτοι ελληνικοί οικισμοί στα Δωδεκάνησα ιδρύθηκαν από τους Δωριείς τον 8ο αιώνα π.Χ. Εδώ χρησιμοποιείται το ιωνικό αλφάβητο, παρατηρήσιμο σημαντικά στο γράμμα Π που γράφεται σαν Γ. Οι τελείες είναι γενικά δύσκολο να διακριθούν, γεγονός που κάνει το Α και το Λ καθώς και το Ο και το θ να μοιάζουν αρκετά και να μην διακρίνονται αμέσως σε ορισμένες περιπτώσεις. Παραβλέπονται οι ζημιές, ωστόσο, το σκάλισμα στο σύνολό του έχει εκτελεστεί τακτοποιημένα και με τάξη. Όπως γράφει στο κείμενο, η επιγραφή παραγγέλθηκε από τους κατοίκους της Βρυκούς μιας πόλης και δήμου στο νησί της Καρπάθου που, σύμφωνα με τον Στράβωνα, ήταν κάποτε Τετράπολη. Το κείμενο μιλά για ένα αφιέρωμα σε έναν γιατρό, τον Μηνόκριτο, από τη Σάμο. Αν και ξένος, μαρτυρείται ότι έδινε προτεραιότητα στις επαγγελματικές του αρετές σε κάθε ωφέλιμο… The Collection of Ancient Greek Inscriptions in the British Museum.
5.Ο Πορθμίος Ποσειδώνας
Η Κάρπαθος από την αρχαική περίοδο είχε κόψει αργυρά νομίσματα που είχαν ως θέμα το δελφίνι, το οποίο πιθανώς συνδέεται με τον Ποσειδώνα, σύζυγο της Αστυπάλαιας της Κεφάλου και της Αλίας, αδερφής των Τελχίνων.
Ο σεισμός που ίσως κατέστρεψε τον οικισμό της Βρυκούς δεν είναι γνωστός στην αρχαιολογική έρευνα. Τα ερείπια της τοποθεσίας, μαρτυρούν τεκτονική καταπόνηση από ένα άγνωστο μέχρι σήμερα συμβάν.
Όμως η Βρυκού κείται σε μία ενεργή σεισμικά περιοχή, που τα αρχαία χρόνια ήταν πιο δραστήρια από ότι σήμερα. Άλλωστε για αυτό υπήρχε ο Ναός του Ποσειδώνα Πορθμίου στον δίαυλο Καρπάθου-Σαρίας, σύμφωνα με διάφορες επιγραφές, μεταξύ των οποίων οι παρακάτω:
1. . . Π[ορ]θμῶι ἐν τῶι ἰερῶι τοῦ Ποσειδᾶνος, μία [δὲ]ἐν Ποτιδαίωι ἐν τῶ<ι> ἰερῶι τᾶς Ἀθάνας-επιγραφή 153π.Χ
2.Μελάνθιος Μενεκράτευς Βρυκούντιος,Ἐπαίνετος Ῥάδιος Νισύριος, Σωσίπολις Ἀρχικράτευς Βρυκούντιος αἱρεθέντες ἱεραγωγ̣οὶ ὑπὸ τοῦ σύνπαν[το]ς̣ δάμου Ποτ[ειδᾶ][νι Πορ]θμίω̣[ι]. Τρίστομο, 1ος αιώνας π.Χ
Δίπλα και στα δυτικά του παρεκκλησίου του Αγίου Νικολάου, βόρεια από το Τρίστομο, ακριβώς στην ακτή βρέθηκε αρχαία τοιχοποιία: ο Βρετανός αρχαιολόγος R.M. Ο Dawkins [1871-1955] συνέδεσε αυτόν τον χώρο με αυτόν του εξαφανισμένου πλέον ναού του Ποσειδώνα Πορθμίου, παρόλο που η τοποθεσία δεν φαινόταν κατάλληλη για ναό.
Η εμφανής θέση που καταλαμβάνει τώρα η εκκλησία των Αναργύρων στο ακρωτήρι λίγο πιο δυτικά θα ήταν πιο κατανοητή, αλλά δεν υπάρχουν εμφανή στοιχεία εκεί.
Είναι επίσης πιθανό ο ναός να βρισκόταν κοντά στο στενό, όπως υποδηλώνει το όνομά του, μεταξύ Καρπάθου και Σαρίας, όπου η εκκλησία της Αγίας Αικατερίνης βρίσκεται τώρα πάνω από έναν παλαιοχριστιανικό προκάτοχο, περίπου 50 μέτρα πάνω από το νερό στη νότια πλευρά του καναλιού.
Το πορθμεῖον [ιωνική λέξη πορθμήϊον], στην γεωγραφία είναι η στενή λωρίδα θάλασσας που χωρίζει δύο περιοχές ξηράς. Σε αντίθεση με τον ισθμό, την σχετικώς στενή λωρίδα εδάφους που χωρίζει δύο ακτές, μορφολογικά είναι το αντίθετο του πορθμού.
Είναι δύσκολο να πούμε τι ακριβώς έγινε.Όμως το αρχείο των σεισμών και της Δωδεκανήσου, μπορεί να βοηθήσει ως ένα βαθμό.
Αυτός ο ναός υπήρχε ίσως από τον 2ο αιώνα π.Χ μέχρι το 2ο αιώνα μ.Χ, λαμβάνοντας υπόψη τις διαθέσιμες αρχαίες επιγραφές. Ο σεισμός του 139 μ.Χ ήταν πολύ ισχυρός και προκάλεσε μεγάλες ζημιές τόσο στην μικρασιατική ακτή όσο και σε όλα τα Δωδεκάνησα. Δεν αποκλείεται αυτό το συμβάν να τον γκρέμισε.
Το στενό της Σαρίας κρύβει μυστικά ακόμη άγνωστα, και μια παλιοσεισμολογική έρευνα θα έφερνε στο φως πληθώρα δεδομένων, ιδιαίτερα για τον σεισμό του 2ου αιώνα π.Χ, που προκάλεσε επίσης μεγάλες ζημιές σε όλη την Δωδεκάνησο.
Μήπως ο σεισμός του 199-198 π.Χ βύθισε την στενή λωρίδα γης μεταξύ Καρπάθου-Σαρίας; Αργότερα η καρπαθιακή τρίπολη μετατρέπεται σε τετράπολη.
6.Ο άγνωστος σεισμός του 7ου αιώνα μ.Χ;
Ανατρέχοντας σε σεισμούς που συνέβησαν τον 6ο-7ο αιώνα μ.Χ δεν μπόρεσα να εντοπίσω κάποιο γεγονός που θα ήταν ικανό να οδηγήσει σε οριστική εγκατάλειψη του οικισμού.
Γνωστοί είναι οι σεισμοί της δυτικής Γορτύνας Κρήτης, του 618-621 όπως και του 669, με βάση τα αρχαιολογικά στοιχεία και οι δύο χωρίς περισσότερες πληροφορίες. Όμως η απόσταση του επίκεντρου, τα πιθανά εμπλεκόμενα ρήγματα πολύ δύσκολα θα μπορούσαν να προξενήσουν ζημιές μόνο στην αρχαία Βρυκού.
Ιστορικά, η περιοχή έχει επηρεαστεί τουλάχιστον από 3 σημαντικά επεισόδια: του 227 π.Χ, του 199-198 π.Χ και του 139 μ.Χ, συμβάντα που μπορεί να προξένησαν ζημιές τόσο στον οικισμό όσο και τον αρχαίο Ναό του Ποσειδώνα Πορθμίου. Βέβαια όλα αυτά αντιμετωπίστηκαν, αφού ο οικισμός ήταν σε θέση να κλείσει τις πληγές του και συνέχισε να λειτουργεί έως τον 7ο αιώνα μ.Χ.
Μπορεί να συνέβη κάτι το καταστροφικό μόνο για την συγκεκριμένη περιοχή που δεν είναι γνωστό, καθώς δεν διαθέτουμε ιστορικές αναφορές.
Ο εν λόγω ναός του Ποσειδώνα σύμφωνα με τις επιγραφές αναφέρεται απο τον 2ο αιώνα έως τον 1ο αιώνα π.Χ.
Όμως, ο αρχαίος οικισμός βρίσκεται κοντά σε μια ενεργή, σημαντική υποθαλάσσια τεκτονική δομή της Καρπάθου με μήκος τουλάχιστον 62χλμ., σε διεργασίες της οποίας οφείλεται η ανύψωση του λόφου και των κοντινών υψωμάτων που φιλοξένησαν τους αρχαίους Βρυκούντιους .
Το ρήγμα Βρυκούντα, γνωστό ως «Κάρπαθος 1» στην διεθνή βιβλιογραφία, μπορεί να δώσει σεισμούς έως 7 βαθμούς, σπάει σε βάθη 2-12χλμ. και ολισθαίνει τον χρόνο με 0,3-0,5 χιλιοστά. Είναι ενεργό και φαίνεται ότι δεν έχει αναστατώσει το νησί πρόσφατα, ούτε τα ιστορικά χρόνια.
Όμως, δεν είναι απίθανο ένα ξαφνικό επιφανειακό συμβάν, κυρίως στο κεντρικό τμήμα του, με μέγεθος 6,0 βαθμών και κάτι, να έβαλε το τέλος στον αρχαίο οικισμό, χωρίς να προκαλέσει ιδιαίτερες ζημιές στην νότια Κάρπαθο.
Πληροφορίες ιστορικές δεν υπάρχουν, γιατί η περιοχή είναι απομακρυσμένη από τα άλλα γνωστά κέντρα της αρχαιότητας. Μπορεί το άγνωστο σεισμικό περιστατικό να έπληξε τοπικά την συγκεκριμένη απομονωμένη τοποθεσία, με αυτό τον τρόπο ίσως μπήκε τέλος στην ιστορία του.
Με πληροφορίες από το Βρετανικό Μουσείο, το ToposText και τον R.M. Ο Dawkins
Γεωδίφης
