Ο αθλητισμός στην Κω κατά την αρχαιότητα
Η αθλητική ιδέα ήταν ευρύτατα διαδεδομένη στην αρχαία Κω, όπως και σ’ όλη την Ελλάδα. Από το μυθολογικό υπόβαθρο του νησιού πληροφορούμαστε ότι ένας ρωμαλέος βοσκός, ο Ανταγόρας, κατόρθωσε να νικήσει στην πάλη ένα ήρωα, τον Ηρακλή. Τα αγωνίσματα κατείχαν την λαμπρότερη θέση στις τελετές και οι τιμές για τους αθλητές ήταν ξεχωριστές. Οι κάτοικοι γυμνάζονταν σε ειδικούς χώρους τα «Γυμνάσια» που, όπως μαρτυρούν οι επιγραφές, υπήρχαν στην πόλη της Κω και στην Αλάσαρνα. Η αρχαιολογική σκαπάνη εκτός από το γνωστό Γυμνάσιο το «Ξυστόν», που ήταν μια περίστυλη στοά για την άθληση κατά τη χειμερινή περίοδο, έφερε στο φως και τα λείψανα ενός Σταδίου, που χρονολογήθηκαν και τα δυο στο πρώτο μισό του 2ου π. Χ. αιώνα.
Το Γυμνάσιο για τους νέους περιελάμβανε τρεις τάξεις: τους «παίδας», τους «ανήβους» και τους «ηβώντας». Στον αθλητικό τομέα οργανώνονταν μικρά αγωνίσματα για παιδιά και έφηβους, τα «αγωνάρια ανήβων και ηβώντων» καθώς επίσης πομπές και διαδρομές. Την επιμέλεια των αγώνων είχε ο «Γυμνασίαρχος», ένας αιρετός άρχοντας με λειτουργικό αξίωμα ιδιαίτερα τιμητικό. Οι Κώοι στεφάνωναν κι έστηναν ανδριάντες στους ικανούς αυτούς αξιωματούχους των αθλητικών αγώνων.
Οι αθλητές πριν την έναρξη των αγώνων αλείφονταν από τον «Αλειπτήρα» με λάδι ανακατεμένο με λεπτή σκόνη φερμένη από την Αφρική, για να κλείνουν οι πόροι και να εμποδίζεται έτσι ο υπερβολικός ιδρώτας, που εξασθενεί το σώμα. Μετά τους αγώνες στεφάνωναν τους νικητές με κλάδους ελιάς και τους τιμούσαν με ανδριάντες. Ένα επιτύμβιο ανάγλυφο του 3ου αιώνα π. Χ. φυλάσσεται στο Μουσείο της Κω και παριστάνει αθλητή, που κρατά με περηφάνια στα χέρια του τον κότινο της νίκης.
Τα αγωνίσματα που διεύθυναν και αθλοθετούσαν οι «Αγωνοθέτες» και στα οποία έπαιρναν μέρος οι Κώοι αθλητές ήταν: α) «δίαυλος», δρόμος από την αρχή μέχρι τέλους του Σταδίου επαναλαμβανόμενος δυο φορές, που αντιστοιχεί με τα 400 μέτρα, β) «δόλιχος», αγώνισμα δρόμου αντοχής, κάτι σχετικό με τα 1000 μέτρα, γ) «στάδιον», αγώνας δρόμου 200 περίπου μέτρων, δ) «παγκράτιον», αγώνισμα πάλης και πυγμής συνάμα, ε) «πένταθλον», σειρά πέντε αγωνισμάτων, όπως ακόντιο, άλμα, δίσκος, δρόμος και πάλη, στ) «ίππιον» ή «ίππος κέλης», αγώνας ιππικός δηλ. απλή ιπποδρομία, ζ) «οπλίτας», αγώνας δρόμου οπλισμένων, η) «πάλα», δηλ. απλή πάλη και θ) «πυγμά», δηλ. απλή πυγμαχία. Οι ιππικοί αγώνες γίνονταν στον Ιππόδρομο, οι δε αγώνες δρόμου στο Στάδιο.
Στους αγώνες προΐσταντο οι «Επιστάτες», τα δε γυμνάσματα, που διεύθυναν οι «Παιδοτρίβες», διαιρούνταν ανάλογα με την ηλικία σε γυμνάσματα για «Παίδες» (Ολυμπικούς, Πυθικούς και Ισθμικούς), «Αγένειους» και «Άνδρες». Οι έφηβοι νικητές είχαν το δικαίωμα να συμμετέχουν στις ιερές πομπές, που τιμούσαν προπαντός τη Θεά Νίκη. Οι Γυμνασίαρχοι για να διεγείρουν την αγάπη προς τον αθλητισμό, φρόντιζαν να στήνονται ανδριάντες στους καλύτερους νικητές των δημοσίων αγώνων, γι αυτό και στα αγάλματα που βρέθηκαν, καταφαίνεται η ανάπτυξη των αθλητικών και καλλιγράμμων σωμάτων.
Η ιστορία διέσωσε αρκετά ονόματα Κώων Ολυμπιονικών, που έλαβαν μέρος και απέσπασαν νίκες στις πιο ενδιαφέρουσες αθλητικές εκδηλώσεις του ελληνικού κόσμου. Και πρώτος ο Ξενόμβροτος ο Κώος, που νίκησε δυο φορές το 448 και 380 π. Χ. στους ιππικούς αγώνες της Ολυμπίας. Το 376 π. Χ. ο Ξενόδικος ο Κώος νίκησε στην πυγμαχία παίδων. Τους Ολυμπιονίκες αυτούς της Κω τίμησαν με ανδριάντες στην Ολυμπία (Βλ. Παυσανίας, VI 14 παρ.12).
Αλλά ο Ολυμπιονίκης εκείνος που κατέπληξε τους πάντες ήταν ο Φιλίνος ο Κώος, ο γιός του Ηγέπολη. Κέρδισε στην 128η Ολυμπιάδα το 268 π. Χ. στο στάδιο παίδων. Το φθινόπωρο της ίδιας χρονιάς κέρδισε στον Ισθμό (της Κορίνθου) στο στάδιο. Στην 129η Ολυμπιάδα το 264 π. Χ. στεφανώθηκε στο στάδιο και στο δίαυλο. Κέρδισε πάλι στην 130η Ολυμπιάδα το 260 π. Χ. στο στάδιο και στο δίαυλο. Στεφανώθηκε επίσης στους ιερούς αγώνες του Απόλλωνα στα Πύθια, με τη δάφνη του διαυλοδρόμου και κέρδισε ακόμη στα Νέμεια στο στάδιο. Συνολικά κέρδισε πέντε νίκες δρόμου στην Ολυμπία, τέσσερις στα Πύθια, άλλες τόσες στα Νέμεια κι έντεκα στον Ισθμό, γι’ αυτό τιμήθηκε από τους συμπολίτες του Κώους με ανδριάντα (Βλ. Παυσανίας, VI 17 παρ.2).
Δυο άλλοι Κώοι Ολυμπιονίκες ήταν ο Εύδαμος, που το 92 π. Χ. νίκησε στο στάδιο και ο Αριστωνυμίδας, που το 72 π. Χ. νίκησε στο πένταθλο. Στους καταλόγους των Παναθηναίων φέρεται επίσης σαν πρωταθλητής ο Θευτιμίδας Ονασικλέους Κώος (αναφέρεται σε επιγραφή της Αλάσαρνας), που νίκησε στο παγκράτιο, ενώ στους Βοιωτικούς αγώνες των Θεσπιών το 190-189 π. Χ. λέγεται ότι νίκησε στην πάλη ο Δαμοκράτης Τιμοκλέους Κώος (Βλ. R. Herzog, Koische Forschungen und Funde, Leipzig 1899, σελ. 152).
Οι αθλητικές δραστηριότητες των Κώων συνεχίστηκαν με επιτυχία και κατά τη ρωμαϊκή περίοδο. Υπήρξαν δε έκδηλες στον αρχαίο δήμο των Ιππιωτών, του οποίου οι κάτοικοι έδειχναν ιδιαίτερη ικανότητα και ζήλο στην τέχνη της ιππασίας. Άλλωστε την παράδοση αυτή της ιππασίας συνεχίζουν ως τις μέρες μας στο Πυλί οι κάτοικοι με τις ιπποδρομίες τους την ημέρα της εορτής του Αγίου Γεωργίου.
Για την επίδοση των νέων της Κω στον αθλητισμό και τη φροντίδα τους για την ανάπτυξη ρωμαλέων κορμιών οι αρχαίοι συγγραφείς εκφράζονταν με θαυμασμό. Ο Αθήναιος (Ι. 15 Β) βλέποντας κάποιο φίλο του να καμαρώνει ένα καλλίγραμμο νεαρό Κώο καθώς «σφαίριζε» (δηλ. να παίζει μπίλιες) γράφει: «θεούς γαρ φαίνεθ’ η νήσος φέρειν» (δηλ. φαίνεται να γεννά θεούς αυτό το νησί!).
Βασίλης Χατζηβασιλείου