Η δεύτερη Οθωμανοκρατία και οι υδροθεμικές εκρήξεις 1871-1873
«Μετά από ραγδαίες βροχοπτώσεις και κυρίως όταν διαρκεί ο δυτικός άνεμος, η φωτιά πρέπει να γίνεται πιο ζωηρή, τότε ανεβαίνει ένας πυκνός ατμός και οι εκρήξεις γίνονται τόσο ισχυρές ώστε να ακούγονται σε απόσταση πάνω από μια ώρα μακριά. Στο κέντρο του πυθμένα αυτού του ρηχού κοιλώματος είναι μερικές σχισμές του εδάφους όπου συνηθίζει να μένει ακόμη και το καλοκαίρι, νερό που περιέχει θειάφι». Ludwig Ross, κρατήρας της Νισύρου [Αύγουστος , 1841].
Το πρωτόκολλο των Μεγάλων Δυνάμεων[3-8-1830] αφήνει την Νίσυρο και τα Δωδεκάνησα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία αντί της Εύβοιας.
Ακολουθεί η δεύτερη Οθωμανοκρατία και μια νέα περίοδος αβεβαιότητας.Οι νησιώτες αντιδρούν, ωστόσο η απόφαση είναι ειλημμένη και η Κυβέρνηση του Καποδίστρια αδυνατεί να την ανατρέψει.
Το 1867 ένας καϊμακάμης[μουδούρης] εγκαθίσταται στην Νίσυρο ως έπαρχος για να εφαρμόζει τις διαταγές και τα θελήματα του Μεχμέτ Ραγιά Πασά.
Δύο χρόνια μετά την Κρητική Επανάσταση του 1869 η αβεβαιότητα εκτοξεύεται στα ύψη, δεν τους φτάνουν οι αγριεμένοι Οθωμανοί, όταν ο Άκωλος άλλη μια φορά υπενθυμίζει στους κατοίκους ότι ζουν σε ένα ενεργό ηφαιστειακό τόπο. Μεταξύ Σκύλλας και Χάρυβδης!
Για τους ξένους περιηγητές και γεωγράφους των προηγούμενων αιώνων η Νίσυρος ήταν ένας άγνωστος, μυστηριώδης τόπος που επιθυμούσαν διακαώς να επισκεφθούν για να γνωρίσουν το ηφαίστειο και την πλούσια ιστορία του. Ανάμεσα σε αυτούς ο Γερμανός ιστορικός και αρχαιολόγος Ross περιέγραψε με τις πιο πάνω παρατηρήσεις την καλδέρα 30 χρόνια πριν την έκρηξη της 4ης Μαΐου 1873.
Το 1871, μια έκρηξη συνοδεύτηκε από σεισμούς, έντονους θορύβους και κιτρινοκόκκινες φλόγες. Τέφρα και lapillus ["λίθινη πέτρα" στα λατινικά, υλικό που πέφτει από τον αέρα κατά τη διάρκεια μιας ηφαιστειακής έκρηξης] ξέσπασαν και κάλυψαν τον κρατήρα του ηφαιστείου καταστρέφοντας τους κήπους με τα φρούτα που υπήρχαν εκεί. Κατά τη διάρκεια μιας τριήμερης έκρηξης το 1873, σχηματίστηκε ένας κρατήρας διαμέτρου 20-25 μ. από τον οποίο εξερχόταν στάχτη και μαύρη λάσπη. Στο Λακκί και τον Ραμό ο πυθμένας μετατράπηκε σε λίμνη από ζεστό αλατούχο νερό που ξεχείλιζε τον κρατήρα.
Για το περιστατικό ο σχολάρχης Γεώργιος Παπαδόπουλος, λέει «από την ηφαιστειακή έκρηξη σχηματίστηκε το κοίλωμα που σήμερα ονομάζεται Ραμός, κατά παραφθορά του έρημος, το οποίο έγινε από την τρομερή έκρηξη της 4ης Μαΐου 1873. Κατακλύστηκε από λάβες και έφερε μεγάλες ζημιές στο νησί. Ομως η κοιλάδα καλύπτεται από παλιά λάβα και με τον χρόνο μπορεί να γίνει γόνιμη και καρποφόρα ιδίως για την καλλιέργεια των αμπελιών. Μετά το γεγονός, το 1879 την εκμετάλλευση του ηφαιστείου ανέλαβε ο ερίτιμος και ευκλεής γόνος Αλέξανδρος. Σ. Ράλλης αλλά η εκμετάλλευση μετά από μεγάλη δαπάνη διακόπηκε και ο μόνος σταθερός πόρος των κατοίκων μένει ανεκμετάλλευτος. Θα ήταν ευχής έργο εάν η Σεβαστή Αυτοκρατορική Κυβέρνηση [Οθωμανική] επέτρεπε στους κατοίκους την εξαγωγή θείου όχι μόνο προς άρση της οικονομικής καχεξίας του τόπου αλλά για να περιορίσει το ρεύμα της μετανάστευσης προς την Αμερική».
«Η υδροθερμική δραστηριότητα του 1871-1873, άρχισε το 1871 με αύξηση των αερίων από τις ατμίδες του Μεγάλου Πολυβώτη. Στα τέλη Νοεμβρίου, του 1871, ισχυρός σεισμός προκαλεί την έναρξη των υδροθερμικών εκρήξεων. Από τον Ιούνιο έως το Σεπτέμβριο παρατηρούνται μόνο μικροσεισμοί, ενώ από τους κρατήρες εξέρχονται ατμοί πλούσιοι σε υδρόθειο. Αρχές του Ιούνη 1873 καταγράφεται ισχυρή σεισμική δραστηριότητα, διευρύνεται ο κρατήρας του Αλέξανδρου, ενώ μια ρωγμή τον ενώνει με τον Πολυβώτη και αρχίζει η εκρηκτική δραστηριότητα τινάζοντας λάσπες και θραύσματα πετρωμάτων. Ποτάμια από καυτή λάσπη ξεχύνονται από τον Αλέξανδρο και καλύπτουν την περιοχή νότιά του, διανύοντας μια απόσταση 500 μ. Ο ατμός και το ζεστό νερό βρέχει τα κλαδιά των δέντρων και όταν εξατμίζεται αφήνει σταλαγμίτες από τα διαλυμένα στο θερμό ρευστό άλατα. Στις 11 Σεπτεμβρίου ένας ακόμη ισχυρός σεισμός προκαλεί βλάβες σε σπίτια στο Μαντράκι και στην περιοχή Λαγκάδι. Μια μεγάλη υποθαλάσσια ρωγμή ανοίγει, ξεκινώντας από την Τάβλα του Γυαλού στο Μαντράκι, και κατευθύνεται προς τα βόρεια. Μια άλλη μεγάλη ρωγμή τέμνει το Γυαλί. Οι εκρήξεις συνεχίζονται για αρκετές μέρες μετά στους κρατήρες του Πολυβώτη και του Αλέξανδρου. Οι σεισμοί διαρκούν ως το Δεκέμβριο του ίδιου χρόνου.»Απόσπασμα από την ιστοσελίδα του ΙΓΜΕ.
Το 1887 έγινε η τελευταία υδροθερμική έκρηξη, η οποία γέννησε τον κρατήρα του Μικρού Πολυβώτη. Ο Ιταλός γεωλόγος Α. Martelli [1917] προσθέτει:«Σύμφωνα με τους νησιώτες που δούλευαν στα ορυχεία θείου, ήταν μια έκρηξη από λάσπη και εξαλλοιωμένα πετρώματα με έντονη εκπομπή ατμού»
Για τους κατοίκους του Νισύρου κάθε επεισόδιο όπως του 1873 ήταν μία ηφαιστειακή έκρηξη, ένα ξαφνικό συμβάν που μπορεί να καταπιεί τα σπίτια τους. Άλλωστε δεν ήταν λίγοι όσοι πίστευαν ότι θα βουλιάξει η «Πορφυρίς» [αρχαίο όνομα της Νισύρου].
Οι ιστορίες και οι συχνοί μικροσεισμοί αποτελούν σήμα κατατεθέν της ηφαιστειογενούς Νισύρου. Σε ένα γεωλογικά ενεργό τόπο [ηλικίας τουλάχιστον 160 χιλιάδων χρόνων] ανάμεσα στο Κάβο Κριός ,το Τριόπιο του Αγίου Φωκά, την «μυθική» Μεροπίδα και την αρχαία Αστυπάλαια Κω θα ήταν παράξενο να μην έχει γεννηθεί ο περίφημος μύθος του Πολυβώτη. Η ηφαιστειακή φύση του νησιού δεν αμφισβητείται πλέον από κανένα όμως τι συμβαίνει με την προέλευση του μύθου;
Τις ρίζες του μύθου που μας μετέφεραν ο Απολλόδωρος και ο Στράβων [ἔχει δὲ καὶ πόλιν ὁμώνυμον καὶ λιμένα καὶ θερμά καὶ Ποσειδῶνος ἱερόν], οφείλουμε να αναζητήσουμε στην εμφάνιση του Ποσειδώνα ως θεoύ, ένα γεγονός το οποίο εκτιμάται ότι συνέβη το 2.000 π.Χ. [μεταξύ Ιώνων και Μινωιτών].
Παρόλο που συχνά αναφέρεται ως γεωσείστης σε μεταγενέστερα ελληνικά έργα, σπάνια φαίνεται πραγματικά να προκαλεί φυσικές καταστροφές.
Η βασιλεία του Ποσειδώνα ως κυρίαρχου θεού τελείωσε κάπου γύρω στο 1450 π.Χ. όταν οι Αχαιοί καθιερώθηκαν στην ελληνική επικράτεια και έφεραν μαζί τους τον Δία. Η ανάμειξη των δύο κοινωνιών οδήγησε σε μια συνύπαρξη των θρησκευτικών πεποιθήσεών τους και οδήγησε στο να γίνει γνωστός ο Ποσειδώνας ως αδελφός του Δία.
Ο μύθος περί τις άκρας έχει της Χελώνης, αποτελεί μία ξεχωριστή σελίδα στην παγκόσμια ιστορία. Το νησί κατοικείται από παλιά και συμμετείχε ενεργά στον Τρωικό Πόλεμο[12ο αιώνα π.Χ]. Ίσως έχει να κάνει με πολύ σπουδαίο και αξιομνημόνευτο γεγονός [αντί για κάτι γενικό και αόριστο] ανάμεσα σε αμέτρητα ηφαιστειακά επεισόδια που έχουν εκδηλωθεί στην πολυτάραχη ιστορία του νησιού. Συνδέεται με πανάρχαια με υποθαλάσσια ηφαιστειακή έκρηξη και όχι με υδροθερμική εκδήλωση όπως αυτή του 1873.
Οι γνωστές ιστορικές περίοδοι σεισμικής διέγερσης του νησιού [1830, 1871-73, 1887, 1953, 1961, 1968-70, 1995-98] είναι ένα επαναλαμβανόμενο φαινόμενο στη Νίσυρο καθώς κάτω από το έδαφος της υπάρχουν τεράστιοι αβαθείς γεωθερμικοί ταμιευτήρες.
Ο κρατήρας του Στέφανου βρίσκεται πάνω σε παχιά στρώματα από πετρώματα γεμάτα με πολύ ζεστό ατμό με αποτέλεσμα η σεισμική ενέργεια που συσσωρεύεται στην περιοχή εκτονώνεται με αναρίθμητους μικροσεισμούς μέσα σε μεγάλο χρονικό διάστημα, αντί ενός μεγάλου και καταστροφικού ηφαιστειακού επεισοδίου.
Στη Νίσυρο κάθε 15-30 χρόνια παρατηρείται έντονη μικροσεισμική δραστηριότητα με τοπικές δονήσεις που διαρκούν μία διετία ή λίγο παραπάνω. Τα σεισμικά ηφαιστειακά επεισόδια έχουν μεγέθη μικρότερα από 5 Ρίχτερ, όμως είναι αρκετά επιφανειακά με αποτέλεσμα να δημιουργούν μεγάλα προβλήματα καθώς τα ρήγματα που ενεργοποιούνται βρίσκονται κάτω από κατοικημένους οικισμούς.
Η τελευταία σημαντική σεισμική δραστηριότητα, εκδηλώθηκε το διάστημα 1995-1998, προκάλεσε ζημιές σε σπίτια του Μανδρακίου.
Η καλδέρα είναι ακατοίκητη όμως από το 1980 την επισκέπτονται εκατοντάδες τουρίστες ιδιαίτερα το καλοκαίρι. Μία φρεατική έκρηξη μπορεί να εκτινάξει σε ακτίνα μισού χιλιομέτρου πετρώματα και λασποροές και ίσως απελευθερώσει ή συσσωρεύσει επικίνδυνα αέρια.
Οι βαθιές γεωτρήσεις που πραγματοποιήθηκαν στο πλαίσιο έρευνας και αξιοποίησης του γεωθερμικού πεδίου του νησιού, έδειξαν πολύ θερμούς υδροφόρους σε βάθη που φτάνουν τα 2 χλμ. Υδροφόροι που έχουν παρατηρηθεί σε βάθη μόλις 100 έως 400μ. μπορεί να δώσουν υδροθερμική έκρηξη αν αυξηθεί η τροφοδοσία τους εξαιτίας σεισμού ή ανοδικής κίνησης υποκείμενου μάγματος από τους υπέρθερμους βαθύτερους γεωθερμικούς ταμιευτήρες.
Ο κίνδυνος από το ηφαίστειο της Νισύρου και τα γύρω υποθαλάσσια ηφαιστειακά κέντρα, μπορεί να προκύψει μετά από ένα σοβαρό σεισμικό γεγονός που δεν είναι απίθανο να εκδηλωθεί στον Δίαυλο Κω-Νισύρου, είτε μεταξύ Κω-Ρόδου όπου ο ευρύτερος χώρος χαρακτηρίζεται από ψηλή σεισμικότητα.
Γεωδίφης
Πηγές
1.Ταξιδιωτικές εντυπώσεις από την Νίσυρο- Ludwig Ross/Λευκοθέα Γιαννίδη [Νισυριακά, τόμος 10]
2.Εταιρία Νισυριακών Μελετών,nisyriakesmeletes.gr/
3.Γενική Γεωγραφική της Νισύρου- Παπαδόπουλος Γιώργος,1909
4.Γεωγραφικά- Στράβων
5.Ιστοχώρος ΙΓΜΕ, ηφαίστειο της Νισύρου/Γ.Βουγιουκαλάκης, ηφαιστειολόγος
6.Με το βλέμμα των περιηγητών, el.travelogues.gr/
https://www.geodifhs.com/kappaomegaiotaalpha/-nisyros1873polybotes
Ο κρατήρας του Στέφανου κατά την θερινή περίοδο.
Η σεισμική δραστηριότητα της περιόδου 1995-1998 και τα ρήγματα της περιοχής.
Li Nisary[Νίσυρος]- Coronelli Vincenzo[1707]
Απλουστευμένος γεωλογικός χάρτης της Νισύρου- Martelli[1917].